ภาษาลาว

ภาษาลาว (ลาว: ລາວ, [láːw] หรือ ພາສາລາວ, [pʰáː.sǎː láːw]) เป็นภาษาตระกูลขร้า-ไทของชาวลาว โดยมีผู้พูดในประเทศลาว ซึ่งมีสถานะเป็นภาษาทางการของประชากรประมาณ 7 ล้านคน และในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยที่มีผู้พูดประมาณ 23 ล้านคน ซึ่งส่วนใหญ่เรียกเป็นภาษาอีสาน ภาษาลาวเป็นภาษากลางของพลเมืองในประเทศลาวที่มีภาษาอื่น ๆ ประมาณ 90 ภาษา โดยภาษาส่วนใหญ่ไม่มีความเกี่ยวโยงกับภาษานี้^[3]

ภาษาลาว
ພາສາລາວ
ออกเสียง	pʰáː.sǎː láːw
ประเทศที่มีการพูด	ลาว ไทย (ภาคอีสาน) กัมพูชา (สตึงแตรง, พระวิหาร และรัตนคีรี) พม่า (เชียงลาบ)
ชาติพันธุ์	ชาวลาว ชาวอีสาน
จำนวนผู้พูด	30 ล้านคน[1]  (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	ขร้า-ไท ไท ไทตะวันตกเฉียงใต้ ลาว–ผู้ไท ภาษาลาว
ภาษาถิ่น	ลาวเหนือ (ลาวหลวงพระบาง) ลาวตะวันออกเฉียงเหนือ ลาวกลาง (พวน) ลาวใต้ ลาวตะวันตก
ระบบการเขียน	อักษรลาวในประเทศลาว อักษรไทยในประเทศไทย อักษรเบรลล์ไทยและลาว
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	ลาว อาเซียน[2]
ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน	ไทย  กัมพูชา
ผู้วางระเบียบ	สถาบันค้นคว้าวิทยาศาสตร์การศึกษา กระทรวงศึกษาธิการและกีฬา และ สถาบันสังคมศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยแห่งชาติลาว
รหัสภาษา
ISO 639-1	lo
ISO 639-2	lao
ISO 639-3	อย่างใดอย่างหนึ่ง: lao – ภาษาลาว tts – ภาษาอีสาน
Linguasphere	47-AAA-c
บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

ผู้พูดภาษาลาว

ภาษาลาวเป็นภาษาที่มีวรรณยุกต์และแยกหน่วยคำเหมือนกับภาษาตระกูลขร้า-ไทอื่น ๆ และภาษาจีนกับภาษาเวียดนาม^[4] ภาษานี้สามารถเข้าใจระหว่างกันกับภาษาไทยและภาษาอีสาน ซึ่งอยู่ในกลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงใต้เช่นกัน จนถึงขั้นที่ว่าผู้พูดสามารถสื่อสารระหว่างกันได้ ภาษาเหล่านี้เขียนด้วยอักษรที่ต่างกันแต่มีความคล้ายคลึงทางภาษาและก่อให้เกิดความต่อเนื่องของภาษา^[5]

ถึงแม้ว่าภาษาลาวยังไม่มีรูปแบบมาตรฐานก็ตาม ในช่วงครึ่งหลังของคริสต์ศตวรรษที่ 20 สำเนียงเวียงจันทน์กลายเป็นรูปแบบมาตรฐานโดยพฤตินัยในประเทศลาว และสำเนียงขอนแก่นกลายเป็นรูปแบบมาตรฐานโดยพฤตินัยในภาคอีสาน^[6]

การจำแนก

ขร้า-ไท	กลุ่มภาษาไหล กลุ่มภาษากำ-สุย กลุ่มภาษาขร้า ภาษาเบ  กลุ่มภาษาไท  กลุ่มภาษาไทเหนือ กลุ่มภาษาไทกลาง กลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงใต้ กลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงเหนือ ภาษาคำตี้ ภาษาไทลื้อ ภาษาไทใหญ่ อื่น ๆ กลุ่มภาษาเชียงแสน ภาษาไทยถิ่นเหนือ ภาษาสุโขทัย ภาษาไทย ภาษาไทยถิ่นใต้ กลุ่มภาษาลาว‑ผู้ไท ภาษาญ้อ ภาษาผู้ไท ภาษาลาว (ภาษาอีสาน)

สำเนียงภาษาถิ่น

สำเนียงภาษาถิ่นของภาษาลาวสามารถแบ่งได้ 6 สำเนียงใหญ่ คือ:

1. ภาษาลาวเวียงจันทน์ (เวียงจันทน์, แขวงบอลิคำไซ; จังหวัดชัยภูมิ, จังหวัดหนองคาย, จังหวัดบึงกาฬ, จังหวัดหนองบัวลำภู, และบางส่วนของจังหวัดขอนแก่น,จังหวัดอุดรธานี,จังหวัดกาฬสินธุ์)
2. ภาษาลาวเหนือ (แขวงหลวงพระบาง, แขวงไชยบุรี, แขวงอุดมไซ, แขวงหลวงน้ำทา,แขวงบ่อแก้ว; จังหวัดเลย และบางส่วนของจังหวัดอุตรดิตถ์,จังหวัดพิษณุโลก , จังหวัดเพชรบูรณ์ , จังหวัดขอนแก่น , จังหวัดชัยภูมิ , จังหวัดหนองคาย , จังหวัดอุดรธานี )
3. ภาษาลาวตะวันออกเฉียงเหนือ (แขวงเชียงขวาง, แขวงหัวพัน บางส่วนของจังหวัดอุดรธานี,จังหวัดสกลนคร)
4. ภาษาลาวกลาง (แขวงคำม่วน, แขวงสุวรรณเขต; จังหวัดสกลนคร, จังหวัดนครพนม, จังหวัดมุกดาหาร และบางส่วนของจังหวัดบึงกาฬ)
5. ภาษาลาวใต้ (แขวงจำปาศักดิ์, แขวงสาละวัน, แขวงเซกอง, แขวงอัตตะปือ; จังหวัดสตึงแตรง; จังหวัดอุบลราชธานี, จังหวัดศรีสะเกษ, จังหวัดยโสธร, จังหวัดอำนาจเจริญ และบางส่วนของจังหวัดสุรินทร์)
6. ภาษาลาวร้อยเอ็ดหรือภาษาอีสาน (ไม่มีใช้ในประเทศลาว) จังหวัดร้อยเอ็ด, จังหวัดขอนแก่น, จังหวัดมหาสารคาม, จังหวัดกาฬสินธุ์, จังหวัดอุดรธานี, จังหวัดบุรีรัมย์ และบางส่วนของจังหวัดหนองคาย, จังหวัดสุรินทร์, จังหวัดนครราชสีมา)

ทางการประเทศลาวไม่ได้กำหนดให้สำเนียงถิ่นใดเป็นสำเนียงภาษากลาง แต่การใช้ภาษาลาวอย่างเป็นทางการ เช่น ทางสถานีโทรทัศน์แห่งประเทศลาว สถานีวิทยุแห่งประเทศลาว จะใช้สำเนียงเวียงจันทน์ซึ่งเป็นสำเนียงของคนเมืองหลวง สามารถเข้าใจกันได้ทั่วประเทศ การเรียนภาษาลาวในประเทศลาวนั้น รัฐบาลลาวไม่ได้บังคับให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ แต่ให้สามารถใช้สำเนียงท้องถิ่นต่าง ๆ ได้ แต่การเรียนภาษาลาวสำหรับชาวต่างประเทศ รัฐบาลลาวแนะนำให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ ฉะนั้นประชาชนในประเทศลาวจึงพูดอ่านภาษาลาวเป็นสำเนียงท้องถิ่นของตน แต่ประชาชนก็สามารถฟังเข้าใจได้ทุกสำเนียงทั่วประเทศ แม้จะพูดภาษาต่างสำเนียงกันก็ตาม

ส่วนในประเทศลาว นอกจากสำเนียงถิ่นใหญ่แล้วยังมีสำเนียงแตกออกไปอีกหลายสำเนียงย่อย เช่น ภาษาลาวใต้ถิ่นสาละวัน ภาษาลาวกลางถิ่นสุวรรณเขต สำเนียงย่อยถิ่นเมืองอาดสะพังทอง ถิ่นเมืองจำพอน ภาษาเวียงจันทน์ถิ่นเมืองปากงึม ฯลฯ นอกจากนี้ยังมีผู้พูดภาษาลาวใต้ถิ่นจำปาศักดิ์ในจังหวัดพระวิหาร สตึงแตรง และรัตนคีรีของประเทศกัมพูชาด้วย

ในประเทศไทยจะพบภาษาลาวถิ่นอีสาน หรือถิ่นร้อยแก่นสารสินในฐานะภาษากลาง โดยสื่อส่วนใหญ่จะมาจากภาษาลาวถิ่นนี้

ระบบเสียง

พยัญชนะ

พยัญชนะต้น

พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงเวียงจันทน์มี 21 เสียงดังนี้

		ริมฝีปากทั้งสอง	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก		[m] ມ, ໝ	[n] ນ, ໜ	[ɲ] ຫຍ	[ŋ] ງ
เสียงกัก	ก้อง	[b] ບ	[d] ດ
	ไม่ก้อง ไม่มีลม	[p] ປ	[t] ຕ		[k] ກ	[ʔ] ອ*
	ไม่ก้อง พ่นลม	[pʰ] ຜ, ພ	[tʰ] ຖ, ທ		[kʰ] ຂ, ຄ
เสียงระเบิด				[tɕ] ຈ
เสียงแทรก		[f] ຝ, ຟ	[s] ສ, ຊ			[h] ຫ, ຮ
เสียงเปิด			[r] ຫຼ[7]	[j] ຢ	[w] ວ
เสียงเปิดข้างลิ้น			[l] ລ, ຫຼ

* ອ /ʔ/ ที่เป็นพยัญชนะต้นหมายถึงเสียงเงียบ และดังนั้นมันจึงถูกพิจารณาว่าเป็นเสียงกัก เส้นเสียง

- ຫຼ ส่วนใหญ่คือเสียง ຫລ แต่สามารถใช้กับ ຫຣ ได้

• ทั้งนี้จะไม่มีเสียงในพยัญชนะบางตัวเพราะไม่มีปรากฏใช้คำเหล่านั้น เช่น ຮ , ຍ

- ຣ ไม่ค่อยมีปรากฏใช้เป็นทางการ ออกเสียงเหมือน ລ ทั้งนี้ยังใช้แทนเสียง ຮ ได้

- ຍ ในที่นี้จะไม่มีเสียงของ แต่เป็นแทนรูปเป็น ຢ เพราะเสียงเหมือน ຢ จึงไม่ค่อยปรากฏและไม่ใช่เป็นทางการ เทียบได้กับเสียง ย หรือ ญ ภาษาไทย

พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงขอนแก่นมี 20 เสียงดังนี้

		ริมฝีปากทั้งสอง	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก		[m] ม	[n] น	[ɲ] ญ	[ŋ] ง
เสียงกัก	ก้อง	[b] บ	[d] ด
	ไม่ก้อง ไม่มีลม	[p] ป	[t] ต		[k] ก	[ʔ] อ*
	ไม่ก้อง พ่นลม	[pʰ] ผ, พ	[tʰ] ถ, ท		[kʰ] ข, ค
เสียงระเบิด				[tɕ] จ
เสียงแทรก		[f] ฝ, ฟ	[s] ส, ซ			[h] ห, ฮ
เสียงเปิด		[w] ว		[j] ย
เสียงเปิดข้างลิ้น			[l] ร, ล

พยัญชนะสะกด

	ริมฝีปาก ทั้งสอง		ริมฝีปากล่าง -ฟันบน	ปุ่มเหงือก		หลังปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน		เส้นเสียง
เสียงนาสิก		[m] ມ			[n] ນ				[ŋ] ງ
เสียงกัก	[p̚] ບ			[t̚] ດ				[k̚] ກ		[ʔ] *
เสียงเปิด		[w] ວ					[j] ຍ

* เสียงกัก เส้นเสียง จะปรากฏเฉพาะหลังสระเสียงสั้นเมื่อไม่มีพยัญชนะสะกด

สระ

เสียงสระในภาษาลาวซึ่งคล้ายคลึงกับเสียงสระภาษาไทยแบ่งออกเป็น 3 ชนิดคือ สระเดี่ยว สระประสม และสระเกิน สะกดด้วยรูปสระพื้นฐานหนึ่งตัวหรือหลายตัวร่วมกัน

สระเดี่ยว หรือ สระแท้ คือสระที่เกิดจากฐานเพียงฐานเดียว มีทั้งสิ้น 18 เสียง

	ลิ้นส่วนหน้า		ลิ้นส่วนกลาง		ลิ้นส่วนหลัง
	ปากเหยียด		ปากเหยียด		ปากห่อ
	สั้น	ยาว	สั้น	ยาว	สั้น	ยาว
ลิ้นยกสูง	/i/ xິ	/iː/ xີ	/ɯ/ xຶ	/ɯː/ xື	/u/ xຸ	/uː/ xູ
ลิ้นกึ่งสูง	/e/ ເxະ, ເxັx	/eː/ ເx	/ɤ/ ເxິ	/ɤː/ ເxີ	/o/ ໂxະ, xົx	/oː/ ໂx
ลิ้นกึ่งต่ำ	/ɛ/ ແxະ, ແxັx	/ɛː/ ແx			/ɔ/ ເxາະ, xັອx	/ɔː/ xໍ, xອx
ลิ้นลดต่ำ			/a/ xະ, xັx	/aː/ xາ

สระประสม คือสระที่เกิดจากสระเดี่ยวสองเสียงมาประสมกัน เกิดการเลื่อนของลิ้นในระดับสูงลดลงสู่ระดับต่ำ ดังนั้นจึงสามารถเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "สระเลื่อน" มี 3 เสียงดังนี้

• ເxຍ /ia/ (มีตัวสะกด: xຽx) ประสมจากสระ อี และ อา
• ເxືອ /ɯa/ ประสมจากสระ อือ และ อา
• xົວ /ua/ (มีตัวสะกด: xວx) ประสมจากสระ อู และ อา

เสียงวรรณยุกต์

ภาษาลาวเวียงจันทน์มีระดับเสียงวรรณยุกต์ 6 ระดับ: Low (เอก), Mid (สามัญ), High (ตรี), Rising (จัตวา), Falling (โท) และ Low Falling (โทต่ำ) ระดับเสียงอาจจะแตกต่างกัน ไปตามชนพื้นเมืองของผู้พูดและที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ เช่น ชาวหลวงพระบางจะใช้ ระดับเสียงวรรณยุกต์ 5 ระดับ คือ

• กลางต่ำลงขึ้น
• ต่ำขึ้น
• กลางระดับ
• สูงขึ้น
• กลางขึ้น

วรรณยุกต์		สัทอักษรสากล	ตัวอย่าง
ไทย	อังกฤษ		อักษรลาว	รูปปริวรรต	สัทอักษรสากล	เทียบเสียงไทย (โดยประมาณเท่านั้น)	ความหมาย
เอก	low	/◌̀/ [˨˩] หรือ [˩]	ກາ	กา	/kàː/	ก่า	กา, นกกา
จัตวา	rising	/◌̌/ [˨˦] หรือ [˨˩˦]	ຂາ	ขา	/kʰǎː/	ขา	ขา, อวัยวะใช้เดิน
สามัญ	mid	/◌̄/ [˧]	ຂ່າ, ຄ່າ	ข่า, ค่า	/kʰāː/	คา	ข่า (หัวข่า), ค่า (คุณค่า)
โทต่ำ	low-falling	/◌᷆/ [˧˩]	ຂ້າ	ข้า	/kʰa᷆ː/ หรือ /kʰȁː/	ข่า, ข้า	ข้า (สรรพนาม), ฆ่า, ข้าทาส
ตรี	high	/◌́/ [˦˥] หรือ [˥]	ຄາ	คา	/kʰáː/	ค้า	คา (คาที่), หญ้าคา
โท	falling	/◌̂/ [˦˩] หรือ [˥˨]	ຄ້າ	ค้า	/kʰâː/	ค่า	ค้า, ค้าขาย

ตัวอักษร

ภาษาลาวมีตัวอักษรที่ใช้เขียนอยู่สองแบบ คือ อักษรลาว ใช้เขียนเรื่องคดีทางโลกทั่วไป ปัจจุบันรัฐบาลลาวได้ปรับปรุงอักษรลาวเดิมให้ใช้เป็นอักษรทางการ (ในภาคอีสานของไทยยังคงใช้อยู่บ้างในเอกสารโบราณ เรียกชื่อว่า อักษรไทน้อย)

ตัวอย่างคำศัพท์

• ຂອບໃຈຫຼາຍ ໆ ເດີ້ (ขอบ ใจ หลาย หลาย เด้อ, [kɔ᷆ːp tɕàj lǎːj lǎːj dɤ̂ː]) ขอบคุณมาก ๆ ครับ/ค่ะ
• ຂ້ານ້ອຍເຮັດບໍ່ໄດ້ດອກ (ข้า น้อย เฮ็ด บ่ ได้ ดอก, [kʰa᷆ː nɔ̂ːj hēt bɔ̄ː dâj dɔ᷆ːk]) กระผม/ดิฉันทำไม่ได้หรอก
• ໄຂປະຕູໃຫ້ແດ່ (ไข ปะ ตู ให้ แด่, [kʰǎj pā.tùː ha᷆j dɛ̄ː]) เปิดประตูให้หน่อย
• ສະບາຍດີ (สะบายดี, [sā.bàːj.dìː]) สวัสดี

อ้างอิง

1. "Lao (Laotien)". Inalco. 20 January 2017. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 December 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
2. "Languages of ASEAN". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 May 2019. สืบค้นเมื่อ 7 August 2017.
3. "Lao". About World Languages. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-12-27. สืบค้นเมื่อ 2016-05-25.
4. "Lao". Ethnologue (ภาษาอังกฤษ). เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-11-27. สืบค้นเมื่อ 2020-12-19.
5. "Ausbau and Abstand languages". Ccat.sas.upenn.edu. 1995-01-20. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-10-17. สืบค้นเมื่อ 2012-07-08.
6. Hays, Jeffrey. "LAO LANGUAGE: DIALECTS, GRAMMAR, NAMES, WRITING, PROVERBS AND INSULTS | Facts and Details". factsanddetails.com (ภาษาอังกฤษ). เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-03-02. สืบค้นเมื่อ 2020-12-19.
7. ใช้ในคำยืมภาษาต่างประเทศเท่านั้น

อ่านเพิ่ม

• Lew, Sigrid. 2013. "A linguistic analysis of the Lao writing system and its suitability for minority language orthographies".
• ANSI Z39.35-1979, System for the Romanization of Lao, Khmer, and Pali, ISBN 0-88738-968-6.
• Hoshino, Tatsuo and Marcus, Russel. (1989). Lao for Beginners: An Introduction to the Spoken and Written Language of Laos. Tuttle Publishing. ISBN 0-8048-1629-8.
• Enfield, N. J. (2007). A Grammar of Lao. Berlin and New York: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-018588-1.
• Cummings, Joe. (2002). Lao Phrasebook: A Language Survival Kit. Lonely Planet. ISBN 1-74059-168-2.
• Mollerup, Asger. Thai–Isan–Lao Phrasebook. White Lotus, Bangkok, 2001. ISBN 974-7534-88-6.
• Kerr, Allen. (1994). Lao–English Dictionary. White Lotus. ISBN 974-8495-69-8.
• Simmala, Buasawan and Benjawan Poomsan Becker (2003), Lao for Beginners. Paiboon Publishing. ISBN 1-887521-28-3
• สีเวียงแขก กอนนิวง (1999). หนังสือคู่มือเรียนภาษาลาวง่ายๆ เวียงจันทน์ : สำนักพิมพ์และจำหน่ายหนังสือแห่งรัฐ

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซต์เกี่ยวกับภาษาและวัฒนธรรมของลาว เก็บถาวร 2021-02-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ยูนิโคด: Lao
• Omniglot: อักษรลาว (ในภาษาอังกฤษ)
• Lao True Type Fonts