พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน

พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน เป็นพระตำหนักในสวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต ตั้งอยู่ที่แขวงสวนจิตรลดา เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร ปัจจุบัน​เป็นที่ประทับอย่างเป็นทางการของ​สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน
Chitralada Palace
ข้อมูลทั่วไป
ประเภท	พระตำหนัก
สถาปัตยกรรม	ตะวันตก
ที่ตั้ง	ภายในสวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต แขวงสวนจิตรลดา เขตดุสิต
เมือง	กรุงเทพมหานคร
ประเทศ	ไทย
เริ่มสร้าง	พ.ศ. 2456 (111 ปี)
ปรับปรุง	พ.ศ. 2500 (67 ปี)
ผู้สร้าง	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ข้อมูลทางเทคนิค
โครงสร้าง	พระตำหนัก และพื้นที่ทำการเพาะปลูก

ประวัติ

พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2456 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ บริเวณทุ่งส้มป่อย ซึ่งเป็นทุ่งนาระหว่างพระราชวังสวนดุสิตกับพระราชวังพญาไท (ปัจจุบันคือโรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้า) โดยโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เสนาบดีกระทรวงนครบาลจัดสร้างพระตำหนักขึ้น โดยมีพระยาวิศุกรรมศิลปประสิทธิ์ (น้อย ศิลปี) เป็นผู้ควบคุมและดำเนินการก่อสร้าง เพื่อทรงใช้เป็นที่รโหฐานสำหรับทรงพระราชนิพนธ์หนังสือ รวมทั้งราชเสวกจะได้มีโอกาสเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทเป็นการส่วนพระองค์ โปรดเกล้าฯ พระราชทานนามทุ่งส้มป่อยว่า สวนจิตรลดา พระราชทานนามพระตำหนักว่า "พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน"^[1] บริเวณรอบพระตำหนักมีการขุดคูและทำกำแพงรั้วเหล็กโดยรอบ มีประตู 4 ทิศ พระราชทานชื่อประตูตามสวนจิตรลดาของพระอินทร์และ

ท้าวโลกบาล คือ ด้านทิศตะวันออก ชื่อประตู “พระอินทร์อยู่ชม” ด้านทิศใต้ ชื่อประตู “พระยมอยู่คุ้น” ด้านทิศตะวันตก ชื่อประตู “พระวรุณอยู่เจน” และด้านทิศเหนือ ชื่อประตู “พระกุเวนอยู่เฝ้า” ในปัจจุบันเป็นทางเข้าออกได้เพียง 3 ทิศ เว้นทิศตะวันออก มีสะพาน 2 สะพาน มีประตูน้ำ 2 ประตู และมีซุ้มทหารยาม 30 ซุ้ม ความสำคัญของประตู “พระวรุณอยู่เจน” เป็นประตูสำหรับเสด็จพระราชดำเนินของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

พระตำหนักจิตรลดารโหฐานสร้างเป็นตึก 2 ชั้นลักษณะสถาปัตยกรรมแบบตะวันตก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินมาประทับเป็นครั้งคราว เมื่อมีพระราชพิธีต่าง ๆ ก็ทรงกระทำการที่พระตำหนักจิตรลดารโหฐานเช่นเดียวกับพระราชวัง ต่อมาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชมนเทียรสถานขึ้นใหม่เป็นที่ประทับที่วังพญาไท ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้ประกาศยกสวนจิตรลดาเป็นเขตพระราชฐานในพระราชวังดุสิต

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ใช้พระตำหนักจิตรลดารโหฐานเป็นที่ประทับถาวร และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างอาคารต่าง ๆ เช่น โรงเรียนจิตรลดา เมื่อ พ.ศ. 2501 เป็นสถานศึกษาชั้นต้นสำหรับพระโอรส พระธิดาและบุตรหลานข้าราชสำนัก รวมถึงศาลาดุสิดาลัย เป็นศาลาอเนกประสงค์ ส่วนภายในพระตำหนัก ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นสถานที่ทดลองโครงการทดลองส่วนพระองค์เกี่ยวกับการเกษตร เพื่อนำผลการศึกษาพระราชทานแก่ประชาชน เช่น โครงการนาข้าวทดลอง โครงการค้นคว้าวิจัยเชื้อเพลิงเขียว โครงการปลูกข้าวไร่ โครงการเลี้ยงปลานิล และโครงการโคนม รวมทั้งยังมีโรงงานจากโครงการทดลองของพระองค์เกิดขึ้นหลายประเภท เช่น โรงโคนมสวนจิตรลดา โรงนมผงสวนดุสิต โรงนมเม็ดสวนดุสิต โรงสีข้าวตัวอย่าง โรงผลิตน้ำผลไม้ โรงบดและอัดแกลบ และโรงปุ๋ยอินทรีย์

อาคารอื่น ๆ ในสวนจิตรลดา

• เรือนต้น (จำลอง) เป็นเรือนไม้ทรงไทยที่สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2508 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จำลองแบบเรือนต้นภายในพระราชวังดุสิต โดยใช้เป็นสถานที่จัดงานถวายเลี้ยงแบบไทยในการรับรองแก่องค์พระประมุขและพระราชวงศ์ และพระราชทานเลี้ยงแก่ประมุขของนานาประเทศที่เสด็จ หรือเดินทางมาเยือนประเทศไทย
• ศาลาดุสิดาลัย เป็นศาลาที่สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2512 โดยใช้เป็นสถานที่ต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองจำนวนมากซึ่งเรือนต้น (จำลอง) ไม่สามารถรองรับได้หมด
• พิพิธภัณฑ์โรงช้างต้น เป็นพิพิธภัณฑ์สร้างขึ้น ในปี พ.ศ. 2517 แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2519 อยู่ตรงข้ามถนน
• พระตำหนักใหม่ เป็นพระตำหนักที่สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2525 เพื่อใช้เป็นตำหนักหอของสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี และนาวาอากาศเอก วีระยุทธ ดิษยะศริน อดีตพระสวามี
• สวนพรรณไม้ในวรรณคดี เป็นสวนพรรณไม้ในวรรณคดี ภายในสวนเป็นที่ตั้งของพระตำหนักใหม่
• อาคารชัยพัฒนา (เดิม) เป็นอาคารที่สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2530 โดยเป็นที่ทรงงานของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
• ลานจอดเฮลิคอปเตอร์

สถานที่สำคัญโดยรอบสวนจิตรลดา

• พระราชวังดุสิต
• วชิราวุธวิทยาลัย
• โรงเรียนมัธยมวัดเบญจมบพิตร
• โรงเรียนนานาชาติเซนต์แอนดรูว์ส ดุสิต
• สภาสังคมสงเคราะห์แห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์
• โรงพยาบาลรามาธิบดี
• คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
• คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตพญาไท
• กระทรวงการต่างประเทศ
• กรมทางหลวง
• อุทยานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
• วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร
• สถาบันเทคโนโลยีจิตรลดา
• มูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ