شافعی

شریعت اسلامی دی اصطلاح وچ امام شافعی دی فقہ اُتے عمل کرنے والے مسلما‏ن شوافع کہلاندے نيں۔ فقہ شافعی تے فقہ مالکی دے ماننے والیاں دی تعداد فقہ حنفی دے بعد سب تو‏ں زیادہ اے تے آج کل انہاں دی اکثریت ملائیشیا، انڈونیشیا، حجاز، مصر و شام تے مشرقی افریقا وچ اے۔ فقہ حنفی دی طرح فقہ شافعی وی کافی وسیع اے۔

مقالہ بہ سلسلۂ مضامین فقہ

ائمہ فقہ

امام ابو حنیفہ · امام مالک امام شافعی · امام احمد بن حنبل

فقہ اربعہ

فقہ حنفی · فقہ شافعی فقہ مالکی · فقہ حنبلی

تقسیم بلحاظ تقلید

احناف · شوافع مالکی · حنابلہ غیر مقلد

اقسام جائز و ناجائز

فرض <=> حرام واجب <=> مکروہ تحریمی سنت مؤکدہ <=> اساءت سنت غیرمؤکدہ <=> مکروہ تنزیہی مستحب <=> خلاف اولی مباح

ویکھو گل بات لکھو

فقہ شافعی دے اصول

ابن ادریس شافعی نے اپنی کتاب الرسالہ لکھی جو اصول فقہ تے اصول حدیث دی اولین، نفیس تے اساسی کوشش قرار پائی۔ ایہ اصول آج تک مسلمہ نيں تے اصول فقہ وچ بنیاد دی حیثیت رکھدے نيں۔^[1]

استدلال وچ اصل حیثیت کس دی؟

امام شافعی نے احکم ومسائل وچ استدلال دے چند درجات اُتے رائے دتی اے جس تو‏ں فقہ شافعی وچ استدلال دی اصل حیثیت دا پتہ چلدا اے ۔ ایہ آراء درج ذیل نيں:

1. دین وچ اصل حیثیت قرآن و سنت دی اے تے جے انہان تو‏ں استدلال نہ ہو سکے تو پھر قیاس جو قرآن و سنت دے مطابق ہوئے۔ وجہ ایہ اے کہ قرآن و سنت دے قوانین محدود نيں تے امتداد زمانہ دے نال پیش آنے والی صورتاں غیر محدود اس لئی جدو‏‏ں کوئی واقعہ پیش آئے تو پہلے قرآن و حدیث وچ غور کرنا چاہیے تے صحابہ دے تعامل اُتے وی نظر رکھنی چاہیے۔ جے مسئلہ تو‏ں متعلق کوئی بات مل جائے جو صورت حال دے چند پہلوآں تو‏ں تو یکساں ہو مگر ہو بہو نہ ہو تو قرآن و حدیث دے بیان شدہ امر تے پیش آمدہ واقعہ وچ مماثلت پیدا کرنے دے لئی سانو‏ں ایہ حق اے کہ اسيں اس امر دی جستجو کریئے کہ قرآن و حدیث دے اس قاعدہ مغیہ دی علت تے وجہ کیتا سی؟ پھر اسيں وی اس علت دی بنا اُتے قیاس کرنے دے مجاز نيں۔ قیاس دے متعلق اس دقیق بات دا نتیجہ ایہ نکلا کہ بڑے ممتاز محدثین امام شافعی دی اس رائے تو‏ں متفق ہو گئے۔^[1]
2. جدو‏‏ں حدیث نبوی، متصل سند دے نال ثابت ہو جائے تو اس اُتے عمل لازمی اے۔ تے کوفہ و مدینہ دی روایتاں اُتے اعتماد وی اسی بنیاد اُتے کیتا جائے۔ ورنہ نئيں۔
3. حدیث ہمیشہ اپنے ظاہری معنی اُتے محمول ہونی چاہیے تے جدو‏‏ں اس وچ متعدد معانی دا احتمال ہو توجو معنی ظاہری معنی دے قریب ہون اوہ لئی جان گے۔ زیادہ تاویلات نہ کیتیاں جان۔
4. صحابہ دا اجماع خبر واحد تو‏ں بالا تر اے تے اجماع صحابہ نہ ہونے اُتے خبر واحد قابل عمل اے۔ حدیث خواہ کسی درجہ دی ہو قرآن دی ناسخ نئيں ہو سکدی۔
5. جدو‏‏ں چند احادیث باہ‏م متعارض ہون تو انہاں وچ ایہ غور کرنا چاہیے کہ راوی کیسے نيں؟ احکم دی ترتیب تے متقدم و متاخر صحابہ دے مقام دا وی لحاظ ہونا چاہیے۔
6. جدو‏‏ں حدیث مرسل دوسری سند تو‏ں مروی نہ ہو تو بجز سعید بن مسیب دے سارے ناقابل قبول نيں۔ دوسری یا تیسری صدی ہجری دی مرسل امام شافعی دے نزدیک قطعی قابل قبول نئيں کیونکہ اس دی سند نئيں اے۔ ورنہ بغیر سند دے روایات دا اک سلسلہ چل نکلے گا تے ہر کوئی جو منہ وچ آیا کہہ دے گا۔ لقال من شاء ما شاء۔
7. صحیح و متصل حدیث دے مقابلہ وچ، حدیث مرسل و موقوف تے منقطع دی حیثیت کچھ وی نئيں۔
8. امام شافعی دے دور وچ اقوال صحابہ جمع ہو گئے سن۔ بعض اقوال صحیح حدیث دے برعکس سن اس لئی ابن ادریس شافعی نے ایہ طے کیتا کہ صحیح حدیث دے مقابلہ وچ اقوال صحابہ کوئی وقعت نئيں رکھدے۔
9. ہر عام حکم وچ مستثنیات وی ہوندے نيں تے عام قطعی نئيں ہوندا۔
10. جلب منفعت تو‏ں دفع مضرت اولی اے۔ یعنی فائدہ حاصل کرنے دی بجائے نقصان نو‏ں دور کرنا زیادہ بہتر اے۔
11. اک اصل نو‏ں دوسرے اصل اُتے قیاس نئيں کیتا جاسکدا ہاں جے اس دی علت دریافت ہو جائے تو فرع نو‏ں اصل اُتے قیاس کرنا چاہیے۔
12. اصل دے لئی کیوں تے کیسے دی بات نئيں کیتی جاسکدی بلکہ ایہ بات فرع دے لئی کہی جاسکدی اے کہ کیوں تے کیسے۔
13. اجماع اوتھ‏ے ہوئے گا جتھ‏ے کتاب و سنت خاموش ہون تے پھر قابل قبول وی ہوئے گا ورنہ نئيں۔
14. جے اجماع وی نہ پائے تو پھر مجتہد، قیاس وچ غور و خوض کرے۔^[2]

مشہور شافعی کتب

یہ اوہ کتب نيں جن اُتے شافعی مسلک قائم اے۔

• الرسالہ
• الام
• المہذب
• التنبیہ
• مختصر المزنی
• مسند

کیفیت نماز

شافعی مذہب وچ نماز دے افعال واجبات تے سنن وچ منقسم نيں، چنانچہ نماز دے واجبات پندرہ نيں جیسا کہ خلیل نے اپنی مختصر وچ شمار کیتا اے، کہندے نيں: "نماز اقوال و افعال دا مجموعہ اے، چنانچہ تمام اقوال فرائض نئيں اے سوائے تن دے: تکبیر تحریمہ کہنا، فاتحہ پڑھنا، سلام کہنا تے تمام افعال فرائض نيں سوائے تن دے: تکبیر تحریمہ دے وقت رفع الیدین کرنا، تشہد دے لئی بیٹھنا، سلام داہنی طرف پھیرنا"۔ امام نووی جو شافعی نيں انھاں نے اس طرح شمار کیتا اے: ارکان نماز اس نو‏ں تیرہ شمار کیتا اے: نیت، تکبیر تحریمہ، فرض نماز وچ قادر شخص دا کھڑا ہونا، قرات، فاتحہ تے اس وچ بسملہ پڑھنا، رکوع، اطمینان نال کھڑے ہونا، سجدہ کرنا، دوناں سجدیاں دے درمیان اطمینان تو‏ں بیٹھنا، تشہد پڑھنا تے بیٹھنا، درود پڑھنا، سلام، ارکان نو‏ں ترتیب تو‏ں ادا کرنا۔^[3]

حوالے

1. محمد ادریس زبیر، فقہ اسلامی اک تعارف اک تجزیہ، ص 159
2. محمد ادریس زبیر، فقہ اسلامی اک تعارف اک تجزیہ، ص 159 – 160
3. «أدلة الفقهاء في أركانحان الصلاة وواجباتها وشروطها». إسلام ويب - مركز الفتوى.