مقلد لفظ دا ذکر قرآن یا صحیح احادیث وچ موجود نئيں اے۔ مقلد نوں سمجھنے دے لئی ضروری اے کہ تقلید نوں سمجھیا جائے۔
| مقالہ بہ سلسلۂ مضامین |
| ائمہ فقہ |
| فقہ اربعہ |
| تقسیم بلحاظ تقلید |
|
احناف · شوافع |
| اقسام جائز و ناجائز |
|
فرض <=> حرام |
تقلید دا مفہوم فقہ حنفی تے حنفی علما دے اقوال دی روشنی وچ
تقلید دی لغوی تعریف
مقلدین دی لغت دی مستند کتاب القاموس الوحید وچ لکھیا اے:
- قلّد۔۔ فلاناً: ۔ تقلید کرنا،بنادلیل پیروی کرنا،اکھ بند کر کے کِسے دے پِچھے چلنا[1]
- التقلید: بے سوچے سمجھے یا بنادلیل پیروی،نقل،سپردگی [1]
- امام شوکانی فرماندے نيں:
اما التقلید فاصلہ فی الغة ماخوزمن القلادہ الدی یقلد غیر بہاومنہ تقلید الہدی فکان المقلد جعل زلک الحکم الذی قلد فیہ المجتھد کالقلادة فی عنق من قلدہ
یعنی تقلید لغت وچ گلے وچ ڈالے جانے والے پٹے توں ماخوز اے تے وقف شدہ حیوانات دے گلے وچ طوق ڈالنا وی ايسے وچوں اے، تقلید نوں تقلید اس لئی کہندے نيں کہ اس وچ مقلد جس حکم وچ مجتہد دی تقلید کردا اے، اوہ حکم اپنے گلے وچ طوق دی طرح ڈالدا اے۔[2]
4. ايسے طرح غیاث الغات وچ تقلید دی تعریف انہاں لفظاں وچ کيتی گئی اے:
گردن بنددرگردن انداختن وکار بعھد کِسے ساختن وبر گردن خود کار بگرفتن و مجاز بمعنی پیروی کِسے بے در یافت حقیقت آن
یعنی تقلید گلے وچ رسی ڈالنے یا کِسے دے زمے کوئی کم لگانے دا ناں اے۔ ايسے طرح اپنے زمہ کوئی کم لینحالے تقلید کہلاندا اے، اس دے مجازی معنیٰ ایہ نيں دی حقیقت معلوم کیتے بغیرکِسے دی تا بعداری کيتی جائے۔[3]
تقلید دی اصطلاحی تعریف
- حنفیاں دی معتبر کتاب مسلم الثبوت وچ لکھیا اے:
”التقلید: العمل بقول الغیرمن غیر حجةکا خذ العامی والمجتھد من مثلہ، فا لرجوع الی النبی علیہ الصلاٰة والسلام او الی ا الجماع لیس منہ و کذا العامی الی المفتی والقاضی الی العدول لا یجاب النص ذلک علیھما لکن العرف علی انہاں العامی مقلد للمجتھد، قال الامام: وعلیہ معضم الاصولین“
تقلید کِسے دوسرے دے قول اُتے بغیر (قرآن و حدیث کی) دلیل دے عمل نوں کہندے نيں۔ جداں عامی (کم علم شخص) اپنے جداں عامی تے مجتھدکِسے دوسرے مجتھد دا قول لے لے۔ پس نبی علیہ الصلاة اولسلام تے اجماع دی طرف رجوع کرنا اس (تقلید) وچوں نہيں۔ تے ايسے طرح عامی دا مفتی دی طرف رجوع کرنا تے قاضی دا گواہاں دی طرف رجوع کرنا(تقلید نئيں) کیونجے اسنوں نص (دلیل) نے واجب کیتا اے لیکن عرف ایہ اے کہ عامی مجتہد دا مقلد اے۔ امام (امام الحرمین الشافعی) نے کہیا کہ” تے ايسے تعریف اُتے علمِ اصول دے عام علما(متفق)نيں“۔[4]
- امام ابن ہمام حنفی (متوفی168ھ) نے لکھیا اے:
”مسالة:التقلید العمل بقول من لیس قولہ احدی الحجج بلا حجة منھا فلیس الرجوع النبی علیہ الصلاة والسلام واالاجماع منہ“ مسئلہ:تقلید اس شخص دے قول اُتے بغیر دلیل عمل نوں کہندے نيں جس دا قول (چار) دلائل وچوں نئيں اے۔ پس نبی علیہ الصلاةوالسلام اوراجماع دی طرف رجوع تقلید وچوں نئيں اے۔[5][ملاحظہ 1]
- تقلید دی اک ہور مشہور اصطلاحی تعریف ایہ کيتی گئی اے: ”ھو عمل بقول الغیر من غیر حجة“ کِسے دوسرے دی گل اُتے بغیر (قرآن وحدیث کی) دلیل دے عمل کرنا تقلید اے۔[6]
- قاری چن محمد دیوبندی نے لکھیا اے: ”تے تسلیم القول بلا دلیل ایہی تقلید اے یعنی کِسے قول نوں بنا دلیل تسلیم کرنا، مان لینا ایہی تقلید اے “[7]
- مفتی سعید احمد پالن پوری دیوبندی نے لکھیا اے: کیونجے تقلید کِسے دا قول اس دی دلیل جانے بغیر لینے دا ناں اے۔ (آپ فتویٰ کِداں دین گے؟ ص67)
- اشرف علی تھانوی دے ملفوضات وچ لکھیا اے: اک صاحب نے عرض کیتا تقلید دی حقیقت کیتا اے ؟ تے تقلید کسے کہندے نيں؟ فرمایا : تقلید کہندے نيں: ”اُمتی دا قول بنا دلیل ماننا“ عرض کیتا کہ کیہ اللہ تے رسول علیہ الصلاةوالسلام دی گل مننا وی تقلید اے ؟ فرمایا اللہ تے رسول علیہ الصلاة والسلام دی گل مننا تقلید نئيں بلکہ اتباع اے۔[8]
- مفتی احمد یار نعیمی حنفی بریلوی لکھدے نيں: ”مسلم الثبوت وچ اے، ”التقلید العمل بقول الغیر من غیر حجة“ اس تعریف توں معلوم ہويا کہ حضورعلیہ الصلاةوالسلام دی اطاعت نوں تقلید نئيں کہہ سکدے کیونجے انہاں دا ہر قول دلیل ِ شرعی اے (جدوں کہ) تقلید وچ ہُندا اے دلیل ِ شرعی نوں نہ دیکھنا لہذا اسيں نبی علیہ الصلاةوالسلام دے اُمتی کہلائاں گے نہ دے مقلد۔ ايسے طرح صحابہ کرام تے ائمہ دین حضورعلیہ الصلاةوالسلام دے اُمتی نيں نہ کہ مقلدايسے طرح عالم دی اطاعت جو عام مسلمان کردے نيں اسنوں وی تقلید نہ کہیا جائے گاکیونجے کوئی وی انہاں علماءکی گل یا انہاں دے کم کواپنے لئی حجت نئيں بناندا، بلکہ ایہ سمجھ کر انہاں دی گل مندا اے کہ مولوی آدمی نيں کتاب توں دیکھ کے کہہ رہے ہون گے۔۔۔[9]
- غلام رسول سعیدی نے لکھیا اے: تقلید دے معنی نيں(قرآن و حدیث دے ) دلائل توں قطع نظر کر کے کِسے امام دے قول اُتے عمل کرنا تے اتباع توں مراد ایہ اے کہ کِسے امام کہ قول کوکتاب و سنت کہ موافق پا کرتے دلائل ِ شرعیہ توں ثابت جان کراس قول نوں اختیار کر لینا۔[10]
- سرفرازخان صفدر دیوبندی لکھدے نيں: تے ایہ طے شدہ گل اے کہیا کہ اقتداءو اتباع تے چیز اے تے تقلید تے چیز اے۔[11]
- امام شافعی فرماندے نيں: تقلید ایسی گل دے مننے نوں کہندے نيں جس دی حیثیت تے ماخذ معلوم نہ ہوئے۔ ایسی گل دے مننے نوں علم نئيں کہندے کیونجے اللہ دا فرمان اے ”جان لو کہ اللہ دے سوا کوئی معبود ننيں“ اس (آیت) وچ اللہ نے جاننے دا حکم دتا اے نہ کہ گمان تے تقلید دا ۔[12] [ملاحظہ 2]
مقلدین
اس وقت دنیا وچ مقلدین دے پنج گروہ موجود نيں:
- امام ابو حنیفہ (م 150ھ)
- امام مالک ( م 189ھ)
- امام شافعی (م 204ھ)
- امام احمد بن حنبل (م 241ھ)
- امام داؤد ظاہری (م 270ھ)
ان چاراں ائمہ کرام وچوں کِسے وی فقہی مکتب فکر دی پیروی کرنے والے نوں مقلد کہندے نيں۔ جداں امام ابو حنیفہ دے مقلدین نوں حنفی، امام مالک دے مقلدین نوں مالکی تے امام شافعی دے مقلدین نوں شوافع تے امام احمد بن حنبل دے مقلدین نوں حنبلی کہیا جاندا اے۔[13] تے امام داؤد ظاہری نوں ظاہری کہیا جاندا اے۔
ملاحظات
- نبالکل ایہی تعریف ابنِ امیر الحجاج الحنفی نے کتاب التقریروالتحبیرفی علم الاصول ج 3ص 354،454 تے قاضی محمد اعلیٰ تھانوی حنفی نے کشاف الاصطلاحات الفنون ج 2ص8711 وچ بیان کيتی اے کہ نبی علیہ الصلاةوالسلام تے اجماع دی طرف رجوع کرنا تقلید نئيں (کیونجے اسنوں دلیل نے واجب کیتا اے )
- بریلویاں،دیوبندیاں تے علمِ اصول دے علماءکی انہاں تعریفاں توں درج گلاں ثابت ہُندیاں نيں:
- کِسے دوسرے شخص دی گل اُتے (قرآن و حدیث کی) دلیل دے بغیر عمل کرنا ”تقلید “ اے۔
- احادیث اُتے عمل کرنا تقلید نہيں۔
- اجما ع اُتے عمل کرنا تقلید نہيں۔
- علماءکی گل پر( دلیل جبن کے) عمل کرنا تقلید نئيں بلکہ ایہ اتباع کہلاندا اے۔
- ايسے طرح قاضی دا گواہاں دی طرف تے عامی دا مفتی دی طرف رجوع کرنا وی تقلید نہيں۔
- صرف اس گمان تے قیاس اُتے امام دی اَنھّا دھند تقلید کرنا کہ اُس دی گل کتاب و سنت دے مطابق ہوئے گی باطل اے کیونجے اللہ نے جاننے دا حکم دتا اے نہ دے گماناں تے قیاس آرائیاں دا (ویکھو امام شافعی دی آخری تعریف)۔
حوالے
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
