Zespół Robertsa

Zespół Robertsa (zespół pseudotalidomidowy, zespół Appelta-Gerkena-Lenza, ang. Roberts' syndrome, pseudothalidomide syndrome, Appelt-Gerken-Lenz syndrome) – rzadki, uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych, charakteryzujący się symetrycznym skróceniem wszystkich kończyn i niezwykłą nieprawidłowością cytogenetyczną, jaką jest przedwczesne oddzielenie centromeru, uniemożliwiające proces parowania chromatyd.

Dziecko opisane przez Johna B. Robertsa w 1924 roku. Zwracają uwagę rozszczep wargi, wytrzeszcz gałek ocznych, skrócenie wszystkich kończyn i duże prącie

Rycina z pracy Gottlieba Fridericiego "Monstrum Hvmanvm Rarissimvm recens in lvcem editvm in tabula exhibet simvlque observationibus pathologicis aliisque illvc pertinentibvs breviter illvstrat" przedstawiająca prawdopodobnie martwy płód z zespołem Robertsa

Rycina z pracy Virchowa z 1898 roku

Historia

Nazwa zespołu upamiętnia Johna Binghama Robertsa, który opisał przypadek zespołu w 1919 roku^[1]. Roberts w krótkim doniesieniu zaakcentował fakt pokrewieństwa rodziców, ale nie określił sposobu dziedziczenia.

Z czasem w literaturze znaleziono szereg znacznie wcześniejszych przekazów o urodzeniach dzieci, spełniających kryteria zespołu Robertsa. S. Batman mógł opisać chorobę w 1581 roku, jednak jego opis jest zbyt niedokładny^[2]. Francois Bouchard opisał zespół, jak się wydaje, najwcześniej, bo w 1672 roku^[3][4]. Inny opis autorstwa niemieckiego lekarza Gottlieba Fridericiego pochodzi z 1737 roku^[5][6]. W XIX wieku przypadki domniemanego zespołu Robertsa przedstawili Mayer w 1829 roku^[7] i Isidore Geoffrey St-Hilaire w 1838^[8]; wprowadził on do medycyny pojęcie fokomelii, wywiedzione z greckiego phoka oznaczającego fokę. Rudolf Virchow w 1898 roku opisał przypadek zmarłego po porodzie dziecka, również spełniającego kryteria zespołu^[9][10].

Inne wczesne opisy były autorstwa Stroera^[11] oraz Appelta i wsp.^[12]. Appelt i wsp. jako pierwsi uznali, że symetryczna fokomelia opisana przez Robertsa stanowi odrębny zespół wad wrodzonych. Appelt kierował w tym czasie pediatryczną sekcją Kreiskrankenhaus Eisenach w Niemczech Wschodnich, i potajemnie opublikował pracę razem z dwoma kolegami z Niemiec Zachodnich. Herrmann, Opitz i wsp. w 1969 roku opisali zespół, który nazwali zespołem SC (od pierwszych liter nazwisk rodzin probandów)^[13], Temtamy w 1974 roku określiła ten zespół jako tożsamy z zespołem Robertsa^[14].

Etiologia

Zespół Robertsa spowodowany jest mutacjami w genie ESCO2 (cohesion 1 homolog 2 gene) w locus 8p21.1, którego produkt białkowy odpowiada za prawidłowe tworzenie się par chromatyd siostrzanych w fazie S cyklu komórkowego^[15].

Objawy i przebieg

• malformacje czaszkowo-twarzowe (bardzo duża zmienność):
  • obustronne rozszczepy wargi i podniebienia w ciężkich przypadkach
  • brak rozszczepów wargi lub podniebienia w niektórych przypadkach
  • hiperteloryzm oczny
• nieprawidłowości oczne:
  • wytrzeszcz spowodowany płytkością oczodołów
  • niebieskawe twardówki
  • małoocze
  • koloboma powieki
  • anomalia Petersa
  • zmętnienie rogówki
  • zaćma
• szeroki grzbiet nosa
• hipoplastyczne skrzydełka nosa
• naczyniaki wargi, nosa, twarzy lub czoła
• mikrognacja
• malformacje małżowin usznych, brak płatka, nisko osadzone, zrotowane do tyłu małżowiny
• ciemne włosy skalpu z czasem cieńczeją i przybierają srebrzystą barwę
• wady kończyn:
  • fenotyp bardzo zmienny
  • zazwyczaj symetryczne
  • zazwyczaj silniej wyrażone w kończynach górnych niż dolnych
  • w najcięższej postaci zupełny brak kończyn i szczątkowe palce, w łagodnych niewielkie skrócenie długości kończyn
  • fokomelia, charakterystyczna tetrafokomelia (-fokomelia wszystkich czterech kończyn), w 11% ubytki kończyn dotyczą dwóch z nich, brak fokomelii w 2%
• często zmniejszona liczba palców (oligodaktylia)
• dysplazja lub aplazja kości promieniowej
• brak 1. kości śródręcza, kciuka lub 1. paliczka
• inne wady:
  • wady ośrodkowego układu nerwowego
    • opóźnienie umysłowe
    • małogłowie
    • krótkogłowie
    • wodogłowie
    • agenezja opuszek węchowych
    • zwapnienia jąder podstawy
    • encephalocele
    • porażenia nerwów czaszkowych
    • drgawki
  • wrodzone wady serca
    • ubytek przegrody międzyprzedsionkowej
    • przetrwały przewód tętniczy
    • stenoza ujścia płucnego
    • stenoza aortalna
    • wspólny kanał przedsionkowo-komorowy
  • wady nerek
    • nerki wielotorbielowate
    • nerki dysplastyczne
    • nerka podkowiasta
    • wodonercze
    • agenezja nerki
  • niedrożność przewodu pokarmowego
  • śledziony dodatkowe, połączenie śledzionowo-mosznowe
  • wnętrostwo
  • spodziectwo
  • makropenis lub klitoromegalia, przerost warg sromowych mniejszych
  • macica dwurożna
  • niechęć do ssania
  • mięsak groniasty^[16]
  • czerniak złośliwy^[17].

Różnicowanie

• zespół SC fokomelia, obecnie uważany za ten sam zespół (Roberts-SC phocomelia syndrome): tetrafokomelia, srebrzyste włosy, naczyniak twarzy, hipoplastyczne skrzydełka nosa; zazwyczaj brak rozszczepów linii środkowej twarzy, przedłożone przeżycie, mniejszy stopień opóźnienia umysłowego lub fizycznego, zazwyczaj mniej nasilona fokomelia
• zespół TAR: aplazja kości promieniowej, obecne kciuki, trombocytopenia hipomegakariotyczna, brak rozszczepu podniebienia
• embriopatia talidomidowa
• zespół Holt-Orama
• tetrafokomelia Zimmera
• zespół Ballera-Gerolda