From Wikipedia, the free encyclopedia
| |||||
---|---|---|---|---|---|
سلسلہ مہمات نبوی کی فہرست | |||||
عمومی معلومات | |||||
| |||||
متحارب گروہ | |||||
مسلمانانِ مدینہ | یہودیانِ خیبر | ||||
قائد | |||||
حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم | نامعلوم | ||||
قوت | |||||
1600 | 10 ہزار توں ودھ | ||||
نقصانات | |||||
16 شہادتاں | ہلاکتاں تے واہوا مالی نقصان | ||||
| |||||
ترمیم |
غزوہ خیبر | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
سلسلۂ محارب: | |||||||||||||
| |||||||||||||
فریقین | |||||||||||||
مسلمین | خیبر وچ سکونت پذیر یہودی | ||||||||||||
قائدین | |||||||||||||
حضرت محمد(ص) | مرحب (سربراہ قلعہ) | ||||||||||||
نقصانات | |||||||||||||
15 یا 18 مسلمان شہید | 93 یہودی ہلاک تے بے انتہا مالی نقصانات |
پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی | ||
---|---|---|
ہجرت نبوی | 622ء بمطابق 1ھ | |
معراج | 622ء بمطابق 1ھ | |
غزوہ بدر | 624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ | |
بنیقینقاع دی شکست | 624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ | |
غزوہ احد | 625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ | |
بنو نضیر دی شکست | 625ء بمطابق سنہ 4ھ | |
غزوہ احزاب | 627ء بمطابق سنہ 5ھ | |
بنو قریظہ دی شکست | 627ء بمطابق سنہ 5ھ | |
غزوہ بنی مصطلق | 627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ | |
صلح حدیبیہ | 628ء بمطابق سنہ 6ھ | |
غزوہ خیبر | 628ء بمطابق سنہ7ھ | |
پہلا سفرِ حجّ | 629ء بمطابق 7ھ | |
جنگ مؤتہ | 629ء بمطابق 8ھ | |
فتح مکہ | 630ء بمطابق 8ھ | |
غزوہ حنین | 630ء بمطابق 8ھ | |
غزوہ طائف | 630ء بمطابق 8ھ | |
جزیرة العرب اُتے تسلط | 631ء بمطابق 9ھ | |
غزوہ تبوک | 632ء بمطابق 9ھ | |
حجۃ الوداع | 632ء بمطابق 10ھ | |
واقعۂ غدیر خم | 632ء بمطابق 10ھ | |
وفات | 632ء بمطابق 11ھ |
محرم 7ھ (مئی 628ء) چ مسلماناں تے یہودیاں دے درمیان ایہ جنگ ہوئی سی جیہدے چ مسلمان فتح یاب ہوئے۔ خیبر یہودیاں دا مرکز سی جیہڑا مدینے توں 150 کلومیٹر دور لہندے پاسے ول اے جِتھے یہودی قبائل مسلماناں دے خلاف سازشاں کردے رہندےسی۔ ایس لئی مسلماناں نے ایس مسئلے نوں ختم کرن لئی ایہ جنگ شروع کیتی۔
ایتھے اک قلعہ وی اے جیہنوں قلعہ خیبر آکھیا جاندا اے ایس قلعے دا پھاٹک حضرت علی نے توڑیا سی تے قلعے چ وڑ گئے۔ ایس لئی حضرت علی نوں فاتح خیبر تے خیبر شِکن دے خطابات مِلے۔
غزوہ خیبر رسول خدا دے غزوات وچوں اک اے جو سنہ 7 ہجری وچ منطقۂ خیبر وچ انجام پایا۔ منطقۂ خیبر اج مدینہ توں 165 کلومیٹر شمال دی جانب شام دی طرف جانی والی سڑک (شاہراہ تبوک) اُتے واقع اے تے اس دا مرکز "الشُرَیف" کہلاندا اے۔ ایہ علاقہ متعدد دیہاتاں تے ہری بھری کھیتیاں دا مجموعہ اے جو خیبر ہی دے نام توں دایہی علاقہ اے تے سطح سمندر توں 854 میٹر دی بلندی اُتے سنگستان وچ واقع ہويا اے۔ خیبر وڈی وڈی وادیاں اُتے مشتمل اے اے ؛ پانی دی فراوانی اے ؛ زرعی علاقہ اے تے ایتھے دی آبادی وی اچھی خاصی اے۔ خیبر دی زیادہ تر پیداوار کھجوراں اُتے مشتمل اے۔ خیبر دے باشندے زیادہ تر قبیلہ عنزہ توں تعلق رکھدے نيں جو "سُریر" نامی پنڈ تے غَرَس توں نورشید تک جانے والی پوری وادی وچ سکونت پذیر نيں۔[۱]۔[۲]۔[۳] غزوہ خیبر، جنگ خیبر یا فتح خیبر جداں ناماں توں وی مشہور اے۔
سنہ 4 ہجری وچ ، جدوں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بنو نضیر دے یہودیاں نوں خیانت دے جرم وچ مدینہ توں کڈ باہر کیتا، حیی بن اخطب، سلام بن ابی الحقیق تے کنانہ بن ربیع بن ابی الحقیق سمیت بعض یہودی خیبر دی طرف چلے گئے۔ اوہ اگلے سال مکہ چلے گئے تے قریش نوں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خلاف جنگ اُتے اکسایا۔[۴]۔[۵]۔[۶]۔[۷] ایويں خیبر نو بنیاد اسلامی امت دے لئے خطرات تے سازشاں دے اڈے وچ تبدیل ہويا۔[۸]۔[۹]
ماہ شعبان سنہ 6 ہجری وچ وی جدوں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں معلوم ہويا کہ خیبر دے عرب پڑوسی قبیلے "بنو سعد بن بکر" نے خیبر دے یہودیاں دے لئے اجتماع کیتا اے تو آپ(ص) نے حضرت علی علیہ السلام نوں اک گروہ دی سرکردگی وچ انہاں دی طرف روانہ کیتا۔ امام علی علیہ السلام نے حملہ کیتا تو مذکورہ قبیلے دے جنگجو بھج گئے تے بوہت سارے غنائم مسلماناں دے ہتھ لگے۔ ہور اسی سال رمضان دے مہینے وچ عبداللہ بن عتیک دی سرکردگی وچ اک سریئے دے دے دوران رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خلاف احزاب نوں اکسانے والے سلام بن ابی الحقیق نوں ہلاک کیتا گیا۔ اسی زمانے وچ عبداللہ بن رواحہ نوں خیبر وچ جاکر تحقیق کرنے دا حکم دتا گیا۔[۱۰]۔[۱۱]
بعدازاں خیبر دے یہودیاں نے اُسَیر بن زارِم/ یُسَیر بن رِزام نوں امیر بنایا تے اس نے قبیلہ غطفان سمیت عرب قبائل نوں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خلاف اکسایا تے انہاں دی مدد توں مدینہ اُتے حملہ کرنے دا ارادہ کیتا۔ چنانچہ آپ(ص) نے شوال سنہ 6 ہجری وچ اک بار پھر عبداللہ بن رواحہ نوں کچھ سپاہی دے کر خیبر روانہ کیتا تے جنگ دے نتیجے وچ اُسَیر سمیت بعض یہودی مارے گئے۔[۱۲]۔[۱۳]۔[۱۴]۔[۱۵]
علاوہ ازاں، بنو قریظہ نوں مدینہ توں نکالے جانے، شہر وچ امن و سکون دی بحالی تے ہور یہودیاں دے نال رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے معاہدہ صلح منعقد ہونے دے بعد، خیبر دے یہودی ـ جو بنو نضیر نوں یہودیاں نوں وی اپنے ہاں بسائے ہوئے سن ـ آپ(ص) توں انتقام لینے دے درپے سن تے اپنی دولت نوں طاقتور قبیلے "غطفان سمیت پڑوسی عرب قبائل دی تحریک دے لئے صرف کررہے سن ؛ تاکہ انہاں نوں مسلماناں دے خلاف اپنے نال متحد کراں۔ ایہی سازشاں اس دے لئے کافی سن کہ پیغمبر(ص) صلح حدیبیہ دے کچھ ہی عرصہ بعد خیبر اُتے حملہ کردے۔[۱۶]
رسول اللہسانچہ:دور نے محرم الحرام سنہ 7 ہجری دے اوائل وچ خیبر دی طرف عزیمت دی تے ماہ صفر المظفر وچ خیبر نوں فتح کیتا تے ربیع الثانی سنہ 7 ہجری نوں مدینہ واپس آئے۔[۱۷]۔[۱۸]
مروی اے کہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم غزوہ حدیبیہ دے بعد ذوالحجہ وچ مدینہ واپس تشریف فرما ہوئے تے ذوالحجہ دے باقی ماندہ ایام تے محرم الحرام نوں مدینہ وچ رہے تے سنہ 7 ہجری دے ماہ صفر وچ ـ تے بقولے یکم ربیع الاول دی شب نوں خیبر دی جانب روانہ ہوئے۔[۱۹]
رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے سباع بن عرفطہ غفاری یا ابو ذر غفاری[۲۰]۔[۲۱] یا نمیلہ بن عبداللہ لیثی؛[۲۲] یا ابو رہم کلثوم بن حصین الغفاری[۲۳] نوں مدینہ وچ اپنا جانشین قرار دتا تے سفید رنگ دا پرچم علی علیہ السلام دے سپرد کیتا تے[۲۴]۔۔[۲۵]۔[۲۶]۔[۲۷] تے آپ(ع) نوں اپنے لشکر دا امیر تے سپہ سالار قرار دتا اے۔[۲۸]
غزوہ خیبر وچ مسلماناں دی تعداد 1400،[۲۹] یا غزوہ حدیبیہ وچ حاضرین دی تعداد دے برابر یعنی 1500[۳۰] یا 1540[۳۱] سی۔ غزوہ خیبر وچ 20 خواتین نے شرکت کيتی جنہاں وچ ام المؤمنین ام سلمہ وی شامل سن۔ بنو غفار دی خواتین رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی اجازت توں زخمیاں دی مرہم پٹی تے مسلماناں دی مدد کرنے دی غرض توں شریک ہوئیاں۔[۳۲]۔[۳۳] مدینہ دے یہودیاں وچوں 10 افراد تے غلاماں دی اک جماعت نے وی شرکت کيتی۔[۳۴]
تاریخی مآخذ وچ خیبر دے جنگجؤاں دی تعداد دے بارے وچ مبالغہ آمیز اعداد و شمار منقول نيں؛ واقدی دا کہنا اے کہ ہر روز 10000 یہودی جنگجو جنگ دے لئے نکلتے سن [۳۵] تے یعقوبی نے یہودی جنگجؤاں دی تعداد 20000 لکھی اے۔[۳۶] مؤرخین لکھدے نيں: یہودی تصور ہی نئيں کردے سن کہ پیغمبر(ص) انہاں اُتے حملہ کرن گے۔ اوہ اپنے پہاڑاں دی چوٹیاں اُتے تعمیر شدہ اپنے مضبوط قلعاں تے وڈی مقدار وچ ہتھیاراں تے بےشمار جنگجؤاں، مسلسل جاری پانی دے پیش نظر سمجھ رہے سن کہ مسلماناں دے حملے دی صورت وچ اوہ کئی سال تک مزاحمت کرسکدے نيں۔ مدینہ وچ سکونت پذیر بعض یہودی مسلماناں نوں ڈراندے ہوئے کہندے سن کہ اوہ خیبریاں تے انہاں دے مضبوط قلعاں دا سامنا کرنے دی قوت نئيں رکھدے۔ انھاں نے حتی اک قاصد خیبر وچ کنانہ بن ابی حقیق دے پاس روانہ کیتا سی تے اسنوں یقین دہانی کرائی سی کہ مسلماناں دی تعداد قلیل تے عسکری وسائل محدود نيں۔ کفار قریش نوں وی امید سی کہ جنگ دی صورت وچ خیبر دے یہودی رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے غلبہ پائاں گے۔ انھاں نے اس سلسلے وچ آپس وچ شرط بندیاں وی دی سی۔[۳۷]
پیغمبر اکرم(ص) نے قبیلہ اشجع دے دو راہ بلداں دی مدد توں خیبر دی طرف روانہ ہوئے۔ عِصر / عَصَر، تے "صہباء" جیسی منازل وچ پیغمبر اکرم(ص) دے مختصر قیام دی برکت توں مساجد تعمیر ہوئیاں۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اک راہ بلد نوں ہدایت دی کہ آپ(ص) نوں ایسے راستے توں خیبر دی جانب لے جائے کہ آپ(ص) شام تے خیبر دے درمیان حائل ہوجان تے اہلیان خیبر اپنے غطفانی حلیفاں دی امداد وصول نہ کرسکن۔ مدینہ توں خیبر دی جانب کئی راستے نکلتے سن جنہاں وچوں اک دا نام مرحب سی جو آپ(ص) نے سفر دے لئے منتخب کیتا۔[۳۸]۔[۳۹]
رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے ہراول دستے دے اک مامور نے عباد بن بشر نے راستے وچ قبیلہ اشجع دے اک یہودی جاسوس نوں گرفتار کیتا جس نے دسیا کہ قبیلہ غطفان نے خیبر دے باشندےآں نوں مدد کیندی یقین دہانی کرائی اے تے غطفانیاں تے یہودیاں نے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خلاف جنگ دے درمیان اتحاد قائم کیتا اے۔ اس شخص نے ابتداء وچ مسلماناں نوں خوفزدہ کرنے دی کوشش کيتی لیکن جدوں عباد بن بشیر نے اسنوں ڈرایا تے اس توں سوالات پوچھے تو کہنے لگیا کہ یہودی مسلماناں توں سخت مرعوب ہوئے نيں۔[۴۰]
کہیا گیا اے کہ قبیلۂ غطفان نوں جدوں معلوم ہويا کہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم خیبر پہنچ چدے نيں تو اس دے جنگجؤاں نے یہودیاں نوں کمک پہنچانے دے لئے اک منزل تک دا راستہ طے کیتا لیکن انہاں نوں گھر بار تے مال و ثروت خطرے وچ پڑنے دی فکر لاحق ہوئی تے خیبر دے قلعاں وچ داخل ہونے توں پہلے ہی پلٹ کر واپس چلے گئے۔[۴۱]۔۔[۴۲]
لیکن اک روایت دے مطابق کنانہ جنگ خیبر توں قبل غطفانیاں دے پاس گیا تے خیبر دے کھجوراں دی اک سال ـ تے بقولے سال دی نصف ـ پیداوار دا وعدہ دے کر انہاں نوں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خلاف جنگ دے لئے اکسایا تے قبیلہ غطفان یہودیاں دا اتحادی بن گیا۔ بعد ازاں غطفانیاں نے (غزوہ بنی لحیان وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے اونٹھ چوری کرنے والے گروہ دے سرغنے) "عیینہ بن حصن" نوں اپنا سربراہ مقرر کیتا۔ 4000 غطفانی جنگجو رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی عزیمت توں 3 روز قبل خیبر دے قلعے "نطاۃ" وچ داخل ہوئے۔ آپ(ص) نے سعد بن عبادہ نوں عیینہ دے پاس بھیجیا تے پیغام دتا کہ ان الله قد وعدني خيبر فارجعوا وکفوا۔۔۔ (یعنی "خداوند متعال نے مینوں فتح خیبر دا وعدہ دتا اے پس واپس چلے جاؤ تے جنگ توں دست بردار ہوجاؤ۔۔۔)" چنانچہ تساں اپنے ساتھیاں دے نال واپس چلے جاؤ اسيں وی خیبر دے کھجوراں دی اک سال ـ تے بقولے اک سال دی نصف ـ پیداوار تواڈے حوالے کرن گے۔ عیینہ نے ایہ پیشکش قبول کرنے توں انکار کیتا۔ اُتے حضور اکرم(ص) دے حملے توں اک رات قبل غطفانیاں نوں اک غیبی صدا سنائی دی جو انہاں نوں خبر دار کررہی سی کہ مدینہ دے نواح وچ واقع "حیفاء" وچ انے دے اموال تے اعزاء و اقارب اُتے حملہ ہويا اے چنانچہ اوہ نہایت عجلت وچ خیبر چھڈ دے چلے گئے۔[۴۳]
دوسری طرف توں، خیبر دے یہودیاں نوں یقین ہوگیا کہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم انہاں دی طرف آدے رہن گے، تو ابو زینب یہودی نے تجویز دتی کہ قلعاں دے باہر چھاؤنی قرار داں تے جنگ دے لئے تیار ہوجان، لیکن انھاں نے قلعاں دے استحکم دے سہارے قلعہ بند ہوکر لڑنے نوں ترجیح دتی۔[۴۴]
خداوند متعال نے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی سپاہ دی عزیمت نوں خیبر دے باشندےآں توں خفیہ رکھی ایتھے تک کہ آپ(ص) رات دے وقت خیبر دے قریب پہنچے تے "شق" تے "نطاۃ" نامی قلعاں دے درمیان توں گذرے تے معمول دے خلاف "اذان" دی صدا نہ سنی تو اپنا سفر جاری رکھیا؛ تے دعا دی تے مسلماناں نوں ہدایت فرمائی کہ اوہ وی اوہی دعا پڑھیاں۔ تے پھر اپنا سفر جاری رکھیا حتی کہ "منزلہ" دے مقام اُتے پہنچے تے رات اوتھے بسر دی تے نماز وی اوتھے ادا کيتی تے اوہی مقام بعد وچ "مسجد خیبر" قرار پایا۔ صبح ہوئی تو یہودی ناگہانی طور آپ(ص) دی آمد توں مطلع ہوئے تو اوہ بھج دے قلعاں دی پناہ وچ چلے گئے۔[۴۵]۔[۴۶]۔[۴۷] رسول اکرم(ص) نے اپنے اصحاب نوں عورتاں تے بچےآں دے قتل توں منع کیتا[۴۸] تے اس روز صبح توں شام تک قلعہ نطاۃ دے باشندےآں دے نال نبرد آزما رہے؛ تے پھر اپنی چھاؤنی نوں اس مقام توں منتقل کیتا جس دی زمین گیلی سی تے دشمن دی زد وچ سی ؛ تے فرمایا کہ "رجیع" نامی مقام اُتے چلے جان۔ ہور فرمایا کہ خیبر دے بعض کھجوراں نوں [امکانی طور اُتے عسکری ضروریات دے تحت] کاٹ دتا جائے۔[۴۹]۔[۵۰]
جنگ دے پہلے دن 50 مسلمان زخمی ہوئے۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے ست شب و روز تک چھاؤنی لگائی رکھی تے ہر روز مسلماناں دے ہمراہ ـ جنہاں وچوں ہر اک گروہ دے پاس اک پرچم ہُندا سی ـ یہودیاں دے نال جنگ وچ مصروف رہندے سن ۔ چھیويں رات نوں نطاۃ دا اک یہودی باشندہ ـ جس دا نام "سماک" سی ـ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی خدمت وچ حاضر ہويا تے امان مانگ کر اس قلعہ دی جانب راہنمائی دی پیشکش کیندی تے دسیا کہ قلعۂ نطاۃ ـ جو اشیائے خورد و نوش تے ہتھیاراں دا گودام وی اے ـ اندرونی طور اُتے شکست و ریخت دا شکار ہوچکيا اے تے اہلیان قلعہ خوف دے مارے قلعہ چھڈ دے بھج رہے نيں۔ اگلے دن مسلماناں نے قلعۂ نطاۃ نوں فتح کیتا تے سماک نے بعد وچ اسلام قبول کیتا۔[۵۱]
مروی اے کہ سبب توں پہلا قلعہ ـ جو مسلماناں نے فتح کیتا ـ قلعۂ ناعم سی ۔ ایہ قلعہ خود کئی ذیلی قلعاں تے حصاراں اُتے مشتمل سی تے رسول اکرم(ص) نے انہاں اُتے حملہ کرنے دے لئے اپنے اصحاب دی صف آرائی دا اہتمام کیتا۔ یہودیاں نے مسلماناں نوں تیراں دا نشانہ بنایا تے اصحاب نے اپنے جسماں نوں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے لئے ڈھال قرار دتا۔ اس روز آپ(ص) نے اپنا سفید پرچم دو مہاجراں (بقول ابن اسحق ابوبکر تے عمر) تے انہاں دے بعد اک انصاری دے سپرد کیتا؛ لیکن اوہ کچھ زیادہ کم کيتے بغیر میدان جنگ توں پلٹ آئے؛ بخاری دی روایت ملاحظہ ہو:
اگلے روز رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے علی بن ابی طالب(ع) نوں بلیایا جو آشوب چشم وچ مبتلا سن تے پیغمبر خدا(ص) دے معجزے توں آشوب چشم وچ افاقہ ہويا تو پیغمبر اسلام(ص) نے پرچم آپ(ع) دے سپرد کیتا۔[۵۲] ایہ روایت مسلم نیسابوری[۵۳]تے ہور مؤرخین و محدثین نے وی نقل کيتی اے۔[۵۴]۔[۵۵]۔[۵۶]
بعض روایات وچ اے کہ محمد بن مسلمہ نے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی اجازت توں مرحب نوں دو بدو لڑائی وچ تلوار دا وار کردے ہلاک کردتا۔[۵۷]۔[۵۸] یا اسنوں شدید زخمی کیتا تے علی(ع) نے اس دا کم تمام کردتا۔[۵۹] اُتے صحیح تے دقیق روایت ایہ اے کہ حضرت علی(ع) نے مرحب نوں دو بدو لڑائی وچ تلوار مار کر ہلاک کردتا تے ایہ ضربت اس قدر مؤثر سی کہ اس دے بعد قلعۂ خیبر فتح ہويا۔[۶۰]۔[۶۱]۔[۶۲]۔[۶۳]۔[۶۴] اہل سنت دے مشہور مؤرخین نے مؤخر الذکر روایت نوں صحیح قرار دتا اے۔[۶۵]
مروی اے کہ خیبر دے قلعاں وچ سب توں وڈا، سخت تے مضبوط قلعہ "قموص" سی تے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اوہدی فتح دا پرچم علی(ع) نوں عطا کیتا تے علی(ع) نے مرحب نوں ـ جس دا نام اس قلعے دے لئے مختص سی ـ ہلاک تے قلعے نوں فتح کردتا۔[۶۶]۔[۶۷]
ابو رافع دی روایت دے مطابق، اک یہودی نے قلعے دے دروازے دے پاس حضرت علی اُتے وار کیتا تے آپ(ع) دی ڈھال گر گئی چنانچہ آپ(ع) نے قلعے دے اک دروازے نوں اکھاڑ کر اسنوں اپنی ڈھال قرار دتا تے اسی دروازے نوں ہتھ وچ لے کے آخر تک لڑتے رہے ایتھے تک کہ قلعہ آپ(ع) دے ہتھوں فتح ہويا تے اسی قلعے (یعنی قلعۂ مرحب) دی فتح دی خوشخبری رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے لئے بھجوا دتی۔[۶۸]۔[۶۹]۔[۷۰] اک روایت دے مطابق جس یہودی مرد نے آپ(ع) اُتے تلوار دا وار کیتا سی، اوہ مرحب ہی سی ۔[۷۱] مروی اے کہ جنگ دے بعد 40 یا 70 افراد اس دروازے نوں اٹھانے وچ کامیاب ہوسکے سن ۔[۷۲]۔[۷۳]۔[۷۴]۔[۷۵] خیبر دی فیصلہ کن فتح امام علی علیہ السلام دے فضائل و مناقب وچ شمار ہُندی اے جس اُتے بوہت سارے مؤرخین تے محدثین دا اتفاق اے۔[۷۶]۔[۷۷]۔[۷۸] یہودیاں دے متذکرہ بالا دلیر پہلواناں تے قلعۂ ناعم وچ بعض ہور بہادر جنگجؤاں دی ہلاکت دے بعد خیبر دی فتح کاملہ آسان ہوگئی۔[۷۹]
صعب بن معاذ دا حصار وی نطاۃ دے احاطے وچ سی جس وچ کھانے پینے دی اشیاء، ہور سازوسامان تے چوپائے ہور 500 جنگجو سن ۔ مسلماناں نے 10 روز تک نطاۃ دا محاصرے وچ رکھیا تے قلعے دے اطراف وچ لڑتے رہے۔ مجاہدین ـ بالخصوص بنو اسلم بھکھ توں نڈھال ہوئے تو رسول اکرم(ص) نے دعا کيتی کہ خداوند متعال سب توں وڈا قلعہ ـ جو سب توں زیادہ اُتے ثروت وی سی ـ انہاں دے لئے کھول دے۔ بعد ازاں صعب بن معاذ دا حصار دو روز تک گھمسان دی لڑائی دے بعد تیسرے روز بوقت صبح اللہ دی مدد توں فتح ہوچکيا تے یہودیاں نے ناعم، نطاۃ تے صعب بن معاذ نامی قلعاں نوں چھڈ دے راہ فرار اختیار کيتی تے سب توں زیادہ مضبوط تے اُچے قلعے ــ یعنی قلعۂ زبیر ــ وچ فرار کردے چلے گئے۔[۸۰]۔[۸۱] ایہ قلعہ وی تن دن تک محاصرے وچ رہیا؛ اسی اثناء وچ اک یہودی رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی خدمت وچ حاضر ہويا تے امان منگی تے اوہدی راہنمائی وچ شدید جنگ دے بعد مسلماناں نے اس حصار نوں ـ جو نطاۃ دا آخری حصار سی ـ فتح کرلیا۔[۸۲]
نطاۃ دے باشندے یہودیاں وچ شجاع ترین سمجھے جاندے سن تے اس قلعے دی تسخیر دے بعد رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے یہودیاں دی شب خون تے ناگہانی حملےآں توں امن و سکون محسوس کیتا تے حکم دتا کہ آپ(ص) دی چھاؤنی نوں رجیع توں اس دے سابقہ مقام یعنی منزلہ وچ منتقل کیتا جائے تے بعدازاں کئی حصاراں تے ذیلی قلعاں اُتے مشتمل قلعۂ شِقّ دی طرف روانہ ہوئے تے شدید جنگ دے بعد، مسلماناں نے ابتداء وچ سُمران تے اس دے بعد نزار ناماں حصاراں نوں فتح کیتا تے اوتھے دے باشندےآں نوں قید کرلیا۔[۸۳]
کنانہ تے اس دے بھائی نے قسم مؤکّد اٹھا کر قلعۂ کتبیہ وچ کسی قسم دے خزانے دی موجودگی توں انکار کیتا سی لیکن اوہ خزانہ ـ جو انھاں نے چھپا رکھیا سی ـ پیغمبر اکرم(ص) نوں مل گیا چنانچہ آپ(ص) نے انہاں دونے نوں دو مسلماناں دے سپرد کیتا تا کہ انہاں توں اپنے شہید اعزاء و اقارب دا قصاص لاں۔ انہاں دو افراد نے قبل ازاں وی کئی موضوعات وچ عہد شکنی دی سی۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے صلح نامے دے مطابق انہاں دے اموال لے لئے تے انہاں دی عورتاں تے بچےآں نوں قید کرلیا۔[۸۴]۔[۸۵]۔[۸۶]
نزار خیبر دا آخری قلعہ سی جتھے لڑائی ہوئی۔ اس قلعے دے فتح کيتے جانے دے بعد نطاۃ تے شقّ توں بھاگے ہوئے لوگ (قلعۂ کتیبہ وچ واقع) قموص، وَطیح تے و سُلالِم جداں مضبوط حصاراں دی پناہ وچ چلے گئے تے دروازےآں نوں مقفل کردتا۔ چنانچہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے منجنیق استعمال کرنے دا فیصلہ کیتا۔ 14 دن مسلسل محاصرے دے بعد یہودی تھک ہار گئے تے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں مصالحت دی پیشکش کیندتی۔ حصار سلالم دے امیر کنانہ بن ابی الحقیق نے وی ـ جو اس دے باوجود کہ اک ماہر تیر انداز سی ـ اپنے ساتھیاں نوں تیر اندازی توں منع کیتا تے تھوڑی دیر بعد اوہ خود چند یہودیاں دے ہمراہ ـ قلعۂ کتیبہ دے محصورین (یعنی 2000 توں ودھ یہودی مرداں، عورتاں تے بچےآں) دی طرف توں، بعض شرطاں اُتے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے نال صلح کرلی۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں نوں امان دی تے اوہ انھاں نے اپنے مال و اسباب، سونے، چاندی تے زرہاں نوں آپ(ص) دی تحویل وچ دتا۔ وطیح تے سلالم خیبر دے آخری قلعے سن جو فتح کيتے گئے۔
اس صلحنامے وچ قرار پایا کہ قلعاں دے اندر محصور جنگجؤاں دی جان محفوظ رہے تے اوہ اپنی عورتاں تے بچےآں نوں لے سرزمین خیبر نوں ترک کردے چلے جائيں تے اپنے اموال، زمیناں، ہتھیاراں، زرہاں، لباس وغیرہ نوں رسول اکرم(ص) دے حوالے کراں۔[۸۷]۔[۸۸]۔[۸۹]
خیبر دے یہودی ـ عام تصورات دے برعکس ـ آخرکار رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے مقابلے وچ مغلوب ہوئے۔ ایہ یہودیاں دی دوسری شکست سی [۹۰] جو تقریبا اک مہینے تک محاصرے تے جنگ دے نتیجے وچ وقوع پذیر ہوئی۔ بلاذری دے مطابق جنگ تے محاصرے دی ایہ مدت 20 توں لے کے 30 دن تک سی ؛[۹۱] شیخ مفید[۹۲] دے مطابق ایہ مدت 20 توں کچھ دن زیادہ سی ؛ اسی بنا اُتے سنہ 7 ہجری نوں سنۃ الاستغلاب کہیا گیا اے۔[۹۳]
مروی اے کہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ دے ہتھوں فتح خیبر دے بعد یہودی عمائدین وچوں سلّام بن مشکم دی بیوی زینب بنت حارث نے اپنے باپ حارث، چچا حارث تے شوہر دا بدلہ لینے دی غرض توں زہریلا گوشت رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں بطور ہدیہ پیش کیتا۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تے بشر بن براء سمیت بعض صحابہ نے اس گوشت وچ اک اک نوالہ تناول کیتا تے پھر سب نے آپ(ص) دی ہدایت اُتے ہتھ کھچ لیا۔ بشر موقع اُتے ہی (یا اک سال علالت دے بعد) اسی مسمومیت دی وجہ توں انتقال کرگئے؛ جداں کہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی شہادت نوں وی اسی زہریلے گوشت دا نتیجہ سمجھیا جاندا اے۔[۹۴]۔[۹۵]۔[۹۶]۔[۹۷]۔[۹۸]
جنگ خیبر وچ 15 توں 18 مسلم مجاہدین شہید ہوئے تے یہودیاں وچوں 93 افراد مارے گئے۔[۹۹]۔[۱۰۰]۔[۱۰۱]
۔خیبر وچ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تے مسلماناں دی فتح دے نتیجے وچ قریش تے انہاں دے حلیف قبائل دی عسکری لحاظ توں کمزور ہوگئے تے مسلمین نوں عسکری تے معاشی لحاظ توں تقویت ملی۔[۱۰۲]
رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فروہ بن عمرو بیاضی نوں خیبر دے جنگی غنائم دی حفاظت اُتے مامور کیتا (جو شقّ، نطاۃ تے کتیبہ دے قلعاں توں مسلماناں دے ہتھ لگے سن ) تے فرمایا: جے کسی نے انہاں اموال توں سوئی یا دھاگا تک وی اٹھایا اے، واپس کردے۔ آپ(ص) نے غنائم نوں 5 حصےآں وچ تقسیم کیتا؛ اک حصہ جو سہم اللہ (خمس) سی، آپ(ص) نے خود اٹھایا تے اس وچوں اپنی زوجات، اہل بیت (یعنی علی(ع)، تے فاطمہ(س))، بنو عبدا المطلب بن ہاشم بن عبد مناف، بنو مطلب بن عبد مناف تے بعض صحابہ، ایتام تے حاجتمنداں دی مدد فرمائی تے باقی 4 حصےآں نوں فروخت کردتا۔[۱۰۳]۔[۱۰۴]۔[۱۰۵]۔[۱۰۶]
خیبر دے دوسرے قلعے (منجملہ: وطیح تے سلالم) مصالحت دے ذریعے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے سپرد کيتے گئے چنانچہ انہاں قلعاں توں حاصل ہونے والے اموال "مالِ فیئ"[۱۰۷] وچ شمار ہُندے سن جو خالصۃ الرسول(ص) دے زمرے وچ آندے سن ۔[۱۰۸]۔[۱۰۹]۔[۱۱۰]۔[۱۱۱]
خیبر دا مال غنیمت خمس الگ کرنے دے بعد انہاں افراد دے درمیان ونڈ دتا گیا جو غزوہ حدیبیہ وچ شریک ہوئے سن خواہ اوہ جو جنگ خیبر وچ شریک ہوئے خواہ اوہ جو شریک نئيں ہوئے سن ؛[۱۱۲]۔[۱۱۳] اُتے الواقدی دی رائے[۱۱۴] زیادہ صحیح اے جنہاں دا کہنا اے کہ غنائم نوں خیبر وچ حاضر تمام افراد دے درمیان ونڈ کیتا گیا چاہے اوہ جنہاں نے غزوہ حدیبیہ وچ شرکت کيتی سی چاہے اوہ جنہاں نے شرکت نئيں دی سی۔ فروخت شدہ اموال توں حاصلہ آمدنی وی انہاں دے درمیان ونڈ دتی گئی۔ تمام حصص دی تعداد 1800 سی جنہاں نوں 18 گروہاں وچ تقسیم کیتا گیا تے ہر 100 حصص دی تقسیم دے لئے اک سرپرست متعین کیتا گیا۔[۱۱۵]۔[۱۱۶]۔[۱۱۷]۔[۱۱۸]۔[۱۱۹]۔[۱۲۰]۔[۱۲۱]۔[۱۲۲]۔[۱۲۳]
فتح خیبر دے بعد قبیلہ دوس دے بعض افراد ابو ہریرہ، طفیل بن عمرو تے قبیلہ اشجع دے کچھ افراد خیبر پہنچے تے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں نوں وی غنائم وچوں حصہ عطا کیتا۔[۱۲۴]۔[۱۲۵]
رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے غزوہ خیبر وچ شریک یہودیاں، غلاماں تے خواتین نوں وی غنائم وچوں حصہ دتا یا کچھ بطور عطیہ دیئے۔[۱۲۶]۔[۱۲۷]
رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فتح خیبر دے بعد اوتھے دے یہودیاں دی درخواست اُتے انہاں نوں اوتھے زراعت تے کھجوراں دی پرورش دی اجازت دی جس وچ انہاں نوں مہارت حاصل سی ؛ تے اجازت دی کہ خیبر دی زراعت تے نخلستاناں دی آدھی پیداوار اپنے لئے رکھن تے انہاں دے نال معاہدہ کیتا تے انہاں دی جان و مال تے زمیناں نوں امان عطا کيتی۔[۱۲۸]۔[۱۲۹]۔[۱۳۰]۔</ref>ابن زنجویه، کتاب الاموال، ج3، ص1066-1068۔</ref>
خیبر وچ یا خیبر توں مدینہ واپسی دے وقت مقام صہباء وچ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے صفیہ بنت حیی بن اخطب نوں ـ جو جنگی قیدیاں وچ شامل سن ـ اسلام دی دعوت دتی تے انھاں نے ایہ دعوت قبول کرلی چنانچہ آپ(ص) نے انہاں نوں آزاد کیتا تے انہاں توں نکاح کرلیا۔[۱۳۱]۔[۱۳۲]
مروی اے کہ سورہ فتح دی آیت … وَأَثَابَهُمْ فَتْحاً قَرِيباً ﴿18﴾(ترجمہ: تے انہاں نوں عنایت دی اک قریبی فتح) وچ دتی گئی بشارت دا تعلق فتح خیبر توں اے تے اگلی آیت وچ وَمَغَانِمَ كَثِيرَةً … ﴿19﴾(ترجمہ: تے بوہت سارے اموال غنیمت ...) توں مراد غزوہ خیبر وچ مسلماناں دے ہتھ لگنے والے غنائم نيں۔[۱۳۳]۔[۱۳۴]۔[۱۳۵] بعض مفسرین دا کہنا اے کہ سورہ فتح دی پہلی 15 آیات کریمہ تے [[سورہ احزاب دی آیت وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضاً لَّمْ تَطَؤُوهَا...﴿27﴾(ترجمہ: تے تمنيں قابض بنایا انہاں دی زمین تے انہاں دے مکانات تے انہاں دے اموال تے اس زمین اُتے جسنوں تساں اپنے زیر قدم لیائے نہ سن ...) دی شان نزول غزوہ خیبر اے۔[۱۳۶]۔[۱۳۷]
خلیفۂ ثانی دے دور وچ خیبر دے یہودی اک مسلمان دے قتل وچ ملوث قرار پائے تے عمر نے اک حدیث دی رو توں ـ جو اوہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم توں منتسب کردے سن کہ "دو مذاہب جزیرۃ العرب وچ جمع نئيں ہُندے" ـ حجاز دے یہودیاں منجملہ اہلیان خیبر نوں شام جلاوطن کیتا تے خیبر دی زمیناں تے نخلستاناں نوں اک بار پھر تقسیم کیتا تے بعض نے زمیناں نوں پسند کیتا تے بعض دوسرےآں نے ضمانت شدہ پیداوار کو۔[۱۳۸]۔[۱۳۹]۔[۱۴۰]۔[۱۴۱]۔[۱۴۲]۔[۱۴۳] خیبر توں نکالے جانے والے بعض یہودی عراق تے مصر چلے گئے۔[۱۴۴]
فتح خیبر دے بعد حسان بن ثابت سمیت بعض شعراء نے اس واقعے دے بارے وچ اشعار کہے۔[۱۴۵]۔[۱۴۶]
علی(ع) دی شان وچ حسان دے اشعار:
وكان علىّ أرمد العين يبتغى *** دواء فلمّا لم يحسّ مداويا
شفاه رسول اللّه منه بتفلة *** فبورك مرقيّا و بورك راقيا
وقال سأعطى الرّاية اليوم صارما *** كميّا محبّا للإله مواليا
يحبّ الإله والإله يحبّه *** به يفتح اللّه الحصون الأوابيا
فاصفی بها دون البرية كلها *** عليا وسماه الوزير المواخيا
تے علي (ع) نوں آشوب چشم لاحق سی شفا بخش دوا دے منتظر سن ليکن طبيب نہيں مل رہیا سی
تے بالآخر رسول اللہ صلی اللہ عليہ وآلہ نے اپنے مبارک آب دہن توں آپ (ع) دیاں اکھاں نوں شفا بخشی
پس مبارک اے اوہ جس نے شفا دی تے مبارک اے اوہ جو شفا یاب ہويا
تے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمايا: "ميں اج (يوم خيبر) پرچم ايسے جوانمرد نوں دے رہیا ہاں جو کاٹ دینے والی تلوار دا مالک تے مرد شجاع اے ؛ اللہ توں محبت کرنے والا تے اس دے احکم دا پیرو اے
اللہ توں محبت کردا اے تے اللہ وی اس توں محبت کردا اے تے اسی دے ہتھوں اللہ تعالی قلعے فتح فرمائے گا
رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اس مہم دی انجام دہی دے لئے تمام انساناں دے درمیان علی(ع) نوں چن لیا، انہاں نوں اپنا وزیر تے بھائی قرار دتا۔
پچھلا غزوہ: حدیبیہ |
رسول اللہ(ص) دے غزوات غزوہ خیبر |
اگلا غزوہ: عمرۃ القضاء |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.