![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Flag_of_Denmark.svg/langsq-640px-Flag_of_Denmark.svg.png&w=640&q=50)
Danimarka
From Wikipedia, the free encyclopedia
Danimarka (danisht : Danmark) është një vend nordik në pjesën jug-qendrore të Evropës Veriore. Është pjesa metropolitane dhe përbërësi më i populluar i Mbretërisë së Danimarkës, një shtet unitar kushtetues që përfshin territoret autonome të Grenlandës dhe Ishujve Faroe në Oqeanin Atlantik të Veriut. Danimarka është më jugori i vendeve skandinave, që shtrihet në jug-perëndim dhe jug të Suedisë, në jug të Norvegjisë, dhe në veri të Gjermanisë, me të cilën ndan një kufi të shkurtër.
Danimarka Danmark (Dansiht)
| |||||
---|---|---|---|---|---|
Himni: Der er et yndigt land (Shqip: ""Këtu është një vend i bukur"") Himni mbretëror: Kong Christian stod ved højen mast[N 1] (Shqip: "Mbreti Kristian qëndroi pranë direkut të lartë") | |||||
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Kopenhaga 55°43′N 12°34′E | ||||
Gjuhët zyrtare | Danisht | ||||
Gjuha rajonale | Gjermanisht[N 2] | ||||
Besimi (2020) |
| ||||
Nofka | Danez | ||||
Qeveria | |||||
Lloji i qeverisjes | Monarkia kushtetuese parlamentare unitare | ||||
• Monark | Frederik X | ||||
• Kryeministri | Mette Frederiksen | ||||
Kuvendi | Folketing | ||||
Sipërfaqja | |||||
• Gjithsej | 16,580 sq mi (42,900 km2) (130-të) | ||||
• Ujë (%) | 1.74[4] | ||||
Popullsia | |||||
• Përllogaritje shkurt 2023 | ![]() | ||||
• Dendësia | 138.29/km2 (358.2/sq mi) | ||||
Ekonomia | |||||
PBB (PFB) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej | ![]() | ||||
• Për kokë banori | ![]() | ||||
PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej | ![]() | ||||
• Për kokë banori | ![]() | ||||
Monedha | Krone daneze (DKK) | ||||
Të dhëna të tjera | |||||
Gini (2022) | ![]() i ulët | ||||
IZHNJ (2022) | ![]() shumë i lartë · 5th | ||||
Zona kohore | UTC+1 (CET) | ||||
• Verës | UTC+2 (CEST) | ||||
Formati i datës | dd.mm.yyyy | ||||
Ana e drejtimit të makinës | djathtas | ||||
Prefiksi telefonik | +45 | ||||
Kodi i internetit TLD | .dk | ||||
|
Që nga viti 2013, Mbretëria e Danimarkës, duke përfshirë Ishujt Faroe dhe Grenlandën, kishte gjithsej 1,419 ishuj me sipërfaqe më të madhe se 100 metra katrorë; 443 prej tyre janë emëruar dhe 78 janë të banuara.[9] Me një sipërfaqe gjithsej prej 42,943 km2,[10] Danimarka përbëhet nga pjesa veriore e gadishullit Jutland dhe një arkipelag prej 406 ishujsh.[11] Nga këta, ishulli më i populluar është Zealand, në të cilën ndodhet kryeqyteti dhe qyteti më i madh, Kopenhaga, i ndjekur nga Funen, Ishulli i Jutlandës së Veriut, dhe Amager.[12]
Mbretëria e bashkuar e Danimarkës u shfaq në shekullin e 8-të e.r. si një fuqi detare e aftë në mes të luftës për kontrollin e Detit Baltik. Në vitin 1397, ajo u bashkua me Norvegjinë dhe Suedinë për të formuar Bashkimin e Kalmarit, i cili vazhdoi deri në shkëputjen e këtij të fundit në vitin 1523. Mbretëria e mbetur e Danimarkës-Norvegjia duroi një seri luftërash në shekullin e 17-të që rezultuan në lëshime të mëtejshme territoriale. Një rritje e lëvizjeve nacionaliste në shekullin e 19-të u mundën në Luftën e Parë të Schleswig të vitit 1848. Miratimi i Kushtetutës së Danimarkës më 5 qershor 1849 i dha fund monarkisë absolute dhe futi sistemin aktual parlamentar. Një eksportues i industrializuar i prodhimeve bujqësore në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të, Danimarka prezantoi reformat shoqërore dhe të tregut të punës në fillim të shekullit të 20-të, të cilat formuan bazën për modelin aktual të shtetit të mirëqenies dhe ekonominë e përparuar të përzier. Danimarka mbeti neutrale gjatë Luftës së Parë Botërore; Neutraliteti danez u shkel në Luftën e Dytë Botërore nga një pushtim gjerman në prill 1940. Gjatë pushtimit, një lëvizje rezistence u shfaq në vitin 1943, ndërsa Islanda shpalli pavarësinë më 1944; Danimarka u çlirua pas përfundimit të luftës në maj 1945. Në vitin 1973, Danimarka, së bashku me Grenlandën, por jo me Ishujt Faroe, u bë anëtare e asaj që tani është Bashkimi Evropian, por negocioi disa opsione, të tilla si mbajtja e saj valutë, krone.
Danimarka është një vend i zhvilluar me një standard të lartë jetese. Është një anëtar themelues i NATO-s, Këshillit Nordik, OECD, OSBE-së dhe Kombeve të Bashkuara dhe është pjesë e Zonës Shengen. Danimarka mban lidhje të ngushta politike, kulturore dhe gjuhësore me fqinjët e saj skandinavë, ku danishtja është pjesërisht e kuptueshme reciproke me norvegjishten dhe suedishten.