From Wikipedia, the free encyclopedia
Dinastia Perëndimore Ganga ishte një dinasti e rëndësishme sunduese e Karnatakas së lashtë në Indi që zgjati nga viti 350 deri në vitin 1000 të e.s.. Ata janë njohur si 'Dinastia Perëndimore Ganga' për tu dalluar nga Dinastia Lindore Ganga që sunduan në shekuj më të vonshëm mbi Kalinga-n (Odisha moderne). Përgjithësisht besohet se dinastia perëndimore Ganga e filloi sundimin e saj gjatë një kohe kur klane të shumë-fishta vendase konsoliduan pavarësinë e tyre për shkak të dobësimit të Perandorisë Pallava në Indinë e Jugut. Stili arkitekturor i Dinastisë Perëndimore Ganga ishte i ndikuar nga ai Pallava dhe Badami Chalukya, përveç veçorive vendase të arkitekturës xhainiste.[1] Kolonat Ganga me një luan konvencional në bazë dhe një trung të rrumbullakët mbi kokën e luanit, , Shikhara e shkallëzuar e faltores me modulime horizontale dhe kolona katrore ishin veçori të trashëguara nga Dinastia Pallava. Këto veçori gjenden edhe në struktura të ndërtuara nga vasalët e tyre, dinastia Bana dhe ajo Nolamba.[2]
Dinastia perëndimore Ganga përkrahu të gjitha besimet kryesore të kohës; xhainizmin, dhe sektet hindu të Shaivizmin, Brahminizmin, Vedizmin dhe Vaishnavizmin. Gjithësesi studiuesit kanë argumentuar se jo të gjithë mbretërit Ganga mund tu kenë dhënë prioritet të njëjtë të gjitha besimeve. Disa historianë besojnë se mbretërit Ganga ishin besimtarë të devotshëm xhainistë,[3] megjithëse dëshmitë mbishkrimore nuk janë përcaktuese pasi ato përmendin kalamukha-t (asketikë të vendosur Shaiva), pasupata-t dhe lokayata-t (ndjekës të doktrinës Pasupatha) që lulëzuan në Gangavadi, duke treguar se Shaivizmi ishte po ashtu popullor. Mbreti Madhava dhe Harivarman ishin të përkushtuar ndaj lopëve dhe brahminëve ndërsa mbreti Vishnugopa ishte një Vaishnavist i përkushtuar.[4] Mbishkrimet e Madhavas III dhe Avinitas përshkruajnë përkrahje bujare për urdhërat dhe tempujt xhainistë.[5] Ka gjithashtu dëshmi mbishkrimore se mbreti Durvinita kreu flijime vedike duke u sugjeruar historianëve se ai ishte hindu që i përkiste vaishnavizmit ose shaivizmit.[6] Gjithësesi, dokumentet e Dinastisë perëndimore Ganga nga Shekulli VIII tregojnë një ndikim të fortë xhainist të dëshmuar edhe nga shumë basadit që ata ndërtuan për shkak të popullaritetit të shenjtëve si Pushpdanta, Pujyapada, Vajranandi, Srivaradhadeva dhe Ajitasena.[7]
Xhainizmi u bë popullor në këtë dinasti në shekullin e VIII kur mbreti Shivamara I ndërtoi basadi të shumta xhainiste.[8] Mbreti Butuga II dhe ministri Chavundaraya ishin xhainistë të vendosur që është e dukshme nga ndërtimi i skulpturës monolitike të Gommateshwaras.[9] Adhurimi i gjurmëve të liderëve shpirtërorë si ato të Bhadrabahu-t në Shravanabelagola nga shekulli i X është konsideruar një paralele me Budizmin.[10] Disa ndikime brahminike shihen në shenjtërimin e monolitit të Gomateshwaras që është statuja e Bahubalit, djali i Tirthankarit Adinatha (ashtu si hindutë adhurojnë djemtë e Shivës).[11] Adhurimi i hyjnive dytësore si yaksa-t dhe yaksi-t, më herët të konsideruara si ndihmës të rëndomtë të tirthankarëve shihet që nga shekulli i VII deri në shekullin e XII.[12] Para shekullit të VIII, tempujt xhainistë quheshin Chaitya, Cediya, Jainalaya, Jinageha ose Jinabhavana, termi Basadi u përdor vetëm më vonë.[13] Popullariteti i xhainizmit mori një nxitje të mëtejshme nga mbretërit Ganga dhe Rashtrakuta, që nga koha e Amoghavarsha I. Megjithatë dëshmitë tregojnë një rënie në popullaritetin e tij midis drejtuesve vendorë (pronarët e tokave ose gavunda-t) nga shekulli i X kur ata filluan të favorizojnë shaivizmin .[14] Koha e vërtetë e popullaritetit të xhainizmit në rajon ishte nga sundimi i shekullit të VIII të mbretit Shivamara I që çoi në ndërtimin e shumë basadëve.[8] Mbreti Butuga II dhe ministri Chavundaraya ishin xhainistë të vendosur që dëshmohet nga ndërtimi i statujës monolitike të Gomateshwaras.[9] Një historian ka pohuar se shumica e këtyre xhainistëve kërkonte çlirimin nga bota materliale (moksha) duke ftuar vdekjen nëpërmjet ritualeve dhe asketizmit (sannyasa) ishin nga komuniteti aristokratik dhe i pasur tregëtar, rituale të tilla mes njerëzve nga klasat e ulëta shoqërore ishin një gjë e rrallë.[15] Gratë bënin gjithashtu përpjekje në favor të kauzës xhainiste, një konkubinë mbretërore Nandavva dhe një zonjë e pasur feudale, Attimabbe janë disa nga shembujt.[16]
Adhurimi i hyjnive dytësore si yakshat dhe yakshinit, më parë të konsideruara si ndihmës të rëndomtë të tirthankarëve, ishte një zhvillim nga shekulli i VII deri në atë të XII.[12] Kjo konsiderohet fillimi i kulteve devocionale që i ngritën yakshi Jvalamalini Kalpan dhe Bhairava Padmavati Kalpan në statusin e hyjnive. Jvalamalini, e paraqitur me flakë të dala përpara kokës së saj dhe duke mbajtur hark, mburojë, shigjeta, shpatë, disk (çakra) etj., në tetë krahët e saj dhe duke kalëruar një buall ishte ndihmësi i tirthanaras së tetë, Chandraprabha.[17] Padmavati ishte yaksi i tirthankarës së njëzet e tretë, Parshva dhe mund të ketë rrjedhur nga adashi i tij hindu.[18] Kulti i adhurimit është konsideruar konsistent me asimilimin e banorëve të pyjeve dhe tribuve në besimin xhainist dhe një shoqëri e bazuar në kasta.[19] Ndërsa në fillim asketizmi përkrahej një shtim i përfshirjes së përkrahjes nga tregëtarët e pasur dhe mbretëria i bëri murgjit më të ngulitur në tempuj.[20] Lutjet, liturgjitë, dekorimet dhe vajosjet e hyjnisë në tempujt Digambara kryhej nga upajjhayat ose acharyat. Në dallim nga kjo, besimtarët e vendosur në derasarët Svetambara ndërmirrnin këto aktivitete dhe pjesëtarët e tempullit bënin thjeshtë pastrimin.[21] Asketikët nuk kërkonin në ndonjë kontakt të drejtëpërdrejtë me imazhin e hyjnisë, por e kalonin konën në pendim dhe meditim.[20] Një historian ka propozuar se tempujt xhainistë mund të kenë punësuar oborrtarë (Devadasi ose Sule) megjithëse kjo mund të ketë qenë një zhvillim pas shekullit të X.[22]
Shravanabelagola është një qytet pranë Channarayapatnas së distriktit Hassan në shtetin indian Karnataka, 158 km nga Bangalore, kryeqyteti i Karnatakas. Statuja e Gommateshvaras Bahubali në Shravanabelagola është një nga Tirthat (vende pelegrinazhi) më të rëndësishme të Xhainizmit, që shënon një pikë kulmore në aktivitetin arkitekturor dhe skulpturor nën patronazhin e dianstisë perëndimore Ganga të Talakadit. Chandragupta Maurya thuhet se ka vdekur këtu në vitin 298 p.e.s. pasi u bë një murg xhainist dhe zhvilloi një jetë asketike.[23] Shravanabelagola që do të thotë "Pellgu i bardhë i Shravanas" është emërtuar sipas figurës kolosale të Gommatas - prefiksi Śravana shërben për ta dalluar atë nga Belagolat e tjera me prefikset Hale- dhe Kodi-, ndërsa Belagola "pellgu i bardhë" është një aluzion për pellgun në mes të qytetit. Ekuivaletet sanskritisht Śvetasarovara, Dhavalasarovara dhe Dhavalasarasa të përdorura në mbishkrime e përkrahin këtë kuptim. Shravanabelagola ka dy kodra, Chandragiri dhe Vindhyagiri. Acharya Bhadrabahu dhe nxënësi i tij, Chandragupta Maurya besohet se kanë medituar këtu.[24] Basadi i Chandraguptas, që i është kushtuar Chandragupta Mauryas, u ndërtua fillimisht këtu nga Ashoka në shekullin e III p.e.s.. Chandragiri ka gjithashtu përmendore për shumë murgj Shravaka që kanë medituar këtu që nga shekulli i V i e.s., duke përfshirë mbretin e fundit të dianstisë Rashtrakuta të Manyakhetas. Chandragiri ka edhe një tempull të famshëm të ndërtuar nga Chavundaraya.
Mbi kodrën Vindyagiri gjendet statuja monolitike 17.6 m e lartë e Gommateshvaras.[25] Konsiderohet si statuja monolitike prej guri më e madhe në botë.[26] Baza e statujës ka një mbishkrim në shkrimin devnagari, që daton nga viti 981, dhe që lavdëron mbretin dhe gjeneralin e tij, Chavundaraya, që e ngriti statujën për nënën e tij. Statuja është quajtur 'Statuja e Gommateshvaras' nga banorët kannada të Karnatakas, por xhainistët i referohen me emrin "Bahubali". Monoliti i Gomateshwaras i projektuar nga Chavundaraya është konsideruar pika kulmore e kontributit skulpturor Ganga në Karnatakan e lashtë. E skalitur në granit të bardhë të lëmuar, imazhi qëndron mbi një zambak. Nuk ka mbështetje dhe është 18 metra e lartë me fytyrën që është 2 metra. Me shprehjen e qetë të fytyrës, flokun e saj kaçurrelë me pamje të hijshme, antominë proporcionale, madhësia e monolitit dhe kombinimi i artit dhe zejtarisë ka çuar që ajo të quhet si arritja më e fuqishme skulpturore në Karnatakan mesjetare.[27] Kolonat e tyre të veçuara të quajtura Mahasthambha ose Bhrahmasthambha janë konsideruar po ashtu si unike, shembuj të të cilave janë Kolona Brahmadeva dhe Kolona Tyagada Brahmadeva.[28][29] Në krye të kolonaës trungu i të cilës (cilindrik ose tetëkëndor) është i dekoruar me bimë kacavjerrëse dhe motive të tjera bimore është Brahma i ulur dhe baza e kolonës normalisht ka skalitje të personaliteteve të rëndësishme xhainiste si dhe mbishkrime.[30] Kontribute të tjera të rëndësishme janë basadit xhainistë kullat e të cilëve ka kate të zvogëluara gradualisht (talas) të zbukuruara me modele të vegjël tempujsh. Këto faltore të vogëltha kanë skalitje të tirthankarëve (shenjtë xhainistë). Në krye të tyre janë përdoren dritare gjysëm-rrethore që lidhin faltoret dhe Kirtimukha-n dekorative (fytyra demonësh). Basadi i Chavundarayas i ndërtuar në shekullin e X ose të XI, Basadi i Chandraguptas i ndërtuar në shekullin e VI si dhe statuja monolitike e Gomateshwara-s e vitit 982 janë monumentet më të rëndësishme në Shravanabelagola.
Në Shravanabelagola gjenden këto basadi xhainistë:
Basadi Panchakuta (ose Basadi Panchakoota) është i vendosur në fshatin Kambadahalli të distriktit Mandya në shtetin indian Karnataka, në Indinë jug-perëndimore. Është një nga shembujt më të përsosur të Arkitekturës Dravidiane të jugut të Indisë së varietetit të të dinastisë perëndimore Ganga, i lidhur me besimin dhe ikonografinë xhaine.[33][34][35][36] Sipas historianit K.R. Srinivasan, kompleksi tempullor, që u ndërtua nga mbretërit e dinastisë perëndimore Ganga i përket periudhës midis viteve 900-1000 të e.s.. Historiani Sarma megjithatë i cakton një datë më të hershme të shekullit të VIII bazuar në gjurmët e hershme të ndikimeve Pallava-Pandya dhe Chalukya-Pallava.[37] Basadi Panchakuta në Kambadahalli është një tempull xhainist me pesë kulla dhe ka një kolonë monumentale të veçuar të quajtur Brahmadeva. Kamaret e murit këtu janë të kurorëzuara me torana (arkitra) me skalitje me motive floreale, krijesa hyjnore duke fluturuar (gandharva) dhe imazhe përbindshash (makara) të kalëruar nga Yaksa (ndihmës të shenjtëve) ndërsa kamaret janë të zëna nga imazhe të vetë tirthankarëve.[38] Kambadahalli gjendet 18 km nga qyteti i famshëm i trashëgimisë xhainiste Shravanabelagola, në autostradën Mandya-Shravanabelagola. Nga mbishkrimet, mësohet se kompleksi tempullor ka qenë rinovuar gjatë shekujve të fundit, duke përfshirë atë gjatë sundimit të perandorisë Hoysala.[39] Srinivasan e përshkruan atë si një "pikë referimi në arkitekturën e Indisë së jugut".[34][37][40]
Tempulli është ndërtuar në dy faza, ku në të parën u ndërtuan tre faltore (trikutachala). Faltorja qendrore është e drejtuar nga veriu, një faltore është e drejtuar nga perëndimi ndërsa tjetra nga lindja. Faltorja qendrore ka një Shikhara katrore të quajtur Brahmachhanda girva-shikhara. Faltoret e drejtuara nga perëndimi dhe lindja kanë shikhara të quajtura përkatësisht Rudrachhanda griva-shikhara dhe Vishnuchhanda griva-shikhara.[33] Dizajni i shikharave flet për shijen e lartë artistike të ndërtuesve. Rreshti i parë (tala) i shikharës është sa një e treta e lartësisë së përgjithshme të kullës, ndërsa rreshti i dytë është sa gjysma e lartësisë së të parës.[37] Secila nga tre faltoret ka vestibule individuale (gjysëm holle ose ardha-mantapa) që janë të hapura në një holl të përbashkët të hapur të quajtur mahamantapa ose navaranga, tavani i të cilës është i mbajtur nga katër kolona qendrore të zbukuruara. Në hyrje të faltoreve (bilpitha) gjendet gardianët në "tetë drejtimet" (ashtadikpalaka; ashta - "tetë", dik - "drejtim", palaka - "mbajtës") me bashkëshortet dhe mjetet e tyre (vahana)[34][39]
I gjithë kompleksi është i orientuar drejt kolonës mbresëlënëse Brahmadeva nga veriu. Faltorja kryesore qendrore bujt imazhin e Adhinatha-s, tirthankara i parë xhainist (shenjtë mësues). Faltorja e drejtuar nga perëndimi (djathtas) dhe ajo e drejtuar nga lindja (majtas) kanë imazhe të tirthankarëve më të vonë, Shantinatha dhe Neminatha përkatësisht. Sipas Robert J. Del Bonto, i cili drejtoi kërkimet në sit, dy faltoret që përbëjnë shtesa të mëvonshme janë një ndërtim dyjar, të drejtuara nga njëra-tjetra, kanë vestibule individuale dhe një mandapa të mbyllur dhe një mandapa të hapur në një verandë të përbashkët me kolona (mandapa e hapur). Kritiku i artit M. H. Dhaky i quan ato "Basadi Shantinatha" dhe i konsideron një shembull të mirë të fazës "përfundimtare" të artit Ganga.[41] Tempulli paraqet skulptura të rafinuara të Yaksha-ve (shpirtëra mirëdashës mashkullorë) dhe Yakshi-ve (kundërpjesët femërore) xhainiste periudhave të dinastisë perëndimore Ganga dhe asaj Hoysala.[34][39] Kompozimi i përgjithshëm i tempullit, sipas Sarma-s, është "i kthjellët në strukturë dhe funksion" pa ndonjë mbi-dekorim të theksuar.[37]
Dinastia perëndimore Ganga ndërtoi shumë tempuj Hindu me Gopuramë mbresëlënës dravidian që përmbajnë figura në stuko nga panteoni hindu, dritare dekorative që janë të vendosura te mandapa (holli) bashkë me relieve të saptamatrika-ve (shtatë nënat qiellore).[42] Disa shembuj të mirënjohur janë Tempulli i Arakeshvaras në Hole Alur,[43] tempulli i Kapileswaras në Manne, tempulli i Kolarammas në Kolar, Tempulli i Rameshvaras në Narasamangala,[44] Tempulli i Nageshvaras në Begur[45] dhe Tempulli i Kalleshvaras në Aralaguppe.[46] Në Talakad ata ndërtuan tempullin e Maralesvaras, tempullin e Arakesvaras dhe tempullin e Patalesvaras. Ndryshe nga tempujt xhainistë ku dekorimi i frizës floreale është i zakonshëm, tempujt hindu dallohen nga frizat (pllakatat prej guri me relieve dekorative) duke ilustruar episode nga epika dhe puranat.[38] Një tjetër trashëgimi e veçantë e Dinastisë Ganga janë numri i virgal-ëve (lapidare heroike) që ata kanë lënë; përmendore që përmbajnë detaje skulpturore në relieve me skena lufte, hyjnish hindu, saptamatrika, tirthankarë xhain dhe vdekje rituale (si Lapidari heroik Doddahundi).[30][47] Brahminizmi vedik ishte popullor në shekujt e VI dhe të VII kur mbishkrimet referojnë dhurime të bëra ndaj brahminëve Srotriya.[14] Këto mbishkrime përshkruajnë edhe trashëgiminë gotra të famijeve mbretërore dhe pjesëmarrjen e tyre në rite të tilla vedike si asvamedha (flijimi i kalit) dhe hiranyagarbha.[48] Brahminët dhe mbretërit gëzonin një mardhënie reciprokisht të leverdisshme; ritualet e kryera nga brahminët i dhanë legjitimitet mbretërve dhe dhurimet e tokave të bëra nga mbretërit ndaj brahminëve i ngriti ata në shoqëri në nivelin e pronarëve të pasur të tokave, që i integruan banorët e pyjeve në një shoqëri të bazuar në kasta.[49] Brahminët tani kërkonin dhe zinin pozicione të rëndësishme në ushtri dhe administratë.[50] Brahminët filluan të bënin dhurime për ndërtimin e përmendoreve të heronjve të rënë dhe dhuronin toka për ndërtimin e tempujve.[51] Nga fundi i shekullit të X, rezidentët brahminë në agrahara (shkolla mësimi) merrnin pjesë në format puranike të adhurimit të tempujve, duke ndërtuar të rinjë ose duke vepruar si garantë për dhurimet devabhoga (dhurime tempullore).[52] Vaishnavizmi mbajti një profil të ulët dhe jo shumë mbishkrime përshkruajnë dhurime ndaj kauzës së tij.[53] Disa tempuj vaishnavitë të ndërtuar nga mbretërit Ganga janë tempujt Narayanaswami në Nanjangud, Sattur dhe Hangala në distriktin modern të Mysores, tempujt Kodandarama dhe Yoga Narasimha në distriktin modern të Chikkamagaluru dhe tempulli Nolamba Narayaneshvara në Avani në distriktin modern të Kolarit.[54] Hyjnia Vishnu paraqitej me katër krahë duke mbajtur një kërmill deti (sanka), disk (cakra), çomagë (gada) dhe zambak (padma).[55]
Nga fillimi i shekullit të VIII, u rrit në çdo seksion të shoqërisë patronazhi ndaj shaivizmit; elita vendore, pronarët e tokave, asambletë (samaya), shkollat e mësimit (aghrahara)[52] dhe familjet kryesore drejtuese si ato të mbretërive Bana, Nolamba dhe Chalukya e përkrahën gjerësisht shaivizmin.[56][57] Midis mbretërve minorë Chalukya, Narasinga Chalukya i Mysores ndërtoi tempullin Narasingeshwara dhe mbretërit Goggi dhe Durga ndërtuan tempullin e Buteshvaras në Varuna në rajonin modern të Mysores.[57] Si pasojë e përpjekjeve të fuqishme të priftërinjve dhe asketikëve, urdhërat e murgjërve shaivist lulëzuan në shumë vende si Kodrat Nandi, Avani dhe Hebbata në distriktin modern të Kolarit, veçanërisht që nga shekulli i IX e më tej kur priftërinjtë e tempujve dhe asketikët luajtën një rol aktiv në ndërtimin e tempujve.[58][59] Ndryshe nga xhainizmi ku dokrinat strikte i ndalonin asketikët dhe murgjërit të përfshiheshin në aktivitetet e bazuara në tempull, rregullime të tilla nuk i ndalonin predikuesit shaivitë që ia kushtonin energjitë e tyre mbledhjes së mbështetjes së besimtarëve për aktivitetet tempullore.[60] Tempujt e Shivas përmbanin një Shiva linga (fallus) në shenjtërore mbashkë me imazhe të hyjneshës nënë, Suryas (perëndia e diellit).[61] Ndonjëherë përfshiheshin imazhe të perëndisë vaishnavite duke pohuar natyrën gjithëpërfshirëse të Shivës. Nandi (një dem dhe ndihmës i Shivës) nomralisht vendosej në një pavjon të veçantë përballë shenjtërores.[62][63] Linga ishte e bërë nga njeriu dhe në disa raste kishte gdhendje të Ganapatit (djali i Shivës) dhe Parvatit (bashkëshortja e Shivës) në të.[62] Linga ishte e bërë nga njeriu dhe me raste kishte skalitje të Ganapatit (djali i Shivës) dhe Parvatit (bashkëshortja e Shivës) në të.[62] Përveç manastireve, seli të urdhërave kalamukha ekzistonin në distriktet moderne të Kolarit, Mysores dhe Tumkurit. Këta urdhëra ishin më pak të dukshëm në distriktin modern Hassan dhe rajonet e Chikkamagaluru ku xhainizmi ishte popullor.[64]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.