దావణగెరె జిల్లా

దావణగెరె జిల్లా, భారతదేశం, కర్ణాటక రాష్ట్రంలోని ఒక పరిపాలనా జిల్లా. ఇది కర్ణాటక రాష్ట మధ్య ప్రాంతలో ఉంది. దావణగెరె నగరం దీనికి జిల్లా కేంద్రంగా ఉంది. జిల్లా పరిధిలో 2011 భారత జనాభా లెక్కలు ప్రకారం 19,45,497 మంది జనాభాను కలిగి ఉంది. అందులో 2011 నాటికి 32.31% పట్టణ ప్రాంతాలలో ఉన్నారు. ఈ జిల్లాను1997లో అప్పటి కర్ణాటక ముఖ్యమంత్రి జె.హెచ్. పటేల్ చిత్రదుర్గ జిల్లా నుండి చెన్నగిరి, హోనాలి తాలూకా షిమోగా జిల్లాతోసహా వేరుచేశారు. ఈ జిల్లా రాష్ట్రంలోని ఉత్తర, దక్షిణ ప్రాంతాల ప్రభావాన్ని కలిగి ఉన్న ప్రత్యేక లక్షణాలతో రాష్ట్రంలోని మధ్య మైదానంలో ఉంది.ఈ జిల్లాలోని ప్రముఖ పట్టణాలు హరిహర, జగలూర్, హొన్నాలి చన్నగిరి, న్యామతి, ఇవి కూడా దాని ఇతర ఆరు తాలూకాలు. దీనికి పశ్చిమాన షిమోగా జిల్లా, హవేరి జిల్లా, తూర్పున చిత్రదుర్గ జిల్లా, ఉత్తరాన విజయనగర జిల్లా, దక్షిణాన చిక్కమగళూరు జిల్లా సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.దావణగెరె జిల్లాలో 6 తాలూకాలు, 20 హోబ్లీలు, 197 గ్రామ పంచాయితీలు, 652 గ్రామాలు, 904 ఆవాసాలు, 2 నగర పురపాలక సంఘాలు, ఒక నగరపాలకసంస్థ ఉన్నాయి.^[1]

Davanagere District
District of Karnataka
Clockwise from top-left: Bhimeshwara Temple at Nilagunda, Hills near Channagiri, Harihareshwara Temple at Harihar, Fields near Hadadi, Shanti Sagara
Location in Karnataka
Davanagere district
Coordinates: 14.23°N 75.9°E / 14.23; 75.9
Country	India
State	Karnataka
Formed	15 August 1997
Headquarters	Davanagere
Talukas	Davanagere Harihar Jagalur Honnali Channagiri Nyamati
Government
• Deputy Commissioner	Shivanand Kapashi (IAS)
విస్తీర్ణం
• Total	4,460 కి.మీ2 (1,720 చ. మై)
జనాభా  (2011)
• Total	16,43,494
• జనసాంద్రత	370/కి.మీ2 (950/చ. మై.)
Languages
• Official	Kannada
Time zone	UTC+5:30 (IST)
PIN	577001-006
Telephone code	+ 91 (08192
Vehicle registration	KA-17

జిల్లా ఏర్పాటు

దావణగెరె జిల్లా చిత్రదుర్గ, షిమోగా (శినమొగ్గ), బళ్లారి అనే పూర్వపు మూడు జిల్లాల నుండి కొన్ని ప్రాంతాలు విడగొట్టుట ద్వారా ఏర్పడింది. దేవనగరి నుండి దాని పేరు వచ్చింది. 1997 ఆగస్టు 15న కొత్త జిల్లా ఏర్పాటుతో దావణగెరె ప్రధాన కార్యాలయంగా జిల్లాకు దావణగెరె అని పేరు పెట్టారు.^[2]

భౌగోళికం

దావణగెరె జిల్లాలోని కొన్ని ప్రాంతాలు దక్కన్ పీఠభూమిలోని మైదాన ప్రాంతంలో స్థానికంగా బయలుసీమ్ అని పిలుస్తారు. జిల్లాలోని పశ్చిమ ప్రాంతాలు స్థానికంగా మలెనాడు అని పిలువబడే మల్నాడు ప్రాంతంలో ఉన్నాయి.జిల్లాకు వాయువ్య సరిహద్దులో హవేరి జిల్లా, నైరుతిలో షిమోగా జిల్లా, దక్షిణాన చిక్కమగళూరు జిల్లా,ఆగ్నేయంలో చిత్రదుర్గ జిల్లా, ఉత్తరాన విజయనగర జిల్లా ఉన్నాయి.జిల్లా కర్నాటక మధ్యలో 13°5', 14°50' N అక్షాంశాల మధ్య 75°30', 76°30' E రేఖాంశాల మధ్య ఉంది. జిల్లా ఇంధన పరిశ్రమకు ప్రసిద్ధి. జిల్లా వైశాల్యం 5,926 చ.కి.మీ (2,288 చ.మైళ్లు).

చరిత్ర

ఈ ప్రాంతాన్ని ఒకప్పుడు మౌర్యులు,ఆ తర్వాత శాతవాహనులు పాలించారు.ఈ ప్రాంతాన్ని తరువాత కదంబులు స్వాధీనం చేసుకున్నారు, వారు త్వరలోనే బాదామి చాళుక్యులచే స్థానభ్రంశం చెందారు.సాశ. 9వ శతాబ్దానికి చెందిన అనాజీ నుండి వచ్చిన శాసనం జిల్లాలో నోలంబలు పాలించిన భాగమని పిలువబడే పల్లవుల శాఖను సూచిస్తుంది.జిల్లాలోని కొంత భాగాన్ని అసండిలోని గంగుల శాఖ క్లుప్తంగా స్వాధీనం చేసుకుంది. సా.శ. 8వ శతాబ్దం మధ్య నాటికి,మల్ఖేడ్ నుండి రాష్ట్రకూటులు చాళుక్యులపై ఆధిపత్యాన్ని పొందారు. తుమకూరుకు దక్షిణాన ఉన్న భూభాగాన్నివారు స్వాధీనం చేసుకున్నారు.

బాగలి దేవాలయంలోని ఒక శాసనం దావణగెరె జిల్లాలోని కొంత భాగాన్ని సా.శ.10వ శతాబ్దంలో రాష్ట్రకూటుల చాళుక్య సామంత రాజు పాలించినట్లు సూచిస్తుంది.ఇతర ప్రాంతాలను రాష్ట్రకూటుల సామంతులుగా నోలంబులు పాలించారు.రాష్ట్రకూట అధికారం కూలిపోవడం ప్రారంభించినప్పుడు, నోలంబలు తమ విధేయతను గంగాలకు మార్చారు.వారు చోళుల దండయాత్రలకు వ్యతిరేకంగా పోరాడారు.కళ్యాణి చాళుక్యులు అధికారంలోకి వచ్చినప్పుడు, నోళంబులు వారికి విధేయులుగా మారారు.చోళులు కంప్లిని తొలగించినప్పుడు, దావణగెరెలో కొంత భాగానికి సంబంధించిన నోలంబవాడికి పాలకులుగా కొంతమంది పాండ్య సామంతులను నియమించారు.చాళుక్యుల సామంతులుగా ఉన్న కాలచూరీలకు చాళుక్యుల దక్షిణాది బాధ్యతలు మొత్తం అప్పగించారు. వారి పాలకుడు బిజ్జల II చాళుక్యులను ఓడించాడు. అతని రాజవంశం సా.శ. 1181 వరకు పాలించింది, చాళుక్య యువరాజు సోమేశ్వర IV సింహాసనాన్ని తిరిగి స్వాదీనం చేసుకున్నాడు.

క్లుప్తంగా సా.శ. 12వ శతాబ్దం చివరలో దేవగిరి యాదవులు ఈ ప్రాంతాన్ని స్వాధీనం చేసుకోవడానికి ముందు హొయసలలు దావణగెరె జిల్లాలోని కొన్ని ప్రాంతాలను పాలించారు.సా.శ. 14వ శతాబ్దంలో ఢిల్లీ సుల్తానేట్‌కు చెందిన మాలిక్ కాఫూర్ దండయాత్రల ద్వారా ఈ ప్రాంతంలోని యాదవ, హొయసల పాలనను పడగొట్టింది,అయితే వెంటనే జిల్లా విజయనగర నుండి నేరుగా విజయనగర సామ్రాజ్యం నియంత్రణలోకి వచ్చింది.

తాలికోట యుద్ధం తర్వాత సా.శ. 1565లో విజయనగర సామ్రాజ్యం తీవ్రంగా బలహీనపడిన తరువాత, దావణగెరెలోని స్థానిక నాయకులు తమ స్వాతంత్య్రాన్ని ప్రకటించడం ప్రారంభించారు.వీరిలో కొందరు నాయకులు బీజాపూర్‌లోని అద్లీల్ షాహీల సామంతులుగా పరిపాలించారు.మొఘలులు, మరాఠాలు ఇద్దరూ కొంతకాలం జిల్లాలో కోటలను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. సా.శ.1763లో ఈ కుటుంబాలలో ఒకరైన బెలగుట్టి నాయకులు హైదర్ అలీకి సమర్పించారు.జిల్లా మైసూర్ పాలనలో ఉంది.స్వతంత్ర సంస్థానాన్ని సృష్టించిన చన్నగిరికి చెందిన ధోండియా వాఘ్ టిప్పు సుల్తాన్ ఓటమి తర్వాత సా.శ.1800లో మరణించే వరకు బ్రిటిష్ వారిని ఎదిరించాడు. అప్పుడు జిల్లాను మైసూర్ రాష్ట్రం ఉంది.

జనాభా గణాంకాలు

సంవత్సరం	జనాభా	±% p.a.
1901	4,01,990	—
1911	4,18,715	+0.41%
1921	3,90,009	−0.71%
1931	4,51,392	+1.47%
1941	4,97,221	+0.97%
1951	5,84,822	+1.64%
1961	7,35,937	+2.32%
1971	9,56,654	+2.66%
1981	12,66,945	+2.85%
1991	15,59,222	+2.10%
2001	17,90,952	+1.40%
2011	19,45,497	+0.83%
source:[3]

2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం దావణగెరె జిల్లాలో 19,45,497 ^[4] జనాభా లెసోతో దేశం ^[5] లేదా యుఎస్ రాష్ట్రం వెస్ట్ వర్జీనియాతో సమానంగా ఉంది.^[6] ఇది భారతదేశంలోని మొత్తం 640 జిల్లాలలో 241 సంఖ్య ఇస్తుంది. జిల్లా జనసాంద్రత చ.కి.మీ.కు 329 (850/చ. మై) నివాసులుతో ఉంది.2001-2011 దశాబ్దంలో దాని జనాభా వృద్ధి రేటు 8.71%. దావణగెరెలో ప్రతి 1000 మంది పురుషులకు 967 స్త్రీల లింగ నిష్పత్తి ఉంది.అక్షరాస్యత రేటు 76.3% శాతం ఉంది.హరపనహళ్లి తాలూకా బదిలీ తర్వాత జిల్లాలో జనాభా 16,43,494 మంది ఉన్నారు. అందులో 5,81,971 (35.41%) శాతం మంది పట్టణ ప్రాంతాల్లో నివసిస్తున్నారు. అవశేష జిల్లాలో ప్రతి 1000 మంది పురుషులకు 975 మంది స్త్రీల లింగ నిష్పత్తి ఉంది.జనాభాలో షెడ్యూల్డ్ కులాల జనాభా 3,18,305 (19.37%) మంది ఉండగా, షెడ్యూల్డ్ తెగలు జనాభా 182,804 (11.12%) మంది ఉన్నారు.^[4]

భాషలు ప్రకారం

2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం, జిల్లా జనాభాలో 77.27% శాతం మంది కన్నడ, 13.87% శాతం మంది ఉర్దూ, 3.03% శాతం మంది తెలుగు, 3.01% శాతం మంది లంబాడీ, 1.04% శాతం మంది మరాఠీ వారి మొదటి భాషగా మాట్లాడతారు. ^[7]

ఆర్థిక వ్యవస్థ

2006లో పంచాయితీ రాజ్ మంత్రిత్వ శాఖ దేశంలోని 250 అత్యంత వెనుకబడిన జిల్లాలలో (మొత్తం 640 జిల్లాలలో) ఒకటిగా దావణగెరెను పేర్కొంది. వెలుకబడిన ప్రాంతాల నిధుల మంజూరు పధకం నుండి ప్రస్తుతం నిధులు పొందుతున్న కర్ణాటకలోని ఐదు జిల్లాలలో ఇది ఒకటి. ^[8]

సందర్శన స్థలాలు

ఒక ఎత్తు నుండి జిల్లాలోని బగలి వద్ద కాళేశ్వర దేవాలయం దృశ్యం

బగలి కాళేశ్వర దేవాలయం, కుంద్వాడ సరస్సు నగర ప్రజలకు అత్యంత దగ్గరి ప్రదేశం. హరిహర తుంగభద్ర, పురాతన హరిహరేశ్వర దేవాలయం, శాంతిసాగర్, కొండజ్జి రిజర్వ్ ఫారెస్ట్, నీలగుండ భీమేశ్వర దేవాలయాలు, ఉచ్చడఘాత్రి కరిబస్వేశ్వర్ అజ్జయ్య దేవాలయం, నందిగుడి, సంతేబునూరు పురాతన పుష్కరిణి.^[9]

జిల్లా విశేషాలు

తుంగభద్ర నది హొన్నాళి తాలూకా గుండా వెళుతుంది. పశ్చిమాన హరిహర, హరపనహళ్లి సరిహద్దులలో సహజ సరిహద్దులను ఏర్పరుస్తుంది. బ్రాడ్ గేజ్ రైలు మార్గం దావణగెరె, హరిహర పట్టణాల గుండా వెళుతుంది. 1997లో అప్పటి ముఖ్యమంత్రి జేహెచ్ పటేల్ దావణగెరెను స్వతంత్ర జిల్లాగా మార్చారు. పూర్వం, చిత్రదుర్గ జిల్లాలోని తాలూకాలలో దావణగెరె ఒకటి. దావణగెరె జిల్లా ఆరు తాలూకాలకు నిలయం. కర్ణాటకలోని ప్రధాన వాణిజ్య కేంద్రాలలో ఒకటి.^[10]

సరిహద్దు జిల్లాలు

మూలాలు

1. District formation Archived 3 మార్చి 2015 at the Wayback Machine The Official Website of Zilla Panchayat, Davangere, Government of Karnataka.
2. "History | Davanagere District ,Government of Karnataka | India". Retrieved 2023-07-18.
3. Decadal Variation In Population Since 1901
4. "District Census Handbook: Davanagere" (PDF). censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India. 2011.
5. US Directorate of Intelligence. "Country Comparison:Population". Archived from the original on 13 June 2007. Retrieved 2011-10-01. Lesotho 1,924,886 {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
6. "2010 Resident Population Data". U. S. Census Bureau. Archived from the original on 19 October 2013. Retrieved 2011-09-30. West Virginia 1,852,994
7. "Table C-16 Population by Mother Tongue: Karnataka". www.censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India.
8. Ministry of Panchayati Raj (8 September 2009). "A Note on the Backward Regions Grant Fund Programme" (PDF). National Institute of Rural Development. Archived from the original (PDF) on 5 April 2012. Retrieved 27 September 2011. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
9. "History | Davanagere District ,Government of Karnataka | India". Retrieved 2023-07-18.
10. "History | Davanagere District ,Government of Karnataka | India". Retrieved 2023-07-18.

వెలుపలి లంకెలు