Loading AI tools
rafa u wybrzeży Australii Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wielka Rafa Koralowa[1] (ang. Great Barrier Reef) – największa na świecie rafa koralowa, położona wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii, na Morzu Koralowym.
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Wielka Rafa Koralowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
przyrodniczy |
| Spełniane kryterium |
VII, VIII, IX, X |
| Numer ref. | |
| Region[infobox 2] |
Azja i Pacyfik |
| Historia wpisania na listę | |
Położenie na mapie Australii  | |
 19°20′11,18″S 148°38′01,82″E | |
Największa na Ziemi pojedyncza struktura wytworzona przez organizmy żywe, widoczna z kosmosu jako biała smuga na tle błękitnego oceanu.
Rafa znana była Aborygenom, a przez Europejczyków została odkryta 11 czerwca 1770 roku, kiedy brytyjski żeglarz James Cook (1728–1779) na okręcie „Endeavour” przypłynął do Australii podczas swojej pierwszej wyprawy na południe w latach 1768–1771.
W 1975 roku utworzono park morski – Park Morski Wielkiej Rafy Koralowej (ang. Great Barrier Reef Marine Park). W 1981 roku Wielka Rafa Koralowa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Wielka Rafa Koralowa leży wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii na terenie stanu Queensland. Rozciąga się na przestrzeni ponad 2300 km (od 10°S do 24°S) na Morzu Koralowym na Pacyfiku od Cieśniny Torresa przed Papuą-Nową Gwineą do Lady Elliot Island, leżącej ok. 75 km na północny wschód od Bundabergu[2][3]. Leży w różnych odległościach od brzegów Australii, wahających się od 15 km (przy Cairns) do 250 km (przy Gladstone), i rozciąga się na powierzchni ponad 346 tysięcy km²[uwaga 1][4][5][6].
Wielka Rafa Koralowa dzielona jest na cztery regiony[7]:
Rafa powstaje z nagromadzenia się szkieletów wapiennych organizmów rafotwórczych, przede wszystkim koralowców. Rafy powstają w określonych warunkach:
Średni roczny przyrost rafy to 5–8 mm, który w idealnych warunkach może dochodzić do 15 mm[14].
Do powstania Wielkiej Rafy Koralowej przyczyniły się następujące czynniki[15]:
Według teorii wędrówki kontynentów, po oderwaniu się od Antarktydy po rozpadzie Gondwany, Australia przesuwała się w okresie kenozoiku na północ w tempie 7 cm rocznie[16]. Wschodnia Australia uległa wyniesieniu, a działalność wulkaniczna natężyła się – wiele z ówczesnych wulkanów stało się wyspami wulkanicznymi[17]. Proces wyniesienia i denudacji trwający 50 milionów lat dostarczył budulca dla utworzenia się szelfu kontynentalnego[18]. Po uformowaniu się basenu Morza Koralowego, w wodach Morza rozwinęły się pierwsze koralowce, jednak zbyt niska temperatura wody nie pozwoliła na ich bujny rozwój[19]. Dopiero po przesunięciu się Australii ok. 25 milionów lat temu dalej na północ w obszar klimatu tropikalnego rafa zaczęła się rozwijać[19][20]. Wskutek zmian temperatury, poziomu wód i ruchów geologicznych, pierwsze rafy koralowe uległy częściowemu zniszczeniu, a obecna Wielka Rafa Koralowa rozwinęła się na ich pozostałościach[20].
Wiek najstarszych depozytów rafy szacowany jest na 500–600 tys. lat[21]. Współczesna rafa barierowa zaczęła rozwijać się ok. 9 tys. lat temu[22].
Wielka Rafa Koralowa nie jest ciągłym, jednolitym tworem, lecz obejmuje ponad 3000 pojedynczych raf (2900 na terenie Parku Morskiego i ok. 750 w obrębie Cieśniny Torresa[5]), ok. 1000 wysp (np. Whitsunday Islands czy Dunk Island), a także wiele obszarów mielizn[2]. Pojedyncze rafy mają różne kształty – jedne przypominają kształtem nerki i mają laguny (np. Bowden Reef), inne – wstęgi (np. Ribbon Reefs) a inne to płaskie platformy bez lagun[8]. W obszarze Wielkiej Rafy nie występują samodzielne atole[4].
Szerokość rafy wynosi od 2 do 150 km. Badania przeprowadzone na rafie wykazały, że grubość tworzącej ją warstwy koralowca przekracza 500 m.
Między Wielką Rafą Koralową i wybrzeżem rozciągają się laguny. Ten obszar płycizn, który rzadko przekracza głębokość 100 m, pokrywa zamuloną warstwę chronioną przez przybrzeżne rafy. Od strony morza, zbocze rafy opada stromo na tysiące metrów w głąb morza. Rafa jest w tym miejscu narażona na działanie fal i wiatrów. Jednocześnie w miejscach, gdzie fale i temperatury są ekstremalne, rafy tracą największe ilości budulca. Duża część luźnego materiału zostaje ponownie związana i tworzy „nowe skały”. Rafa poddawana jest w ten sposób stałemu procesowi niszczenia i odbudowy.
Wielka Rafa Koralowa leży w całości w strefie klimatu tropikalnego, w strefie pasatów i w strefie cyklonów tropikalnych – tajfunów, które pojawiają się w okresie od listopada do maja[23]. Dominującymi wiatrami są południowo-wschodnie pasaty, wiejące w okresie od kwietnia do października[24].
Nasilenie opadów zróżnicowane jest wraz z porą roku i położeniem geograficznym[25]. Największe opady deszczów występują w lutym i marcu (jesienią). Najmniejsze opady notowane są pomiędzy marcem a październikiem. Na opady ma również wpływ zjawisko El Niño[25].
W wodach rafy żyje ok. 600 gatunków koralowców[26], 1625 gatunków ryb, 3000 gatunków mięczaków, 630 gatunków szkarłupni, 6 gatunków żółwi morskich, 30 gatunków wielorybów i delfinów, 133 gatunków rekinów i mant, 14 gatunków węży morskich oraz jedna z największych populacji diugoni[27]. Większe wyspy pokryte są gęstą roślinnością tropikalną.
Wiele z występujących tu gatunków zwierząt jest objętych ochroną, cześć jest zagrożona wyginięciem[uwaga 2]:
Swoje wyraziste kolory koralowce zawdzięczają obecności w ich tkankach fotosyntetyzujących alg zooksantelli, które żyją z nimi w symbiozie, dostarczając im produkty syntezy w zamian za dostęp do światła[33][34]. Algi opuszczają koralowce, kiedy wzrasta temperatura wody lub poziom jej zanieczyszczenia, a także w przypadku chorób koralowców. Koralowiec traci wówczas główne źródło pożywienia, zaczyna głodować i traci barwę – ulega wybieleniu (ang. coral bleaching) – jego tkanki stają się przezroczyste i uwidaczniają jego biały szkielet[35]. Jeśli niesprzyjające warunki będą krótkotrwałe, algi powrócą do koralowca, który jednak będzie bardziej podatny na choroby[35]. Jeśli niesprzyjające warunki będą miały charakter przewlekły (kilka tygodni), koralowiec umrze z głodu[34].
W ciągu ostatnich dwóch dekad na całym świecie miały miejsce procesy masowego bielenia koralowców[34]. Wielka Rafa Koralowa ulegała bieleniu siedmiokrotnie, przy czym najbardziej dramatyczne w skutkach bielenia wystąpiły w latach 1981–1982, 1997–1998, 2001–2002, i 2014–2017[34]. Główną przyczyną bielenia był wzrost temperatury wody, dodatkowy wzmocniony przez El Niño[35]. W 1998 wystąpiło ono głównie w regionach nadbrzeżnych, dotykając najciężej środkowe i południowe części rafy. Objęło w różnym stopniu 55% rafy. W 2002 blaknięcie objęło więcej regionów (prawie 60 koralowców blakło w jakimś stopniu), w tym te centralne obszary, które nie wyblakły w 1998. Wówczas ponad 30% raf doświadczyło stresu temperaturowego w zakresie 8-16 DWH[36]. Jednak tylko 5% koralowców obumarło[35][37].
Ostatnie blaknięcie było najpoważniejsze. Najsilniej wystąpiło na 1000-kilometrowym odcinku północnym, odznaczając się silnym gradientem na osi północ-południe. Ze 171 monitorowanych raf tworzących Wielką Rafę 85% zostało dotkniętych blaknięciem. Ponad 60% koralowców wyblakło zupełnie. Niespełna 10% rafy nie było ani trochę objęte zjawiskiem. Biorąc pod uwagę łączny zasięg zjawiska, niemal cała Wielka Rafa Koralowa została nim dotknięta. Doznany stres temperaturowy sięgał nawet 15 DWH. Południowa część Wielkiej Rafy została słabiej dotknięta blaknięciem najprawdopodobniej dzięki przejściu burzy tropikalnej po cyklonie Winston w 2016. Ochłodził on tamtejsze wody o kilka stopni Celsjusza. Naukowcy uważają, że Wielka Rafa Koralowa najpewniej już nigdy nie wróci do stanu sprzed 2016[37].
Ryby zamieszkujące rafę koralową zbierają się czasami i czekają wspólnie na pojawienie się określonych gatunków krewetek lub wargaczy. Stworzenia te uwalniają większe ryby od pasożytów i usuwają martwe tkanki. Z takiego układu korzystają obie strony – krewetki, które mają stałe źródło pożywienia oraz ryby pozostające dzięki nim przy życiu.
Kolejnym przykładem symbiozy jest współpraca ryb z rodziny Gobiidae[38], czyli babkowatych[uwaga 3], i krewetek z rodziny Alpheidae. Krewetka posiada asymetryczne, silne kleszcze (cecha rodziny Alpheidae). Wykopuje ona nimi tunel, który potem zamieszkuje wspólnie z rybami z rodziny Gobiidae. O każdym niebezpieczeństwie dobrze widzące ryby babkowate powiadamiają niemal ślepe krewetki, uderzając je ogonem po czułkach. Oba gatunki unikają w ten sposób zagrożenia, chroniąc się we współdzielonej jamie.
Wiele gatunków zwierząt i roślin występujących na wyspach jest objętych ochroną, cześć jest zagrożona wyginięciem[uwaga 4]:
.jpg)
Od 26 października 1981 roku, rafa jest objęta ochroną jako park morski (ang. Great Barrier Reef Marine Park). W 1981 roku rafa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO[41].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data utworzenia |
1975 |
| Powierzchnia |
346000 km² |
| Odwiedzający |
ok. 190000[42] |
| 18°34′08″S 148°33′19″E | |
| Strona internetowa | |
W 1975 roku Australia przyjęła prawo o ustanowieniu narodowego Parku Morskiego Wielkiej Rafy Koralowej (ang. Great Barrier Reef Marine Park Act 1975). Zarządzaniem rafą zajmują się władze Parku (ang. Great Barrier Reef Marine Park Authority), które współpracują z rządem stanu Queensland.
Co pięć lat zarząd parku publikuje raport Great Barrier Reef Outlook Report wymagany przez Akt z 1975 roku, w którym przedstawia analizę stanu rafy, jej zagrożeń oraz prognozę na najbliższe lata[43]. Ostatni raport z 2014 roku, za największe zagrożenia dla rafy uznaje zmiany klimatyczne, spływ powierzchniowy i rozwój wybrzeża, a w dalszej kolejności rybołówstwo i kłusownictwo[43].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
