Zdzisław Pągowski

Zdzisław Pągowski (ur. 4 sierpnia 1909 w Łowiczu, zm. 15 sierpnia 1976 w Warszawie) – polski artysta malarz, przedstawiciel postimpresjonistycznego realizmu i koloryzmu, twórca obrazów olejnych, akwareli, rysunków, malowideł, plakatów^[1], druków, pieczęci, ekslibrisów^[2], projektant rzeźb i pomników, tablic pamiątkowych, sztandarów^[3] i ornatów, liternik, scenograf^[4], popularyzator sztuki i działacz społeczny, miłośnik Łowicza i Ziemi Łowickiej.

Zdzisław Pągowski

Zdzislaw Pągowski w pracowni, 1 stycznia 1964
Imię i nazwisko	Zdzisław Dominik Pągowski
Data i miejsce urodzenia	4 sierpnia 1909 Łowicz
Data i miejsce śmierci	15 sierpnia 1976 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	realizm

Życiorys

Lata przedwojenne – edukacja i wczesna twórczość

Łowiczanki

Zdzisław Dominik Pągowski urodził się w rodzinie mieszczańsko-rzemieślniczej^[5]. Był drugim z synów Jadwigi z Kocentów i Stanisława Pągowskiego. W Łowiczu uczęszczał do szkoły podstawowej i Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Ks. Józefa Poniatowskiego^[6]. W gimnazjum nauczycielem rysunku był malarz łowicki Aleksander Krawczyk^[7], który zauważył jego ponadprzeciętne zdolności plastyczne i zasugerował mu podjęcie studiów w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona. Sugestia ta została wsparta przez matkę Zdzisława, której brat był kowalem artystycznym w Warszawie (wykuwał m.in. kraty do pomnika Mickiewicza)^[8].

W roku 1929 Zdzisław Pągowski rozpoczął studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona, gdzie w roku 1932 otrzymał I nagrodę prof. Edwarda Okunia, za akwarele wykonane na Kresach. Nagrodą był bezpłatny wyjazd na plener do Płocka. W Szkole Gersona uczył się malarstwa i rysunku w pracowniach prof. F.S. Kowarskiego i prof. L. Pękalskiego^[9], przez którego zostaje następnie skierowany do Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie, aby u prof. Szulca studiować dodatkowo malarstwo ścienne.

Most Warszawski w Łowiczu (obecnie już nieistniejący)

W roku 1934 wstąpił na Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie. W roku 1936 otrzymał tam I nagrodę od prof. J. Czajkowskiego za akwarele, w tym samym roku zdobył również I nagrodę od prof. F. Rolińskiego, a w roku 1939 I nagrodę od prof. Jastrzębowskiego za projekt kropielnicy oraz II nagrodę za projekt polichromii w kościele św. Teresy w Warszawie. Akademię Sztuk Pięknych kończy z wyróżnieniem latem 1939 roku, w przeddzień wybuchu II wojny światowej.

W roku 1945 otrzymał od Bonawentury Lenarta propozycję pracy dydaktycznej w charakterze wykładowcy na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, której jednak nie przyjął, gdyż nie chciał przeprowadzić się do Warszawy z Łowicza.

W kręgach rodzinnych Zdzisława Pągowskiego znana jest również anegdota, w której Eryk Lipiński (słynny karykaturzysta, rówieśnik Zdzisława), napotkawszy go po wojnie w Warszawie przechadzającego się po mieście z małżonką, pada mu do stóp, oddając „hołd” jako koledze, który udzielił mu nieocenionej pomocy przed egzaminem na ASP, pomagając poprawić rysunek ręki w akcie kobiecym^[10].

Okres II wojny światowej

W okresie okupacji Zdzisław Pągowski przebywał w Łowiczu, gdzie pogłębiał wiedzę o malarstwie, a jednocześnie zajmował się pracami konserwacyjnymi w kościołach, malował portrety na prywatne zamówienia, tworzył ekslibrisy^[11] i pracował u kamieniarza Prusa. Został również wysłany przez Niemców do przymusowej pracy w Bolimowie w okolicach Łowicza, gdzie powstały m.in. szkice z natury przedstawiające kopanie rowów przeciwczołgowych pod Bolimowem. Prace z tego okresu pokazują również zniszczenia miasta spowodowane działaniami wojennymi, obóz pracy przymusowej w Małszycach, szkice przedstawiające żołnierzy, przemarsz wojsk i wiele innych. W roku 1947 na wystawie w Łowiczu zaprezentował dorobek z tego okresu.

Lata powojenne

Ulica Magazynowa w Łowiczu

W roku 1945 otrzymał I nagrodę w konkursie na projekt pomnika w Łowiczu, a następnie I nagrodę w konkursie na projekt pomnika w Skierniewicach. Burmistrz Łowicza Eugeniusz Konopacki zamówił również u niego portret Wiktorii z Sabiny, patronki Łowicza, do umieszczenia na ołtarzu wznoszonym na frontonie ratusza w Boże Ciało^[12]. W tym samym roku, 24 listopada Zdzisław Pągowski wziął ślub z Haliną Wojdą, córką znanego łowickiego rzemieślnika, mistrza cechu stolarskiego Antoniego Wojdy^[13]. Żona pozostawała do końca życia artysty jego najbliższą towarzyszką i inspiracją wielu dzieł, w tym licznych portretów^[14].

Portret Maurycego Klimeckiego

W roku 1948, na zaproszenie radcy miejskiego Maurycego Klimeckiego^[15], został kierownikiem Wydziału Kultury Urzędu Powiatowego w Łowiczu (włączającego Skierniewice i Rawę Mazowiecką). W kolejnych latach prezentował swoje prace na krajowych wystawach plastycznych w Warszawie, Radomiu i Łodzi. W roku 1950 został członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków (okręg łódzki). W tym samym roku otrzymał III nagrodę Ministerstwa Obrony Narodowej za plakat oraz III Nagrodę Wydziału Kultury miasta Łodzi.

Pracował w tym czasie jako kierownik artystyczny spółdzielni Sztuka Łowicka, projektując i organizując 27 wystaw sztuki ludowej na zlecenie Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. W latach 1958–1960 otrzymał nagrody Działu Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki. W tym czasie był również członkiem Komisji Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi. W roku 1959 otrzymał I Nagrodę Województwa Łódzkiego za działalność artystyczną i społeczną.

Zarówno w tym okresie, jak i później, projektował i wykonywał ekslibrisy dla łowickich księgozbiorów oraz znaki graficzne dla łowickich imprez i wydarzeń kulturalnych, zakładów przemysłowych oraz organizacji społecznych^{[16][17][18][19]}.

Lata 60. i 70. XX w.

Montezuma

Od wczesnych lat 60. XX w. był aktywnym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Muzeum w Łowiczu^[20], inicjując i współorganizując w latach 1961–1972 doroczne wystawy plastyczne artystów łowickich. W roku 1970 otrzymał Medal 25-lecia ZPAP okręgu łódzkiego oraz Honorową Odznakę Społecznego Opiekuna Zabytków. W roku 1973 otrzymał również Honorową Odznakę WRN w Łodzi.

W 1970 przeszedł na rentę inwalidzką z powodu zawodowej choroby nóg, lecz nie zaprzestał intensywnych działań twórczych. Kilka lat później zapadł na chorobę nowotworową płuc. Umarł w Warszawie. Ciało zostało sprowadzone do Łowicza, gdzie w obecności przedstawicieli władz miasta, organizacji społecznych i kościelnych, po mszy żałobnej w Kolegiacie Łowickiej zostało z honorami pochowane na Cmentarzu Katedralnym.

W roku 2021, w 45-lecie jego śmierci, Rada Miejska w Łowiczu przyznała Zdzisławowi Pągowskiemu pośmiertnie tytuł "Zasłużony dla Miasta Łowicza", a pod Basztą Gen. Klickiego w Łowiczu otwarto instalację o kształcie sztalugi, upamiętniającą artystę.^[21][22][23]

Twórczość

Kolegiata Łowicka

Uprawiał zarówno malarstwo sztalugowe, jak i ścienne, rzeźbił w piaskowcu, glinie i drewnie, projektował sztandary (cechowe, harcerskie i szkolne), tablice pamiątkowe^[24] (brąz i kamień), pomniki i cmentarze wojenne (Łowicz, Sieradz, Bielawy i Kompina). Prowadził konserwację zabytkowych obrazów kościelnych (Kolegiata Łowicka i Kościół OO Pijarów w Łowiczu). Projektował również elementy wyposażenia kościołów (Kościół i Klasztor Sióstr Bernardynek w Łowiczu)^[25]. Darzył zainteresowaniem także sztukę ludową, co przejawiało się m.in. we wspieraniu działalności lokalnych twórców^[26][27].

Wśród technik malarskich stosowanych przez Zdzisława Pągowskiego istotną rolę pełnią m.in. kontrasty temperatury barw, syntetyzowanie formy, modelunek kolorystyczny i światłocieniowy, a w akwareli rozlewająca się technika wodna. Bardzo ważny był szkic, rysunek wykonywany na gorąco, służący jako temat dla obrazów olejnych, w których z kolei dominują świeże, słoneczne barwy.

Prace Zdzisława Pągowskiego przedstawiają architekturę Łowicza i okolic, pejzaż i folklor Ziemi Łowickiej, liczne portrety jej mieszkańców, ale również zabytki Gdańska, Kazimierza nad Wisłą, Lublina, Łodzi, Łęczycy, Płocka, Sieradza, Torunia i Zamościa, a ponadto architekturę Kresów Wschodnich^[28]. Motywy abstrakcyjne są rzadziej spotykane, ale obecne (np. obraz Montezuma). Obrazy Zdzisława Pągowskiego brały udział w licznych wystawach, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych, znajdują się też w posiadaniu muzeów i prywatnych kolekcji w Polsce i za granicą.

Zbiory prac

Kilkaset obrazów olejnych, ponad tysiąc akwarel, dwa tysiące rysunków i duża liczba różnorodnych małych form plastycznych znajduje się obecnie w zbiorach muzealnych (Łowicz, Warszawa, Gorzów Wielkopolski, Płock, Sieradz i Bydgoszcz) oraz w zbiorach prywatnych w Polsce i poza granicami kraju. W roku 2009, w setną rocznicę urodzin artysty, miała miejsce wystawa jego dzieł w Muzeum w Łowiczu.

Wystawy

• 1936 – wystawa zbiorowa w Łowiczu
• 1937 – Międzynarodowa Wystawa Sztuki i Techniki w Paryżu ("Exposition internationale des arts et des techniques appliqués à la vie moderne"), pawilon 11 - wystawa pokazująca proces kształcenia artystów w Polsce
• 1937 – Międzynarodowa Wystawa Sztuki w Budapeszcie
• 1947 – wystawa zbiorowa w Muzeum Narodowym w Warszawie

  

  Łowicz, Wokół kościoła Św. Ducha

• 1947 – wystawa zbiorowa w Muzeum Okręgowym w Radomiu
• od 1950 corocznie, do ok. 1960 – Salon Sztuki w Łodzi (Park Sienkiewicza)
• 1950 – wystawa indywidualna w Muzeum w Łowiczu
• 1961-62 – II Objazdowa Wystawa „Ziemia Łódzka w Plastyce” (Piotrków Trybunalski, Skierniewice, Tomaszów Mazowiecki, Rawa Mazowiecka, Łódź)
• 1962 – „Współczesna Plastyka Łowicka”
• 1962 – wystawa indywidualna w Łodzi (Piotrkowska 102)
• 1962 – wystawa indywidualna w Sieradzu
• 1962 – wystawa indywidualna w Skierniewicach
• 1962 – wystawa indywidualna w Rawie Mazowieckiej

  

  Wnętrza Pałacu w Nieborowie

• 1962 – wystawa indywidualna w Gorzowie Wielkopolskim
• 1963 – 30 lat pracy artystycznej – wystawa indywidualna w Łowiczu
• 1971 – wystawa indywidualna w Muzeum w Łowiczu

Pośmiertnie:

• Lata 90. XX w. – udział prac w wystawach exlibrisów Tadeusza Przypkowskiego z Jędrzejowa.
• 1998 – wystawa monograficzna – Galeria Browarna, Łowicz
• 2000 – wystawa monograficzna – Galeria Browarna, Łowicz
• 2009 – wystawa monograficzna w setną rocznicę urodzin artysty – Muzeum w Łowiczu

Recenzje i artykuły w okresie twórczości

• Ziemia – R. XXVI: 1936 nr 12., „Poznaj piękno Łowicza” (dot. wystawy prac plastycznych Z. Pągowskiego i J. Zielezieńskiego w Łowiczu 4-11.X.1936 r.).
• Dziennik Łódzki – 26, 27, 28 lipca, 2 i 3 sierpnia 1959
• Dziennik Łódzki – 10 października 1963
• Głos Robotniczy/Odgłosy – 10 listopada 1963
• Stolica – 17 listopada 1963 (nr. 46), „Arkadia, Nieborów i Żelazowa Wola w malarstwie Zdzisława Pągowskiego”
• Dziennik Łódzki – 18 grudnia 1963, 17 września 1964, 30 grudnia 1964, 20 stycznia 1966, 23 grudnia 1967, 12 marca 1971, 2 lutego 1972
• Dziennik Popularny (pośmiertnie) – 20 sierpnia 1976

  

  Krynica Górska (akwarela)