مہدویت دے جھوٹے دعویدار

مہدویت دے دعویدار [عربی =المتمہدیون] یا مہدی ہونے دے جھوٹھے دعویدار اوہ لوک نيں جو تریخ وچ جھوٹھے دعوے کرکے خود کوامام مہدی کہلوائے یا اوہ جنہاں نے خود کوئی دعوی نئيں کیتا لیکن لوکاں نے لاعلمی تے نادانی یا بعض مقاصد دے حصول د‏‏ی غرض تو‏ں انہاں نو‏ں مہدی موعود قرار دتا۔

اس جھوٹھے دعوے دا انگیزہ

جو چیز مسئلہ مہدویت د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں نمایاں کردی اے ایہ اے کہ تریخ وچ سانو‏ں ایداں لوک ملدے نيں جو اپنے لئے مہدی دا ناں جعل کردے یا مہدی موعود دا ناں اپنے اُتے لاگو کردے نيں یا فیر دوسرےآں د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں اُتے اس عنوان دا اطلاق کردے ہوئے اپنے بارے وچ وڈے وڈے دعوے کردے نظر آندے نيں یا انہاں دے پیروکار انہاں د‏‏ی طرف وڈی وڈی نسبتاں دیندے نظر آندے نيں۔ ایہ چیز مسئلہ مہدویت د‏‏ی حقایت تے اصالت اُتے بہترین دلیل ا‏‏ے۔ کیونکہ جے ایہ مسئلہ کوئی حقیقت نئيں رکھدا تاں تریخ وچ اِنّے سارے لوک کیو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں مہدی ہونے تے مہدیت دے مسئلے نو‏‏ں اپنے نال ملحق کرنے د‏‏ی کوشش کردے!!!؟

دعویداراں د‏‏ی تعداد

جے سبائیہ نامی فرقے دے وجود تے انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں امیرالمؤمنین علیہ السلام دے مہدی موعود ہونے دے دعوے نو‏‏ں یقینی نہ سمجھیا جائے^[1] تاں بعض اہ‏م ترین متمہدیاں دے ناں حسب ذیل نيں:

محمد حنفیہ دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

سب تو‏ں پہلے شخص جنہاں اُتے اس ناں دا اطلاق کیتا گیا امیرالمؤمنین علیہ السلام دے فرزند محمد حنفیہ سن ؛ اوہ ایويں کہ فرقہ کیسانیہ دا عقیدہ سی کہ اوہ مہدی موعود نيں۔ اس فرقے دے پیروکاراں نے انہاں د‏‏ی وفات دے بعد دعوی کیتا کہ اوہ مرے نئيں نيں بلکہ مدینہ دے قریب واقع "کوہ رضوٰی" وچ دو شیراں دے درمیان نيں جو انہاں د‏‏ی حفاظت کردے نيں۔ حالانکہ محمد حنفیہ سنہ 80 یا 81ہجری قمری وچ دنیا تو‏ں رخصت ہوئے تے مدینہ دے قبرستان "جنت البقیع" وچ سپرد خاک کيتے گئے۔^[2] انھاں نے کدی خود مہدویت دا دعوی نئيں کیتا۔ کیونکہ کدرے وی کسی معتر ماخذ وچ ایسی کسی گل یا کسی واقعے دا تذکرہ نئيں ملدا کہ انھاں نے امام زین العابدین علیہ السلام د‏‏ی امامت دا انکار کیتا ہو یا آپ(ع) دے مد مقابل آک‏ے کھڑے ہوگئے ہاں یا لوکاں نو‏‏ں اپنی امامت د‏‏ی طرف بلايا ہوئے۔^[3]۔^[4] بعض مؤرخین دا کہنا اے کہ مختار نے محمد حنفیہ د‏‏ی مہدویت دا دعوی کیتا سی لیکن شواہد تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایہ دعوی مختار دے بعد کیسانیہ تو‏ں وکھ ہونے والی شاخاں دے پیروکاراں دا سی ۔^[5]

نفس زکیہ دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

محمد بن عبداللہ محض بن حسن بن حسن بن علی، المعروف بہ نفس زکیہ جنہاں نو‏ں فرقہ جارودیہ نے مہدی دا عنوان دتا ا‏‏ے۔ انھاں نے سنہ 145ہجری قمری وچ مدینہ وچ تحریک دا آغاز کیتا تے منصور دوانیقی د‏‏ی سازش دے نتیجے وچ قتل ہوئے۔^[6]

ابو جعفر محمد بن عبداللہ

یہ شخص منصور دوانیقی دا بیٹا اے جس نے نفس زکیہ دے مقابلے وچ اٹھیا کر مہدویت دا دعوی کیتا تے لوکاں نو‏‏ں اپنی امامت د‏‏ی طرف دعوت دتی۔^[7]

عمر بن عبدالعزیز دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

وہ اموی (مروانی) خلفاء وچو‏ں اک سی تے سعید بن مسیب دا خیال سی کہ اوہی مہدی موعود ا‏‏ے۔^[8]

ابو مسلم خراسانی دے بارے وچ مہدیت دا دعوا

اتابک خرمی تے خرمیہ فرقے دے پیروکارں دا گمان سی کہ ابو مسلم خراسانی اوہی شخص اے جو زمین نو‏‏ں عدل و انصاف تو‏ں بھر دے گا۔ انھاں نے منصور دوانیقی دے ہتھو‏ں اس دے قتل نو‏‏ں جھٹلایا تے اس دے ظہور دے منتظر ہوئے۔^[9]

امام جعفر صادق علیہ السلام دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

ناؤسیہ فرقے دا خیال سی کہ گویا آپ(ع) مہدی موعود نيں۔^[10]

محمد بن قاسم بن عمر بن علی بن الحسین دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

زیدیہ دے ذیلی فرقے جارودیہ قائل ہوئے کہ محمد بن قاسم مہدی موعود نيں، اوہ قتل نئيں ہوئے تے ظہور کرن گے۔^[11]

امام موسی کاظم علیہ السلام دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

فرقہ واقفہ دے پیروکار آپ(ع) د‏‏ی مہدویت دے قائل ہوئے۔^[12]

امام حسن عسکری علیہ السلام دے بھائی محمد بن علی دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

فرقۂ محمدیہ دے پیروکار انہاں د‏‏ی مہدویت دے قائل ہوئے۔^[13]

امام حسن عسکری علیہ السلام دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

بعض لوکاں دا خیال سی کہ گویا امام حسن عسکری علیہ السلام مہدی موعود نيں۔^[14]

جعفر بن علی امام حسن عسکری علیہ السلام دے دوسرے بھائی دے بارے وچ امامت دا دعوا

بعض لوک اس دے لئی امامت دے قائل ہوئے۔^[15]

عبداللہ بن معاویہ بن عبداللہ بن جعفر بن ابی طالب دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

بعض لوک انہاں نو‏ں مہدی(عج) سمجھدے سن تے کہندے سن کہ اوہ زندہ نيں تے اصفہان دے اک پہاڑ وچ رہائش پذیر نيں تے بہر حال ظہور کرن گے۔ عبداللہ اوہی شخص نيں جنہاں نے مروان حمار دے زمانے وچ اموی سلطنت دے خلاف فارس وچ قیام کیتا تے ابو مسلم خراسانی نے انہاں نو‏ں گرفتار کرکے کچھ عرصہ قید وچ رکھیا تے فیر قتل کیتا۔ ^[16]

یحیی بن عمر دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

انھاں نے سنہ 259ہجری قمری وچ عباسی خلیفہ مستعین باللہ دے خلاف کوفہ تو‏ں قیام کیا؛ پس انہاں نو‏ں قتل کیتا گیا تے انہاں دا سر تن تو‏ں جدا کیتا گیا تے جارودیہ وچو‏ں بعض لوکاں نے انہاں نو‏ں مہدی دا عنوان دتا۔^[17] * موسی بن طلحہ بن عبداللہ: اس شخص نے مختار بن ابی عبیدہ ثقفی دے دور وچ بصرہ وچ قیام کیتا تے بعض لوک اوہدی مہدویت دے قائل ہوک‏ے اوہدی طرف مائل ہوئے۔^[18]

عبداللہ المہدی دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

انھاں نے اپنا تعارف ابو محمد عبیداللہ بن اسمعیل دے عنوان تو‏ں کرایا تے کہیا کہ امام جعفر صادق علیہ السلام د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں۔ انھاں نے سنہ 297ہجری قمری وچ افریقہ تو‏ں قیام کیتا تے سلسلۂ فاطمیہ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ایہ حکومت 270 برس بعد زوال پذیر ہوئی۔ بعض لوکاں نے دعوی کیتا کہ اوہ مہدی موعود نيں۔^[19]

محمد بن عبداللہ بن تومرث علوی المعروف بہ مہدی ہرغی

وہ قبیلہ مصامدہ تو‏ں تعلق رکھدا سی تے مراکش دے پہاڑی سلسلے "اطلس" دا رہائشی سی ۔ اس نے سنہ 497ہجری قمری وچ قیام کیتا تے اسپین اُتے مسلط ہويا تے اوتھ‏ے سلسلۂ موحدین د‏‏ی بنیاد رکھی۔^[20]

الناصر لدین اللہ

وہ عباسی خلفاء وچو‏ں سی جو سنہ 550ہجری قمری وچ پیدا ہويا سی ۔ سبط بن تعاویذی نے اوہدی تعریف مہدی منتظر دے عنوان تو‏ں د‏‏ی اے:

انت الامام المهدی لیس لنا * امام حق سواک ینتظر
تبدو لابصارنا خلاقاً لان *یزعم انہاں الامام منتظر^[21]

اسحق سبتی

اس شخص نے سنہ 986ہجری قمری وچ سلطنت عثمانیہ دے بادشاہ محمد چہارم دے زمانے وچ مہدویت دا دعوی کیتا۔ اوہ بنیادی طور اُتے ترک سی تے ازمیر دے علاقے تو‏ں تعلق رکھدا سی ۔ ال 986 هـ به ناں مهدویت قیام کرد و اصالتا ترک و از اهالی ازمیر بود.^[22]

محمد مہدی سنوسی

وہ شیخ محمد سنوسی دا بیٹا سی جو انیہويں صدی عیسوی دے وسط وچ مغرب تو‏ں اٹھا تے اپنی موت تو‏ں پہلے اپنے مریداں نو‏‏ں سمجھایا کہ مہدی اوہ نئيں بلکہ اس دے بعد آئے گا تے ایويں اپنی مہدویت د‏‏ی نفی کردتی؛ تے شاید اس دا اشارہ اپنے بیٹے دے قیام و خروج د‏‏ی طرف سی ۔ ^[23]

میرزا غلام احمد قادیانی

وہ انیہويں صدی عیسوی دے اوائل (سنہ 1826عیسوی) ہندوستان دے صوبے پنجاب تو‏ں اٹھا تے ابتداء وچ مہدویت تے فیر نبوت دا اعلان کیتا تے انہاں دو دعوواں د‏‏ی بنیاد اُتے سکھاں دے خلاف لڑا۔ تے قادیانی فرقے د‏‏ی بنیاد رکھی جس نو‏‏ں پیروکار اج وی ہندوستان (تے پاکستان) وچ پائے جاندے نيں۔^[24]

سید احمد ابن محمد بریلوی

اسنو‏ں مہدی وہابی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ سنہ 1224ہجری نو‏ں ميں ہندوستان دے شہر بریلی وچ پیدا ہويا۔ تیرہويں صدی دے نصف اول دے دوران ہندوستان وچ وہابی فرقے د‏‏ی تبلیغ و ترویج وچ مصروف ہويا تے اپنا تعارف شیعیان اہل بیت دے دوسرے امام حسن بن علی علیہ السلام د‏‏ی اولاد دے طور اُتے کرایا تے اسی عنوان تو‏ں شہرت کمائی، بعدازاں ہندؤاں تے سکھاں دے خلاف جہاد دا اعلان کیتا تے جنگ دے شعلے بھڑکے تاں مغلوب تے مقتول ہويا۔^[25]

علی محمد شیرازی

المعروف بہ علی محمد باب: ایہ شخص سنہ 1235ہجری قمری نو‏‏ں شیراز وچ پیدا ہويا؛ اس نے ابتداء وچ "باب" تے "خلیفۃ الخلیفہ" دے عنوان تو‏ں خروج کیتا تے جدو‏ں تھوڑی تو‏ں شہرت پائی تاں "باب المہدی المنتظر" دا عنوان اختیار کیتا تے آخر کار مہدویت دا دعوی کیتا۔ ^[26]

اس جھوٹھے دعوے دے محرکات

جن لوکاں نے تریخ وچ اس عنوان تو‏ں شہرت پائی اے، اک لحاظ تو‏ں تن گروہاں وچ تقسیم ہُندے نيں:

اوہ لوک جنہاں نو‏ں دوسرےآں نے خاص محرکات د‏‏ی بنیاد اُتے مہدی یا نجات دہندہ دے طور اُتے متعارف کرایا ا‏‏ے۔
اوہ لوک جنہاں نے اقتدار طلبی تے شہرت طلبی د‏‏ی بنا اُتے ایہ جھوٹا دعوی کیتا تے مہدی کہلوانے د‏‏ی کوشش کيتی۔
اوہ لوک جو سامراجی سازشاں تے دشمنان اسلام دے اشارے اُتے ایہ مکارانہ تے شرمناک دعوی کیتا تے اپنا تعارف نجات دہندہ تے مہدی موعود دے طور اُتے کرایا۔

پہلا گروہ

اس قسم دے دعؤاں د‏‏ی تریخ تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بعض افراد جنہاں نو‏ں مہدویت د‏‏ی نسبت دتی گئی اے، نہ تاں خود اس امر دے محرک سن تے نہ ہی اس قسم دے دعؤاں اُتے راضی سن ؛ بلکہ انہاں دے دوستاں تے پیروکاراں نے انہاں نو‏ں اس قسم دے عناوین دتے نيں تے اس قسم دے تفکر نو‏‏ں اس زمانے دے لوکاں تے مراکز وچ رائج کرچکے نيں۔ انہاں دے پیروکاراں نے حضرت مہدی(عج) دے ظہور دے بعض علائم نو‏‏ں ـ جو بہت ساریاں روایات وچ مذکور نيں ـ دا اطلاق انہاں افراد اُتے کیتا ا‏‏ے۔

اس گروہ وچ نمایاں ترین افراد دے ناں:

محمد حنفیہ (کیسانیہ)؛
زید بن امام سجادعلیہ السلام؛
محمد بن عبداللہ محض۔

دوسرا گروہ

یہ اوہ لوک سن جنہاں نے مکارانہ تے طاقت پسندانہ یا شہرت پسندانہ محرکات د‏‏ی بنا اُتے خود ہی مہدی ہونے دا دعوی کیتا تے لوکاں دے جذبات نو‏‏ں موہ لینے تے دلاں نو‏‏ں مسخر کرنے ہور طاقت تے اثر و رسوخ حاصل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں نجات دہندہ مہدی کہلوائے۔

ان ہی وچو‏ں اک مہدی عباسی اے جس دے باپ منصور دوانیقی نے دعوی کیتا کہ اس کہ بیٹا (مہدی عباسی) مہدی موعود ا‏‏ے۔

جعفر کذاب اسی گروہ دے ہور افراد وچو‏ں ا‏‏ے۔

تیسرا گروہ

اس گروہ وچ شامل دعویدار اوہ افراد سن جنہاں نے استعمار (= سامراج) دے منصوبےآں تے استعماری طاقتاں دے اشارے اُتے مہدویت دا دعوی کیتا۔ جنہاں چیزاں تو‏ں اس میدان وچ ناجائز فائدہ اٹھایا گیا انہاں وچ اک عقیدۂ مہدویت سی ۔ استعمار نے اس سلسلے وچ اپنے مقاصد دے حصول دے لئی بعض افراد نو‏‏ں پالا تے انہاں د‏‏ی تربیت د‏‏ی تے اپنے تمام وسائل تو‏ں انہاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ اس حوالے تو‏ں علی محمد باب دا ناں نمونے دے طور اُتے پیش کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔

حوالے

[1]
شهرستانی، ملل ونحل، ج2، ص11۔
[2]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192۔
[3]
شهرستاني، ملل و نحل، ج1، ص133۔
[4]
محقق طوسی، تلخيص المحصل، ص 414۔
[5]
فرق الشيعه نوبختي ص 28۔
[6]
ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص221۔
[7]
سعد محمد حسن، المهدیة فی الاسلام، ص49۔
[8]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج5، ص245۔
[9]
سعد محمد حسن، المهدیه فی الاسلام، ص184۔
[10]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192۔
[11]
سعد محمد حسن؛ المهدیه فی الاسلام، ص125۔
[12]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192-198۔
[13]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192-198۔
[14]
شهرستانی، ملل ونحل، ج2، ص7۔
[15]
شیخ طوسی، الغیبه، ص225-222۔
[16]
سعد محمد حسن، المدیه فی الاسلام، ص48۔
[17]
سعد محمد حسن، المدیه فی الاسلام، ص135۔
[18]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج5، ص245۔
[19]
ابن خلدون، مقدمه، ص374۔
[20]
ابن خلدون، مقدمه، ص366۔
[21]
سعد محمد حسن، المهدیه فی الاسلام، ص135۔
[22]
دارمستیتر (James Darmesteter)، مهدی از صدر اسلام تا قرن سیزدهم، ص173۔
[23]
أحمد أمین، المهدی و المهدویة، مصر، دار المعارف ص98۔
[24]
سعد محمد حسن، المهدیة فی الاسلام، ص270۔
[25]
سعد محمد حسن، المدیه فی الاسلام، ص268۔
[26]
رضا برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ص88۔

مآخذ

ابن سعد، طبقات الکبری، دار صادر، بیروت، بی‌تا.
ابن خلدون، مقدمہ ابن خلدون، الجزء الاول من کتاب العبر و دیوان المبتدا و الخبر، بیروت 1391ہجری قمری/1971عیسوی۔
ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، تحقیق کاظم مظفر، مکتبہ حیدریہ، نجف، بی‌تا.
أحمد أمین، المہدی و المہدویۃ، مصر، دارالمعارف، بی‌تا.
برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاہب اسلامی، طہ - حوزہ علمیہ خواہران، 1382ہجری شمسی۔
الطوسی، المحقق الخواجہ نصیر الدین، تلخیص المحصل المعروف ب"نقد المحصل"۔ دار الاضواء، بیروت ـ لبنان۔ الطبعۃ الثانیۃ، 1405ہجری قمری / 1985عیسوی۔
دارمستیتر (James Darmesteter)، (1849–1894) مہدی از صدر اسلام تا قرن سیزدہم، محسن جہانسوز، کتابفروشی ادب، تہران، 1317ہجری شمسی۔
سعدمحمد حسن، المہديۃ في الاسلام منذ اقدم العصور، مصر، دارالکتب الاسلامیہ، بی‌تا.
شہرستانی، الملل و النحل، تحقیق محمدسید کیلانی، دارالمعرفہ، بیروت.
شیخ طوسی؛ محمد بن حسن، الغیبہ، تہران، مکتبہ نینوی.

[1] [1]
شهرستانی، ملل ونحل، ج2، ص11۔

[2] [2]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192۔

[3] [3]
شهرستاني، ملل و نحل، ج1، ص133۔

[4] [4]
محقق طوسی، تلخيص المحصل، ص 414۔

[5] [5]
فرق الشيعه نوبختي ص 28۔

[6] [6]
ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص221۔

[7] [7]
سعد محمد حسن، المهدیة فی الاسلام، ص49۔

[8] [8]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج5، ص245۔

[9] [9]
سعد محمد حسن، المهدیه فی الاسلام، ص184۔

[10] [10]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192۔

[11] [11]
سعد محمد حسن؛ المهدیه فی الاسلام، ص125۔

[12] [12]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192-198۔

[13] [13]
شیخ طوسی، الغیبه، ص192-198۔

[14] [14]
شهرستانی، ملل ونحل، ج2، ص7۔

[15] [15]
شیخ طوسی، الغیبه، ص225-222۔

[16] [16]
سعد محمد حسن، المدیه فی الاسلام، ص48۔

[17] [17]
سعد محمد حسن، المدیه فی الاسلام، ص135۔

[18] [18]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج5، ص245۔

[19] [19]
ابن خلدون، مقدمه، ص374۔

[20] [20]
ابن خلدون، مقدمه، ص366۔

[21] [21]
سعد محمد حسن، المهدیه فی الاسلام، ص135۔

[22] [22]
دارمستیتر (James Darmesteter)، مهدی از صدر اسلام تا قرن سیزدهم، ص173۔

[23] [23]
أحمد أمین، المهدی و المهدویة، مصر، دار المعارف ص98۔

[24] [24]
سعد محمد حسن، المهدیة فی الاسلام، ص270۔

[25] [25]
سعد محمد حسن، المدیه فی الاسلام، ص268۔

[26] [26]
رضا برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ص88۔

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

مہدویت دے جھوٹے دعویدار

اس جھوٹھے دعوے دا انگیزہ

دعویداراں د‏‏ی تعداد

محمد حنفیہ دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

نفس زکیہ دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

ابو جعفر محمد بن عبداللہ

عمر بن عبدالعزیز دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

ابو مسلم خراسانی دے بارے وچ مہدیت دا دعوا

امام جعفر صادق علیہ السلام دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

محمد بن قاسم بن عمر بن علی بن الحسین دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

امام موسی کاظم علیہ السلام دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

امام حسن عسکری علیہ السلام دے بھائی محمد بن علی دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

امام حسن عسکری علیہ السلام دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

جعفر بن علی امام حسن عسکری علیہ السلام دے دوسرے بھائی دے بارے وچ امامت دا دعوا

عبداللہ بن معاویہ بن عبداللہ بن جعفر بن ابی طالب دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

یحیی بن عمر دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

عبداللہ المہدی دے بارے وچ مہدویت دا دعوا

محمد بن عبداللہ بن تومرث علوی المعروف بہ مہدی ہرغی

الناصر لدین اللہ

اسحق سبتی

محمد مہدی سنوسی

میرزا غلام احمد قادیانی

سید احمد ابن محمد بریلوی

علی محمد شیرازی

اس جھوٹھے دعوے دے محرکات

پہلا گروہ

دوسرا گروہ

تیسرا گروہ

متعلقہ مآخذ

حوالے

مآخذ

Wikiwand in your browser!

مہدویت دے جھوٹے دعویدار