From Wikipedia, the free encyclopedia
Ropstvo je odnos među ljudima, grupama ljudi ili narodima temeljen na ekonomskoj, pravnoj, moralnoj, idejnoj, političkoj ili vjerskoj zavisnosti i pokornosti.[1] U svom užem smislu predstavlja formalnu instituciju krajnje zavisnosti jednog od strane drugog čovjeka koji je temelj društvenog sistema zvanog robovlasništvo. Osoba koja je rob nema nikakva prava, odnosno predstavlja vlasništvo drugog čovjeka ili grupe - gospodara. Ona je prisiljena obavljati rad i druge usluge za svog gospodara, a za to nije ovlaštena primiti nikakvu naknadu (iako iz praktičnih razloga može očekivati najosnovniju hranu i prenoćište). Gospodar ima puno pravo raspolagati s robom kako hoće, uključujući tjelesne kazne, sakaćenje, pa i ubistvo. Ropstvo je danas zabranjeno međunarodnim konvencijama, iako se u određenim oblicima praktikuje. Uz ropstvo se vezuje pojam prisilni rad, ali ne u slučaju kada je prisilni rad posljedica obveza koje propisuje i regulira država kao što je slučaj s vojnom obvezom, osudom za kaznena djela i sl.[2] Ropstvo također valja razlikovati od nekih drugih odnosa osobne zavisnosti kao što su kmetstvo ili ugovorno ropstvo.
.jpg)
Ropstvo je zvanično ilegalno u svim zemljama,[3][4] ali se procenjuje da još uvek oko 20 do 36 miliona ljudi žive kao robovi širom sveta.[5][6][7] Mauritanija je bila zadnja nadležnost da zvanično proglasi ropstvo nezakonskim (u 1981/2007), mada se procenjuje da 10% do 20% njenog stanovništva još uvek živi u ropstvu.[8][9]
Ropstvo je postojalo pre pisane istorije i postojalo je u mnogim kulturama.[10] Većina robova u današnje vreme su dužnički robovi, uglavnom u Južnoj Aziji, koji su pod dužničkom nametom zelenaša, ponekad i tokom više generacija.[11] Trgovina ljudima se primarno koristi za prisiljavanje žena i dece na rad u seks industriji.[12]
Engleska reča slave dolazi od starofrancuske sclave, od srednovekovne latinske reči sclavus, od vizantijsko grčke σκλάβος, koja zapravo potiče od reči etnonima Slav, pošto su u ranim srednjovekovnim ratovima mnogi Slaveni zarobljeni i porobljeni.[13][14] Jedna starija teorije povezuje tu reč sa grčkim glagolom skyleúo 'skinuti zaklanog neprijatelja'.[15]
Reč za oslovljavanje robova se takođe koristi za izražavanje opšte zavisnosti od nekog.[16][17] U mnogim sličajevima, kao na primer u antičkoj Persiji, moguće je da su situacija i životi takvih robova bili bolji nego kod običnih građana.[18]
Međunarodna organizacija rada (en: International Labor Organization (ILO) definiše prinudni rad kao „svaki rad ili uslugu bilo koje osobe pod pretnjom kakve kazne a za koju se osoba nije dobrovoljno prijavila“, sa izuzecima: vojne službe, osuđenika, vanrednog stanja i odsluživanja kazne kroz društveno korisni rad.[19]
Robovsko društveno uređenje počinje raspadom prvobitne zajednice, na prijelazu iz četvrtog u treće tisućljeće pr. Kr., a završava nastankom feudalizma u petom stoljeću. U razdoblju koje je trajalo gotovo 4 000 godina nastale su velike promjene u ljudskom društvu, da se ni današnji odnosi među ljudima ne mogu razumjeti bez poznavanja robovlasništva. Nastajanju ovog društva prethodile su promjene u prvobitnoj zajednici. Pojedinci se počinju izdvajati te se počinje proizvoditi više nego je potrebno za goli opstanak. Čovjek počinje izrabljivati drugog čovjeka. Pojedinci ne moraju ni raditi, ni proizvoditi, ali sudjeluju u raspodjeli dobara. Nema više izbora poglavara, već to postaje nasljedno pravo. Obitelji počinju živjeti na teškom radu robova koji nemaju nikakva prava i daje im se tek potrebno za život. U antičkim vremenima, ropstvo je svoj vrhunac dostiglo u grčkom svijetu i Rimskom Carstvu. Robovi su izrađivali najveći dio proizvoda, a paralelno su radili i u kući i na zemlji. Nisu imali gotovo nikakva prava, no neki su stekli slobodu pa čak i visok društveni položaj.
Najraniji izvor u kome se pominje ropstvo je Hamurabijev zakonik (Mesopotamija, oko 1800. p. n. e.) iz koga se vidi da je već tada bilo široko rasprostranjeno i prihvaćeno.
Istorija ropstva u antičkom svetu je blisko povezana sa ratovanjem. Izvori iz Mesopotamije, Egipta, Izraela, antičke Grčke, starog Rima, Persije, Kine, civilizacija Maja, Asteka i Indije obiluju pomenom ropstva u ratnom kontekstu. Ratni zarobljenici su najčešće završavali kao roblje na imanjima pobednika.
U mnogim zajednicama, broj robova je daleko premašivao broj slobodnih ljudi. Prema roblju se svuda postupalo okrutno, ali ne i krajnje surovo jer su bili „skupocena roba“. Ropstvo se pojavljuje pre pisane istorije na svim kontinentima. Posle usvajanja pisane reči, primeri ropstva (uključujući i seksualno roblje) beleže se među raznim plemenima Arapa, Indijanaca, u Africi, na Novoj Gvineji, Novom Zelandu, Germana i Vikinga.
Dužničko ropstvo se takođe pojavljuje jako rano. U Homerovoj Grčkoj bilo je retko ali zakonito da gospodar bije ili ubije roba.
Egipćani su roblje dovodili iz ratnih pohoda ili su ih kupovali. U Egiptu nije bilo mnogo roblja. Zemlju su obrađivali slobodni seljaci a uprkos raširenom verovanju, piramide su gradili slobodni radnici. Svi robovi su bili u vlasništvu Faraona i nisu prodavani ostalim građanima. Faraoni su međutim imali običaj da pokanjaju roblje sveštenicima i vojskovođama. U Bibliji se pominje prevođenje „dece Izrailja“ iz okova u obećanu zemlju.
U rimskoj Republici i ranom rimskom carstvu oko 15% do 20% populacije bili su robovi, a do 2. veka kada su doneti zakoni o zaštiti roblja, robovlasnik je svog roba mogao nekažnjeno da ubije. Zbog visoke cene, ovo je ipak bila retkost, a kasnije je uvedena i novčana kazna za ubistvo roba. Položaj roba je zavisio i od vrste posla kojim se bavio, te su robovi koji su radili u gospodarevoj kući bili u znatno boljem položaju od robova zemljoradnika. Robovi u Rimu koji su učestvovali u pobunama često su završavali na raspeću.
U antičko vreme, ropstvo se često dovodi u vezu sa čedomorstvom. Neželjena deca su bivala bačena a trgovci bi ih neretko nalazili, prihvatali i odgajali ne bi li ih prodali u roblje. Najčešći osnov ropskog položaja bilo je zarobljavanje, a kasnije rođenje od majke robinje. Rimljani su poznavali institut oslobađanja od ropstva, i to se najčešće postizalo oslobađanjem ili testamentom.
Život roba u drevnoj Kini je bio izuzetno težak. Mnoge imućne kineske familije su robove koristile za svaki teži rad u polju i kući. Na dvoru kineskih careva bilo je i više hiljada robova.
Vizantija je brojala značajnu populaciju robova „nevernika“ i „otpadnika od vere“ sve do 12. veka koji su radili kako za pojedince tako i za državu. Tada se javlja otpor ali ne dobija na većem značaju. Robovi su često bivali kastrirani.[20]
Arapi su nalazili roblje prvenstveno po naseobinama i lukama istočne Afrike. Ovo je jedan od najstarijih poznatih puteva trgovine robljem i stotinama je godina stariji od transatlantske trgovine koju su vršili Evropljani. Robovi uhvaćeni na obalama istočne Afrike završavali su u Arabiji, na bliskom istoku, Persiji i na indijskom poluostrvu.
Procene broja Afrikanaca koji su ovako odvedeni sa kontinenta kreću se od 11 do 17 miliona od 650. to 1900. Broj robova koje su Evropljani odveli u Ameriku je oko 11-12 miliona od oko 1500. do kasnih 1860ih.[21]
U Osmanskom carstvu, posle bitaka, poraženi se često kastriraju kao izraz nadmoći. Ovako kastrirani muškarci — evnusi postaju deo posebnog društvenog sloja i koriste se kao čuvari harema. Robinje su služile često samo kao sredstvo za produžetak loze Sultana, rađajući mu sinove i time jačajući njegovu moć ali samo ako su bile za njega venčane.
Turci su u roblje odvodili balkanske narode i narode sa prostora južne Rusije. Budući da je gro roblja u Turskoj bilo hrišćanske vere, ropstvo je prevashodno imalo religijsku a ne rasnu konotaciju. Elitne trupe turske vojske bili su janičari i gotovo svi su poreklom sa Balkana.
Otkrićem Amerike i stvaranjem prvih kolonija počinje oko 1500. i transatlantska trgovina robljem iz Afrike za Ameriku. Odvođena su i prodavana čitava plemena i sela sa prostora zapadne Afrike koje čine današnje države Gvineja, Kongo i Angola. Ukupno se radi o oko 11 miliona dece, žena i muškaraca. Poznati su slučajevi preko 250 pobuna Afrikanaca robova na brodovima koji su ih odvodili u daleki Novi Svet.
Evropske zemlje koje su učestvovale u ovoj trgovini bile su Francuska, Britanska imperija, Portugal, Španija, Belgija, Holandija a u mnogim su drugim državama postojale firme koje su se time bavile.
Robovi su odigrali izuzetno važnu ulogu, naročito u ekonomskom smislu, u svim robovlasničkim društvima. Takva je situacija i sa zemljama kao što su Brazil, Bermuda, Kuba, Haiti, Jamajka, Dominikanska Republika i SAD.
Uvoz robova u SAD je zabranjen 1808. do kada ih je nekih 300.000 već uvezeno. Svi kasniji robovi su rođeni na teritoriji SAD. Netrpeljivost između robovlasničkog juga i naprednijeg severa oko pitanja ropstva smatra se jednim od uzroka Američkog građanskog rata 1861.
Tokom istorije činjeni su razni pokušaji oslobađanja od ropstva pojedinih grupa ili celoga naroda. Mojsije je po Bibliji i Tori izveo iz Egipta sav jevrejski narod. Ovo je verovatno prvi zabeleženi slučaj oslobađanja od ropstva.
Kada je u SAD ropstvo ukinuto, proces oslobađanja sve brže se širio planetom. Međutim, tek je Konvencija o ropstvu koju je organizovala Liga naroda 1926. donela potpuni preokret. Član 4. Opšte deklaracije ljudskih prava, usvojene u Ujedinjenim nacijama 1948. striktno i eksplicitno zabranjuje ropstvo. Ropstvo je proglašeno kao zločin protiv čovečnosti Francuskim zakonom iz 2001.[22]
Moderno ropstvo se najčešće javlja u obliku dužničkog ropstva, prinudnog rada i u vidu trafikinga. Po procenama međunarodne organizacije rada iz 2005. postojalo je približno 12.3 miliona slučajeva prinudnog rada u svetu.
Udruženje za borbu protiv ropstva (engl. ) tvrdi da „Iako više ne postoji ni jedna država koja pravno poznaje ropstvo ili koja bi uvažila tvrdnje neke osobe o vlasništvu nad drugom osobom, ukidanje ropstva ne znači da ga više nema“. Postoje milioni ljudi širom sveta koji žive i rade — naročito deca — u uslovima sličnim ropstvu. Arhivirano 2007-03-12 na Wayback Machine-u Kritičari ove organizacije kažu kako ovo predstavlja iskrivljivanje značenja reči ropstvo kao pravne kategorije.
Kako su većina žrtava trgovine ljudima žene i deca koja se teraju na prostituciju, trgovina ljudima (koja se često naziva „trafiking“ ili „seks trafiking“ pa i trgovina belim robljem), nije isto što i krijumčarenje ljudi. Krijumčar će nekoga uz novčanu nadoknadu ilegalno uvesti u neku zemlju ali su oni od tog trenutka slobodni. Žrtve trefikinga su porobljene. One na to nisu pristale već su prevarene raznim lažnim obećanjima ili su primorane milom ili silom.
Tačne brojke žrtava trgovine ljudima nisu poznate ali procena je američke vlade da međunarodne granice pređe do 900.000 njih godišnje. U ovaj broj ne ulaze one kojima se trguje unutar jedne zemlje.
| Država | Datum | Informacije |
|---|---|---|
| Japan | 1588 | Tojotomi Hidejoši naređuje ukidanje ropstva. |
| Kanada | 1810 | Ukida ropstvo 1793. pod vlašću Ser Džon Grejvs Sinkoa, ali nije oslobodila sve robove do 1810 |
| Čile | 1823 | Kongres usvaja potpunu prohibiciju ropstva |
| Velika Britanija | 1807-1834 | 1807. ukinuta trgovina robljem u matici; 1834. u celom carstvu |
| Srbija | 1835 | Sretenjskim ustavom ukinuto ropstvo |
| Trinidad i Tobago, Jamajka, Barbados, | 1838 | |
| Francuska | 1794, 1848 | |
| Venecuela | 1854 | |
| SAD | 1791-1865 | |
| Portugal | 1761-1869 | ukinuto u evropskom delu 1761. U afričkim kolonijama 1869. |
| Rusija | 1861 | Emancipacija Cara Aleksandra II |
| Kuba | 1886 | dok je još uvek bila španska kolonija |
| Brazil | 1888 | Poslednji iz severne i južne Amerike |
| Saudijska Arabija | 1962 | |
| Mauritanija | 1981 | Izveštaji govore da još postoji [23] |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
