Arhitektura[α 1], umetnost organizovanja i građenja prostora, pri čemu se uspostavljaju međusobni prostorni odnosi između unutrašnjosti i eksterijera zgrade, te odnosi između bližeg i daljeg okruženja i odnosi u sistemu organizacije naselja. U najužem smislu arhitektura je disciplica koja proučava planiranje zgrada, raspored elemenata zgrada i metodu njihove izrade i oblikovanja. Disciplina sledi ustaljeni naučni metod, ali ima i striktno umetničku granu, pošto je vekovima već uvrštena u kanonu sedam likovnih umetnosti (beaux-arts),[α 2] što je ostalo u nasleđu u savremenim akademskim klasifikacijama. Kao umetnost organizovanja i građenja prostora, ona se bavi ljudskim komforom u prostoru. U širem smislu arhitektura je veza između toga kako ljudi koriste prostor oko sebe, dok u užem smislu ona se bavi uticajima koji mogu pozitivno i negativno da utiču na kvalitet života. Rezultat arhitektonskog rada je projekat, koji može biti urbani ili zgradarski (enterijer i eksterijer). Arhitektura graniči i takođe ima uske odnose s urbanistikom, inženjerstvom i opštom estetikom. Širi koncept arhitektonskog delovanja obuhvata urbanizam (uređenje grada), baštensku umetnost, uređenje enterijera i sve prostorne intervencije u čovekovom okruženju. Riječ arhitektura ima i prenešeno značenje i označava složenu strukturu ili gradnju nečega, na primjer „arhitektura softvera”.
Najstariji tekst o toj grani ljudske delatnosti jeste „De Architectura” latinskog autora Vitruvija, koji kaže da se arhitektura zasniva na skladu i ravnoteži tri načela: lepote (venustas), čvrstoće (firmitas) i korisnosti (utilitas).
U periodu Renesanse se otvara prva škola (u Evropi) koja uči arhitekturu Kraljevska Akademija Arhitekture[1] u Francuskoj (1671. n.e.) jer do tada Arhitekta je bila titula državnog službenika (kraljevskog savetnika, plemića) i označavala je osobu koja se bavila prostornim rešenjima države. Do renesanse sve kulture su imale svoje spise o planiranju prostora (npr: Manjusri Vasthu Vidya Sastra, 4 boga Usmerenja (prisustvo ruda, vode za navodnjavanja polja pirinca, vode sa pice i puteva), De Architectura i slično) ali su u većini slučajeva bili tajni i sakriveni u okviru državnih spisa ili religioznih skripta.
Razlog otvaranja prvih škola (u Evropi) jeste prisustvo sve više javnih tekstova iz starina, koji su se koristili u svrhe obrazovanja pismenih ljudi o smernicama kvalitetnog načina života. Prvi spisi tog tipa (u Evropi) su republikovani je De Archecturia (Vitruvije ) od strane Veronskog učenjaka Frajar Giovanni Sulpitius (1495 ili 1496 n.e. u Francuskoj). Gde od tada u okviru Kraljevske Akademije Arhitekture , pravila arhitekture postaje - "da se arhitektura zasniva na skladu i ravnoteži tri načela: Venustas , Firmitas i Utilitas ":
- 1. Lepota (Venustas) - ili atrakcije jer su arhitekti prvo gradili javne objekte koji su trebali privući ljude svojom lepotom.
- 2. Čvrstoće(Firmitas) - ili stabilnosti , danas statike.
- 3. Korisnosti (Utilitas) - ili funkcije/upotrebe jer je javni objekat trebao vršiti neku ulogu za stanovništvo a ne da bude spomenik arhitekti.
U periodu Baroka, Katolička crkva pokušava da prebaci arhitektonsko umeće iz obrazovanog društva revolucionara nazad u Italiju u okviru religije preko definisanja prvog napravljenog stila, Baroka . On je trebao da služi da ujedini reformatore (ali je bio ismevan: Baroque ili "Blistava Perla" postaje "Bizaran"). Gde se prepirka o dostupnosti arhitekture i planiranju ljudskog komfora nastavlja sve do Drugog svetskog rata u različitim oblicima.
Arhitektura i graditeljstvo zamiru za vreme ratovanja, većinom usled preusmerenja materijala i radne snage u svrhe rata, ali nakon ratova arhitektura se ponovo radja da omogući lagodno i kvalitetno življenje nakon rušenja. Tako da nakon Prvog svetskog rata razni arhitekte i gradjevinci ,koji su se borili u ratu, se vraćaju i pomažu obnavljanju uništenog. Većinom su se bavili obnovom stambenih objekata (kuća, zgrada, poseda...) što je bio veliki pomak u odnosu na arhitekte od pre koji su se bavili isključivo javnim projektima i urbanizmom. Jedan od tih arhitekata je bio Walter Gropius koji osniva školu Bauhaus sa akcentom na direktnu realizaciju planova.
Osnovno načelo te škole je bilo da (4) "svaki učenik/učenica mora biti u stanju da napravi ono što je projektovao/projektovala " gde je ponovo korišćena maketa kao dokaz projekta. Pošto je područje Nemačke bilo osiromašen i razoren nakon Prvog svetskog rata, i usled male skale projekata Bauhaus škola je počela da proizvodi inovacije u polju stanovanja (nameštaja, svakodnevnih alata i sl) menjajući način života od tada pa nadalje. W. Gropius poziva razne i prestižne umetnike i zanatlije da budu učitelji u Bauhausu (medju kojima su Kanidnski , Van der Rohe i dr) većinom radeći velika stambena naselja kao što su imanje Weißenhof.
Sa početkom Drugog svetskog rata mnoštvo profesora je moralo da napusti Nemačku (jer su bili Rusi, Romi, Jeverji i sl) i škola se zatvara i seli u Ameriku gde nastavlja svoj rad sve do uključenja Amerike u Drugi svetski rat.
Arhitektura dodiruje mnoga područja prema fazama razvoja:
- Faza Problematike - pod predstavljenim problemom koji arhitektura treba da reši, arhitekta prvo analizira uticaje zbog kojih postoji taj problem koristeći područja politike, društvenih znanosti i tehnologija.
- Faza Konteksta - kao rezultat analize problematike se dobija arhitektonski kontekst gde se uticaji prirotizuju i formiraju u grupe koje zahtevaju individualna rešenja koristeću područja
Filozofije poput Racionalizma, empirizma, strukturalizma, poststrukturalizma i fenomenologija i druge filozofske škole.
- Faza Koncepta - predstavlja uskladjivanje individualnih rešenja konteksta u jedinstveno rešenje koje se kasnije može razradjivati kroz uobičajene uticaje putem matematike i raznih umjetnosti.
- Faza Izrade - predstavlja izmene koncepta tako da je moguće realizovati projekat kroz zanate i organizaciju.
Razlika između arhitekture i građevinarstva često je bila predmet kontroverze. Nikolaus Pevsner, europski povjesničar iz prve polovice 20. stoljeća, rekao je: "Garaža za bicikle je građevina, katedrala u Lincolnu je arhitektonsko djelo". Danas je razlika prilično nejasna. Bernard Rudofsky je u slavnom djelu "Arhitektura bez arhitekata" svrstao u arhitekturu čitav niz građevina koje dizajniraju amateri. Što se više vraćamo u prošlost, to je veće slaganje oko onoga što spada u arhitekturu, s obzirom da vrijeme izoštri razlike. Ako poput Vitruvija smatramo da je arhitektura sva dobra izgradnja, znači li to da loša arhitektura ne postoji? Kako bi se problem riješio, pogotovo s obzirom na golem broj građevina u današnjem svijetu, možemo definirati arhitekturu kao ono što rade arhitekti. Tako bi se naglasak stavio na razvitak arhitekture i arhitekata.
Arhitektura obuhvaća golemo područje, od planiranja i izrade dijelova do izgradnje kuća, luka, gradova, pa i čitavih regija. Zato bismo je mogli podijeliti u ove segmente:
- urbanizam
- vrste arhitekture
- arhitektonski stilovi
- povijest arhitekture
- arhitektonske škole
- slavni arhitekti
- arhitekte u srbiji
- Sedam svjetskih čuda
- Filozofija arhitekture
- Lat. architektura, od starogrčke reči arkitekton, ὰρχιτεκτονική, od ὰρχι — glavni i Τεκτονική — graditelj.
- Usp. Aristotelovo delo, zatim Vitruvije i dr.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
