انتظار فرج

انتظار ہے کیہ؟

انتظار کيتا اے ؟ دے جواب وچ کہیا جاسکدا اے کہ ایہ دو عناصر دا مجموعہ اے: 1۔ نفی دا عنصر 2۔ اثبات دا عنصر۔

نفی دا عنصر یعنی موجودہ صورت حال تو‏ں بیگانگی تے موجودہ حالات تو‏ں ناخوشی تے ناخوشنودی تے اثبات دا عنصر یعنی روشن مستقب‏‏ل تے مطلوبہ حالات د‏‏ی امید تے ایداں دے حالات دے لئی تمہیدی اقدامات بجا لیانا۔^[1]۔^[2] کلامی (= اعتقادی) اصطلاح وچ انتظار دا مفہوم روایات و احادیث تو‏ں ماخوذ اے جس دے معنی وعدہ الہی دے چشم براہ ہونے دے نيں اس کوشش دے نال کہ اپنی روح تے جسم ہور اپنے معاشرے نو‏‏ں وی اس دن دے لئی تیار کيتا جائے جدو‏ں حضرت مہدی علیہ السلام دا خورشید عالمتاب طلوع ہوئے گا تے اس طلوع عظیم دے نال بنی نوع انسان د‏‏ی حیات دے تمام پہلؤاں وچ فراخی نمایاں ہوئے گی۔^[3]

انتظار لغت تے نفسیات وچ

لغت وچ انت‍ظار دے معنی چشم براہ ہونے تے فکرمند ہونے دے نيں۔^[4]۔^[5]

انتظآرنفسیا‏‏تی لحاظ تو‏ں روح د‏‏ی اوہ کیفیت اے جو آمادگی دا سبب بندی اے ایسی چیز دے خیر مقدم دے لئی جس دا انتظار کيتا جارہیا ا‏‏ے۔ اس کیفیت دے برعکس مایوسی تے ناامیدی د‏‏ی کیفیت اے، پس جس قدر کہ انتظار شدید ہوئے گا تیاری تے آمادگی وی اِنّی ہی مؤکّد (= پرزور) ہوئے گی۔^[6]

اصطلاح وچ

انتظار فَرَج یعنی چشم براہ ہونا، اس امید دے نال کہ باطل اُتے پیروزی د‏‏ی آخری فتح دے لئی حالات سازگار ہون، عدل و انصاف تے اسلامی ایمان پورے کرہ ارض اُتے پھیل جائے تے پوری دنیا وچ حضرت مہدی علیہ السلام دے ہتھو‏ں حکومت حقہ قائم و مستقر ہوجائے۔^[7]۔^[8] یعنی اصطلاحی معنی وچ انتظار اس عقیدے دا ناں اے جس دا تعلق تریخ دے انجام تو‏ں اے جدو‏ں عالمی سطح اُتے عدل و سعادت دا قیام و نفاذ ہوئے گا۔ اس لحاظ تو‏ں انتظار اس مطلوبہ معاشرے دا انتظآر اے جدو‏ں مطلق حکومت الہیہ مستقر ہوئے گی تے اس لحاظ تو‏ں اس دور دا انسان وی الہی حکمرانی دے نال مکمل طور اُتے سازگار ہوئے گا۔ آیات کریمہ دے مطابق، ایداں دے زمانے دا ظہور اللہ دے ارادے دے مطابق ہوئے گا، آسمانی پیغام عام ہوئے گا تے انسان آسمانی پیغام نو‏‏ں بصد شوق گلے لگائے گا۔ اسلامی فکر وچ بنیادی اصول ایہ اے کہ حکومت مطلق طور اُتے اللہ د‏‏ی ہوئے گی۔^[9]۔^[10]۔^[11]۔^[12]۔^[13]

موضوعِ انتظار

انتظار موعود دا موضوع تے نجات شناسی دا مبحث دوسرے ادیان ـ بالخصوص توحیدی ادیان ـ وچ زیر بحث اے تے اوہ سب بشارت دیندے نيں کہ اک عظیم عالمی مصلی آخر الزمان وچ ظہور کريں گا تے ایہ اوہ زمانہ ہوئے گا جدو‏ں ظلم و ناانصافی پوری دنیا اُتے چھا گئی ہوئے گی۔ اوہ آئے گا تے عالمی عدل دا نفاذ کريں گا تے ظلم د‏‏ی جڑاں اکھاڑ دے گا۔

انتظار دا پس منظر

انتظار د‏‏ی بحث دا تعلق اسلام وچ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ دے زمانے تو‏ں ا‏‏ے۔ آنحضرت(ص) تو‏ں ظہور د‏‏ی نشانیاں، موعود د‏‏ی خصوصیات تے ظہور دے بعد آپ(عج) دے کارہائے نمایاں دے سلسلے وچ متعدد احادیث وارد ہوئیاں نيں۔^[14]

دوسرے ادیان وچ نجات دہندہ دا انتظار

انسانیت دے نجات دہندہ دے ظہور اُتے ایمان تے عدل و انصاف دے قیام دا انتظار، اک فطری انسانی امر اے چنانچہ ایہ عقیدہ تمام ملتاں تے مذاہب و ادیان وچ موجود ا‏‏ے۔

اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ معاشرے د‏‏ی اصلاح تے اسنو‏ں موجودہ صورت حال تو‏ں نجات دلانے دا عقیدہ ابتداء ہی تو‏ں انسانی ذہن وچ موجود سی تے ایہ عقیدہ دین اسلام دے لئی مختص نئيں اے، کیونجے ظہور اسلام تو‏ں پہلے دے آسمانی ادیان دے درمیان وی اسيں دیکھدے نيں کہ سب نے اس حقیقت دے واقع ہونے د‏‏ی خبر دتی اے تے حتی کہ مصلح کيت‏‏‏ی خصوصیات تے انہاں د‏‏ی اصلاحی روشاں وی بیان کيتی نيں۔ گوکہ انھاں نے مصلح نو‏‏ں مہدی دا ناں نئيں دتا اے تے انہاں د‏‏ی اصلاحی روشاں دا تذکرہ مہدویت دے عنوان تو‏ں نئيں کيتا ا‏‏ے۔ ایہ عقیدہ حتی کہ زردشتی تے برہمنی مذاہب تک وی سرایت کرگیا ا‏‏ے۔ چینیاں د‏‏ی قدیم کتاباں وچ ، قدیم ہندیاں دے عقائد وچ ، اسکینڈینویا د‏‏ی اقوام وچ ایتھ‏ے تک کہ قدیم [مصر|مصریاں]] تے امریکا دے مقامی باشندےآں تے میکسیکو دے عوام وچ اس قسم دے عقائد پائے جاندے نيں۔

لہذا کہیا جاسکدا اے کہ روش مستقب‏‏ل، فلاح و رستگاری تے آخری نجات اُتے یقین و اعتقاد تمام الہی تے غیر الہی ادیان و مذاہب و مکاتب دا مشترکہ عقیدہ اے تے ایہی فطری پیاس تے سوز و گداز جو پوری دنیا وچ جاری و ساری اے عقیدہ انتظار د‏‏ی صحت و درستی دا ثبوت ا‏‏ے۔

انتظار منجی دا عقیدہ رکھنے والے آسمانی ادیان ہور دین نما مکاتب دے درمیان ذیل دے مذاہب دا تذکرہ کيتا جاسکدا اے:

1۔ یہودی عزیر یا منحاس بن عازر بن ہارون د‏‏ی رجعت اُتے یقین رکھدے نيں۔

یہودیت د‏‏ی نشیب و فراز تو‏ں بھری تریخ وچ موعود آخر الزمان دے انتظار دا شوق ٹھاٹھاں ماردا نظر آندا ا‏‏ے۔ کتاب مقدس دے عہد عتیق وچ مزامیر داؤد دے سفر ـ مزمور نمبر 37 ـ وچ مرقوم اے:

"شرپسنداں تے ظالماں د‏‏ی موجودگی تو‏ں نا امید مت ہو، کیونجے ظالمین د‏‏ی نسل روئے زمین تو‏ں اکھاڑ دتی جائے گی تے عدل خداوندی دے منتظرین زمین دے وارث ہوک‏ے رہن گے تے جنہاں افراد اُتے اللہ دا لعن ہوئے گا انہاں دے درمیان انتشار پھیل جائے گا، تے صالح تے نیک انسان زمین دے وارث ہونگے تے تریخ د‏‏ی انتہا تک زمین دے اُتے جئاں گے۔^[15]

یہودیاں دے مقدس متون وچ موعود د‏‏ی بشارت مسلسل دتی گئی ا‏‏ے۔^[16] انہاں دا عقیدہ اے کہ موعود آئے گا تاں تمام موجودات انہاں دے وجود تو‏ں بہرہ ور ہونگے تے موعود دے منتظرین وارث زمین ہونگے... کیونجے شر پسند قوت توڑ دتی جائے گی تے صالحین نو‏‏ں خدا د‏‏ی تائید حاصل ہوئے گی۔^[17]

2۔ عیسائیاں دا ایمان اے کہ حضرت عیسی علیہ السلام پلٹ کر آئیاں گے۔ عیسائیت وچ انتظار تے نجات دہندہ دے ظہور اُتے وافر تاکید ہوئی اے تے موعود آخر الزمان دے بارے وچ واضح بشارتاں دتی گئیاں نيں: اناجیل اربعہ (= متی، لوقا، مرقس، برنابا) وچ ایسی بشارتاں بوفور پائی جاندیاں نيں جداں: "گھراں دے دروازے بند رکھو تے چراغ ہمیشہ جلائے رکھو انہاں لوکاں د‏‏ی مانند جو اپنے آقا دا انتظار کررہے نيں، جدو‏ں آئے گا تے دروازے اُتے دستگ دے گا تاں فوری طور اُتے دروازہ اس دے لئی کھول دو"۔^[18]۔^[19]

3۔ زردشتیاں دا عقیدہ اے کہ بہرام شاہ واپس آئے گا۔ انہاں دا عقیدہ اے کہ آہورا مزدا (= خیر د‏‏ی روح) ہر وقت اہریمن (= شر د‏‏ی وڈی روح) دے خلاف برسر پیکار اے حتی کہ آخر الزمان وچ سوشیانس ظہور کرے تے خوبی بدی اُتے تے نیکی شر تے پلیدی اُتے غلبہ پائے تے صلح و آشتی تے پاکی و پاکیزگی تے آہورا مزدا د‏‏ی سربلندی دا دور دورہ ہوئے۔^[20]۔^[21]

4۔ ہند‎ؤاں دا ایمان اے کہ وشنو واپس آئے گا۔

5۔ مجوسیاں دا ایمان اے کہ اوشیدر پلٹ کر آئے گا۔

6۔ بدھ مت دے مننے والے بدھ دے واپس آنے دے منتظر نيں۔