Orden svetog Save

Orden Svetog Save je bio državni orden u Kraljevini Srbiji (1883–1918) i Kraljevini Jugoslaviji (1918–1945), a od 1945. do danas predstavlja najviše odlikovanje koje dodeljuje Srpska pravoslavna crkva.

Orden Svetog Save
Orden Svetog Save
dodeljuje Kraljevina Srbija Kraljevina Jugoslavija Srpska pravoslavna crkva
Tip
Dodeljuje se za	za zasluge na polju kulture, narodne prosvete, nauke, javnih službi i Crkve, kao i za zasluge prema Kralju, državi i naciji, i civilnim i vojnim licima.
Statistika
Ustanovljen	23. januar 1883.

Historija

Kneževina Srbija je proglašena Kraljevinom 22. februara/5. marta 1882. godine. Naredne godine, 23. januara 1883, kralj Milan Obrenović doneo je ukaz kojim je ustanovljen Orden Svetog Save, istovremeno je osnovan i Orden belog orla. Orden Svetog Save je nazvan po prvom srpskom arhiepiskopu Svetom Savi, iz carske i kraljevske kuće Nemanjića. Na aversu medaljona nalazi se ikona Svetog Save, okružen ovalnim prstenom na kome se nalazi natpis „Svojim trudom postigao je sve“ na crkvenoslovenskom jeziku. Oko medaljona je postavljen emajlirani malteški krst sa krakovima belo-plave boje. Između krakova postavljeni su pozlaćeni dvoglavi orlovi sa krunom. Na aversu medaljona su se u vreme dinastije Obrenović nalazili inicijali kralja Milana Prvog (M I). Posle Majskog prevrata (1903), Srbija je postala parlamentarna kraljevina na čelu sa dinastijom Karađorđević, a kralj Petar I je nastavio da u skladu sa svojim ovlašćenjima dodeljuje orden na osnovu ukaza. U ovo doba, na aversu medaljona su zamenjeni inicijali kralja Milana sa godinom ustanovljena ordena (1883). Orden je bio podeljen u 5 stepeni, dodeljivan je srpskim i stranim državljanima za zasluge na polju kulture, narodne prosvete, nauke, javnih službi i Crkve, kao i za zasluge prema kralju, državi i naciji, i civilnim i vojnim licima.

Čuvene radionice u Beču, glavnom gradu Austrougarske kao što su Rote & Sinovac, Vincet Majer i sinovi, Karl Fismajster i G. A. Sajd su izrađivale ordenske insignije sve do Prvog balkanskog rata. Od 1912. do 1945. godine ordenske insignije su izrađivale čuvene radionice, Artis Bertran u glavnom gradu Francuske Parizu i Braća Igenen iz Le Lokla u Švajcarskoj, a osnivanjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca posao na izradi su, pored ovih stranih, dobijale i dve domaće radionice – Sorlini iz Varaždina i Grizbah & Knaus iz Zagreba. Ordenske insignije izrađene posle 1912. godine se razlikuju po svetloj zelenoj boji sakosa umesto prvobitne tamno crvene.

Od 1986. godine Orden Svetog Save dodeljuje Srpska pravoslavna crkva za zasluge na duhovnom, obrazovnom i humanitarnom polju. Orden se dodeljuje i duhovnim i svetovnim pojedincima, kolektivima i organizacijama (uručuje se i nosi je osoba koja je na njenom čelu). Znak (insignija) ordena nosi se na lenti oko vrata. Za razliku od nekadašnjeg petostepenog državnog, Orden Svetog Save koji dodeljuje SPC, podeljen je na tri stepena koji se međusobno razlikuju po bojama lenti i samih insignija: 1. stepen je bele boje; 2. stepen crvene, a 3. stepen plave boje.

Stepeni

Orden Svetog Save ima pet stepeni:

• Veliki krst 1. red
• Veliki oficir 2. red
• Komandir 3. red
• Oficir 4. red
• Kavalir 5. red

Orden su dobili

Orden su dobili od 1883. do 1903.

• Nikola Tesla, naučnik i izumitelj;
• Milan Andonović (1849-1926)
• Auguste Lumière, izumitelj;
• Simeon Medić;
• Kapiolani, kraljica Havaja (1883);
• Konstantin Jovanović, arhitekta^[a];

Orden su dobili od 1903. do 1945.

• Vlajko Kocić - Purjak, orden Svetog Save 3. reda, ministar pošta i telegrafa Kraljevine SHS;
• Vlada Ilić;
• Evgenija Kiki, zadužbinarka
• Vićentije Radovanović,agronom i političar, orden dodeljen 1925.;
• Stepa Stepanović, vojskovođa;
• Dragoljub Mihailović, orden Svetog Save 4. reda dobio je 25. januara 1928.^[1]
• Nikolaj Rerih, Orden Svetog Save 1. reda^[2][3];
• Emilijan Piperković, orden Sv. Save 1. dodijeljen 1928.^[b] i 2. reda^[c];
• Ernst von Weizsäcker, orden Svetog Save 1. reda^[4];
• Nikola Spasić, orden Svetog Save 3. reda;
• Todor Stojiljković, orden Svetog Save 3. reda;
• Milan Banjac;
• Lazar Đenadić;
• Džemaludin Čaušević, reis-ul-ulema i intelektualac;
• Omer-beg Bajrović, major;
• Akademsko pozorište, orden Svetog Save 4. reda 1932. godine;
• Stevo Srzentić; odlikovan 20. 12. 1924. ordenom Svetog Save IV reda;
• Sabitaj Ruben, rabin vojske Kraljevine Jugoslavije;
• Đorđe Kravljanac, odlikovan 17. 11. 1938. kraljevskim ordenom Svetog Save 5-reda;
• Radoje Vukčević, inženjer rudarstva, odlikovan ordenom Svetog Save V reda i ordenom Svetog Save IV reda;
• Božina Minić, sveštenik u Sarajevu i Donjem Vukovskom-Kupres, odlikovan ordenom Svetog Save 5. reda u 1929. godini;
• Vladimir Vukičević, trgovac iz Sombora i podpredsednik Srpske banke, član uprave Lojda, nosilac ordena Svetog Save četvrtog reda i Jugoslovenske krune petog reda; ^{[nedostaje referenca]}
• Julka Bajloni, potpredsednica Materinskog Udruženja, odlikovana 29. decembra 1929. ordenom Svetog Save 3. reda;
• Dušan Velimirović

Orden su dobili od 1945.

Medvedev prima orden od mitropolita Amfilohija

• Dmitrij Medvedev, predsednik Ruske Federacije^[5];
• Patrijarh Aleksije II, patrijarh moskovski i sve Rusije^[6];
• Vladimir Putin, premijer Ruske Federacije, orden Svetog Save prvog stepena dodeljen 23. marta 2011. godine, u Hramu Svetog Save;
• Aleksandar Solženjicin, pisac, nobelovac^[d][7];
• Jurij Luškov, gradonačelnik Moskve^[8];
• Aleksandar Aleksejev, ambasador Ruske Federacije u Srbiji^[e][9];
• Sergej Šojgu, ruski ministar^[f][10];
• Međunarodni filmski festival „Zlatni vitez“^[g] u Moskvi^[11];
• Boris Kostenko, direktor televizijske mreže^[h][12];
• Dejan Medaković, predsednik SANU^[13];
• Valjevska gimnazija ^[14], orden drugog reda;
• Miodrag Lazić, srpski hirurg dobrovoljac;
• Srpsko pravoslavno pjevačko društvo „Sloga“ iz Sarajeva, orden Svetog Save (SPC) prvog stepena u 2002. a dobitnik je i državnog Ordena Svetog Save petog stepena, 1928. godine^[15];
• Karl Malden, glumac;
• Bogoljub Karić, privrednik;
• Dejan Bodiroga, košarkaš;
• Vlade Divac, košarkaš, orden drugog reda;
• Vladeta Jerotić, književnik i psihijatar;
• Matija Bećković, srpski književnik, orden drugog reda;
• Radoš Ljušić, srpski istoričar;
• Nikola T. Kašiković, srpski književnik i publicista;
• Miroslav Mišković, privrednik;
• Milka Forcan, privrednik;
• Slobodan Radulović, privrednik;
• Obrad Spremić, privrednik;
• Draško Petrović, privrednik;
• Nenad Bogdanović, gradonačelnik Beograda;
• Marko Petrović, menadžer, ekonomski upravnik;
• Siniša Nikolić, direktor u zavodu za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda;
• Miroslav Gligorijević, privrednik, orden drugog reda;
• Milijana Okilj, arhitekta iz Banja Luke^[i];
• Manastir Krušedol, orden Svetog Save prvog stepena, dobijen 13. avgusta 2009. godine na jubilej pet vekova postojanja velike Srpske Svetinje;
• Ivica Dragutinović, orden Svetog Save 2. reda dobijen 13. jula 2010.^[16];
• Mirko Dubroja, privrednik i vlasnik firme, orden Svetog Save 3. reda dobijen 28. 07. 2010;
• Milutin Gašević, diplomirani inženjer, privrednik, Orden Svetog Save 2. reda dobijen 10. oktobara 2010.^[17];
• Novak Đoković, teniser, orden Svetog Save 1. reda dobijen 28. aprila 2011.^[18]
• Aleksandar Konuzin Orden Svetog Save 1. reda uručen 6. februara 2012. u Beogradu.^[19];
• Zoran Stevanović, načelnik opštine Zvornik, orden Svetog Save uručen 7. februara 2012. u Zvorniku^[j][20];
• Emir Kusturica, filmski režiser, orden Svetog Save 1. reda uručen 12. maja 2012. u Mrkonjićima;
• Radoš Bajić, orden Svetog Save 2.reda, uručen 19.februara 2913. godine u Beogradu od strane patrijarha Irineja;
• Branislav Petrović, orden Svetog Save 3.reda urucen 23.08.2015. god. u Beogradu od strane patrijarha Irineja;
• Dragan Marković Palma, orden Svetog Save prvog stepena, uručen 11. 06. 2016. god u Končarevu od strane patrijarha Irineja^[k];
• Nebojša Milićević iz Raške, orden Svetog Save drugog stepena, uručen 21. 6. 2016. godine^[l];
• Niška crkvena pevačka družina "Branko", orden Svetog Save prvog stepena, dodijeljen 02. novembra 2017. godine.^[21]
• Gimnazija "Veljko Petrović" u Somboru, orden Svetog Save 1. reda dodijeljen od 4. novembra 2022. godine;

Znak ordena

Veliki krst	Veliki oficir	Komandir	Oficir	Kavalir

Zanimljivosti

• U holivudskom filmu „Tragači“ iz 1956, reditelja Džona Forda, u kome glavnu ulogu igra proslavljeni američki glumac Džon Vejn pojavljuje se u par scena sa Ordenom Svetog Save na grudima koji je glavnom liku u ovom filmskom ostvarenju dodeljen zbog zasluga u američkom građanskom ratu.^[22]

Povezano

Odlikovanja Kneževine i Kraljevine Srbije

Orden Takovskog krsta • Orden Svetog kneza Lazara • Orden Miloša Velikog • Karađorđeva zvezda • Orden Svetog Save • Orden belog orla • Orden kraljice Natalije • Orden kneginje Natalije • Orden Crvenog krsta • Medalja za zasluge Crvenog krsta • Medalja za vojničke vrline (Kraljevina Srbija) • Medalja za uspomenu na izbor Petra I za kralja Srbije i povratak dinastije Karađorđevića • Medalja za građanske zasluge • Medalja za hrabrost (1913) • Medalja za revnosnu službu (1913) • Medalja za hrabrost (1912) • Krst milosrđa (Kraljevina Srbija) • Spomenica na rat 1912. godine • Spomenica na rat 1913. godine

Odlikovanja Kraljevine SHS / Kraljevine Jugoslavije

Orden Jugoslovenske krune • Orden Svetog kneza Lazara • Karađorđeva zvezda • Orden Svetog Save • Orden belog orla • Albanska spomenica • Orden Crvenog krsta • Medalja za zasluge Crvenog krsta • Medalja za vojničke vrline (Kraljevina Srbija) • Medalja za uspomenu na izbor Petra I za kralja Srbije i povratak dinastije Karađorđevića • Medalja za građanske zasluge • Medalja za hrabrost (1913) • Medalja za revnosnu službu (1913) • Spomenica rata za oslobođenje i ujedinjenje 1914-1918. godine • Medalja za unapređivanje poljoprivrede • Medalja za spomen na dvadeset petu godišnjicu oslobođenja Južne Srbije • Spomenica na borbe za oslobođenje severnih krajeva Jugoslavije 1918-1919. godine • Ratni krst 1941.

Napomene

1. Za projekta zgrade Narodne banke
2. Povodom desetogodišnjice Ujedinjenja.
3. VBr. 1849 od 17. 2. 1925.
4. [...]za neumorno svedočenje istine, dobra, pokajanja i pomirenja kao jedinog puta spasenja.
5. [...]za dostojanstveno predstavljanje ruskog naroda u Srbiji, za pokazanu ljubav prema srpskom pravoslavnom narodu i istrajno zauzimanje za pravedno rešenje statusa Kosova i Metohije.
6. Ministar za poslove civilne zaštite, vanredne situacije i otklanjanje posledica nepogoda, general armije — za zasluge ukazane u humanitarnoj pomoći srpskim izgbeglicama iz Hrvatske, BiH, Kosova i Metohije.
7. Московский международный кинофестиваль.
8. Generalni direktor najveće pravoslavne televizijske stanice na svetu, TV Spas u Moskvi.
9. Arhitekt iz Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa R. Srpske.
10. Za zalaganje na izgradnji Sabornog hrama u Zvorniku.
11. Kao ktitoru velelepne crkve Sv. Jovana Krstitelja u Končarevu.
12. Kao ktitoru crkve Svete Trojice u Kućanima u Raški.