భాస్వరం

భాస్వరం లేదా ఫాస్ఫరస్ (Phosphorus) ఒక మూలకము. దీని సంకేతము 'P', పరమాణు సంఖ్య 15. ఇది స్వేచ్ఛగా ప్రకృతిలో లభించదు. ఇతర మూలకాలతో కలిసివుంటుంది. జీవకణాలన్నింటి కేంద్రకామ్లాలు అయిన డి.ఎన్.ఎ., ఆర్.ఎన్.ఎ.లలో ఇది ఒక మూల పదార్ధం.దీని ఆర్థిక ప్రాముఖ్యతలో అతిముఖ్యమైనది ఎరువులు. ఇదే కాకుండా దీనిని పేలుడు పదార్ధాలు, అగ్గిపుల్లలు, మతాబులు, క్రిమిసంహారక మందులు, సబ్బులు మొదలైన వాటి తయారీలో ఉపయోగపడుతుంది.

Phosphorus, ₁₅P

Forms of phosphorus Waxy white Light red Dark red and violet Black
Phosphorus
Pronunciation	/ˈfɒsfərəs/ ​(FOS-fər-əs)
Allotropes	white, red, violet, black and others (see Allotropes of phosphorus)
Appearance	white, red and violet are waxy, black is metallic-looking
Standard atomic weight Ar°(P)
	30.973761998±0.000000005[1] 30.974±0.001 (abridged)[2]
Abundance
in the Earth's crust	5.2 (silicon = 100)
Phosphorus in the periodic table
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Ununtrium Flerovium Ununpentium Livermorium Ununseptium Ununoctium N ↑ P ↓ As silicon ← phosphorus → sulfur
Atomic number (Z)	15
Group	మూస:Infobox element/symbol-to-group/format
Period	period 3
Block	p-block
Electron configuration	[Ne] 3s2 3p3
Electrons per shell	2, 8, 5
Physical properties
Phase at STP	solid
Melting point	white: 317.3 K ​(44.15 °C, ​111.5 °F) red: ∼860 K (∼590 °C, ∼1090 °F)[3]
Boiling point	white: 553.7 K ​(280.5 °C, ​536.9 °F)
Sublimation point	red: ≈689.2–863 K ​(≈416–590 °C, ​≈780.8–1094 °F) violet: 893 K (620 °C, 1148 °F)
Density (near r.t.)	white: 1.823 g/cm3 red: ≈2.2–2.34 g/cm3 violet: 2.36 g/cm3 black: 2.69 g/cm3
Heat of fusion	white: 0.66 kJ/mol
Heat of vaporization	white: 51.9 kJ/mol
Molar heat capacity	white: 23.824 J/(mol·K)
Vapor pressure (white) P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 279 307 342 388 453 549
vapor pressure (red) P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 455 489 529 576 635 704
Atomic properties
Oxidation states	−3, −2, −1, 0,[4] +1,[5] +2, +3, +4, +5 (a mildly acidic oxide)
Electronegativity	Pauling scale: 2.19
Ionization energies	1st: 1011.8 kJ/mol 2nd: 1907 kJ/mol 3rd: 2914.1 kJ/mol (more)
Covalent radius	107±3 pm
Van der Waals radius	180 pm
Spectral lines of phosphorus
Other properties
Natural occurrence	primordial
Crystal structure	​body-centered cubic (bcc)
Thermal conductivity	white: 0.236 W/(m⋅K) black: 12.1 W/(m⋅K)
Magnetic ordering	white, red, violet, black: diamagnetic[6]
Molar magnetic susceptibility	−20.8×10−6 cm3/mol (293 K)[7]
Bulk modulus	white: 5 GPa red: 11 GPa
CAS Number	7723-14-0 (red) 12185-10-3 (white)
History
Discovery	Hennig Brand (1669)
Recognised as an element by	Antoine Lavoisier[8] (1777)
Isotopes of phosphorus v e
Template:infobox phosphorus isotopes does not exist
Category: Phosphorus view talk edit | references

భాస్వర వలయం

సాధారణంగఅ భాస్వరం యొక్క సమ్మేళనాలు భూమిలో ఘనరూపంలో ఉంటాయి. ప్రకృతిలో ఇది సాధారణంగా ఫాస్ఫేట్ అయాన్ (Phosphate ion) లో ఒక భాగంగా ఉంటుంది. చాలా ఫాస్ఫేట్లు సముద్ర అవసాధనాలు (Sediments) లేదా రాళ్ళలో ఉండే లవణాల రూపంలో ఉంటాయి. కొన్ని భౌగోళిక ప్రక్రియల వలన సముద్ర అవసాధనాలు నేలపైకి వస్తాయి. వీటిని మొక్కలు గ్రహిస్తాయి. మొక్కల నుంచి ఫాస్ఫేట్లు జంతువుల్లోకి చేరతాయి. జీవులు చనిపోయిన తర్వాత తిరిగి నేలలోకి చేరతాయి. రాళ్ళు శిథిలమైనప్పుడు భౌమ ఫాస్ఫేట్లు తిరిగి సముద్రంలొకి చేరతాయి.

భాస్వరం సమ్మేళనాలు

• హైడ్రైడ్లు: PH₃, P₂H₄
• హేలైడ్లు: PBr₅, PBr₃, PCl₃, PI₃
• ఆక్సైడ్లు: P₄O₆, P₄O₁₀
• సల్ఫైడ్లు: P₂S₅, P₄S₃
• ఆమ్లాలు: H₃PO₂, H₃PO₄
• ఫాస్ఫేట్లు: (NH₄)₃PO₄, Ca₃ (PO₄)₂, FePO₄, Fe₃ (PO₄)₂, Na₃PO₄, Ca (H₂PO₄)₂, KH₂PO₄
• ఫాస్ఫైడ్లు: Ca₃P₂, GaP, Zn₃P₂ Cu₃P
• ఆర్గనో ఫాస్ఫరస్, ఆర్గనో ఫాస్ఫేట్లు: Lawesson's reagent, Parathion, Sarin, Soman, Tabun, Triphenyl phosphine, VX nerve gas

మూలాలు

1. "Standard Atomic Weights: Phosphorus". CIAAW. 2013.
2. Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; et al. (2022-05-04). "Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)". Pure and Applied Chemistry (in ఇంగ్లీష్). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
3. "Phosphorus: Chemical Element". Encyclopædia Britannica.
4. Wang, Yuzhong; Xie, Yaoming; Wei, Pingrong; King, R. Bruce; Schaefer, Iii; Schleyer, Paul v. R.; Robinson, Gregory H. (2008). "Carbene-Stabilized Diphosphorus". Journal of the American Chemical Society. 130 (45): 14970–1. doi:10.1021/ja807828t. PMID 18937460.
5. Ellis, Bobby D.; MacDonald, Charles L. B. (2006). "Phosphorus(I) Iodide: A Versatile Metathesis Reagent for the Synthesis of Low Oxidation State Phosphorus Compounds". Inorganic Chemistry. 45 (17): 6864–74. doi:10.1021/ic060186o. PMID 16903744.
6. Lide, D. R., ed. (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
7. Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
8. cf. "Memoir on Combustion in General" Mémoires de l'Académie Royale des Sciences 1777, 592–600. from Henry Marshall Leicester and Herbert S. Klickstein, A Source Book in Chemistry 1400–1900 (New York: McGraw Hill, 1952)

బయటి లింకులు

• Los Alamos National Laboratory – Phosphorus Archived 2004-06-11 at the Wayback Machine
• WebElements.com: Phosphorus
• Entrez PubMed: Acute Yellow Phosphorus Poisoning
• eMedicine.com: Article on White Phophorus as used as weapon
• Website of the Technische Universität Darmstadt and the CEEP about Phosphorus Recovery