Węgrzce (województwo małopolskie)

Węgrzce – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki. Leży na północ od Krakowa, przy DK7 do Warszawy.

Węgrzce

wieś
Węgrzce
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Zielonki
Wysokość	ok. 230–308[1][2] m n.p.m.
Liczba ludności (31.12.2024)	3441[3]
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-086, 32-087[4]
Tablice rejestracyjne	KRA
SIMC	0344343
Położenie na mapie gminy Zielonki Węgrzce
Położenie na mapie Polski Węgrzce
Położenie na mapie województwa małopolskiego Węgrzce
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Węgrzce
50°07′10″N 19°58′28″E[5]
Strona internetowa

Od 1941 do 1954 r. istniała gmina Węgrzce. W latach 1954–1972 wieś podlegała gromadzie Węgrzce.

Integralne części miejscowości: Czekaj, Sudół^[6].

Położenie

Węgrzce według regionalizacji fizycznogeograficznej położone są na Płaskowyżu Proszowickim (342.23), należącym do makroregionu Niecka Nidziańska (342.2), w podprowincji Wyżyna Małopolska (342)^[7][8]. Wzdłuż zachodniego skraju miejscowości przebiega DK7, w pobliżu jej wschodniej granicy przepływa natomiast Sudół Dominikański, lewy dopływ Białuchy (Prądnika)^[1].

Większa część miejscowości^[a] położona jest w otulinie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego^[9].

Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki, w jej południowo-wschodniej części, około 6,5 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa^[1][2]. Graniczy z następującymi jednostkami^{[1][10][11][12]}:

• miejscowością Bosutów (gmina Zielonki) od północy^[b] oraz od wschodu,
• miejscowością Dziekanowice (gmina Zielonki) od wschodu,
• Dzielnicą XV Mistrzejowice miasta Kraków od południowego wschodu,
• Dzielnicą IV Prądnik Biały miasta Kraków od południa,
• miejscowością Bibice (gmina Zielonki) od zachodu.

Biorąc pod uwagę powierzchnię wynoszącą 462,61 ha^[13] Węgrzce są trzecią co do wielkości miejscowością w gminie Zielonki obejmującą 9,52% powierzchni gminy^[1][14][c].

Najwyżej położony obszar wsi znajduje się na jej północno-zachodnim skraju (w pobliżu DK7) na wysokości około 308 m n.p.m., najniższy na krańcu południowo-wschodnim, w korycie potoku Sudół Dominikański, u zbiegu granic Węgrzc, Dziekanowic i Dzielnicy XV Mistrzejowice, na wysokości około 230 m n.p.m.^[1][2]

Pod względem historycznym Węgrzce były wsią dóbr prestymonialnych kapituły katedralnej krakowskiej położoną w powiecie proszowickim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku^[15]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Etymologia

Węgrzce to nazwa o charakterze etnicznym, utworzona od Węgrów (ludzi pochodzących z Węgier). Dawna nazwa wsi Vengerce oznaczała dosł. wieś Węgrów. Za koncepcją tą przemawia prawdopodobna obecność w tych okolicach osadników lub jeńców węgierskich, co znalazło odzwierciedlenie w nazwach kilku innych, okolicznych wsi, wywodzących się, jak się przypuszcza, z języka węgierskiego (por.: Batowice od báttya – stryj, Bibice od bíbic – czajka, Boleń od bölény – tur, żubr, Bosutów od bosszú – zemsta^[16].

Historia

• Na terenie dzisiejszych Węgrzc odkryte zostały groby szkieletowe datowane na 2500–1700 p.n.e., czyli pochówki zmarłych w pozycji skurczowej wraz z narzędziami codziennego użytku.
• Wieś Węgrzce powstała za panowania Bolesława Krzywoustego (1102–1138).
• 1350 – pierwsza wzmianka o wsi Węgrzce^[17]. Nosiła wówczas nazwę Vangerce i była prawdopodobnie zamieszkana przez Węgrów.
• 1440 – dzisiejsze Węgrzce otrzymują przywilej lokacyjny.
• 1490 – nazwa wsi brzmi już Wągercze.
• 1581 – kolejna nazwa: Wękrcze.
• 1887 – budowa Węgrzeckiego fortu GHW 47a.
• 1906–1907 – Stanisław Wyspiański mieszka w Węgrzcach. Późnym latem 1906 zakupił w Węgrzcach okazały dom i przeniósł się tam z żoną. W domu tym zorganizował także pracownię. Jednak w tym okresie życia artysta był już bardzo schorowany i z pracowni rzadko korzystał – powstało w niej tylko kilka rysunków. W Węgrzcach artysta napisał swoje dwa ostatnie dramaty – "Zygmunt August" i "Juliusz II". Latem 1907 w jego domu odbyły się głośne dożynki z udziałem przyjaciół artysty i mieszkańców.
• 1914 – w celu odsłonięcia pola ostrzału fortu zabudowa wsi (wraz z domem Wyspiańskiego) została zrównana z ziemią.
• 1922 – powstanie jednostki straży pożarnej w Węgrzcach.
• 19 stycznia 1945 – wyzwolenie spod okupacji niemieckiej.
• 1969 – w stulecie urodzin Wyspiańskiego, w miejscu jego domu ustawiono kamienny obelisk z tablicą pamiątkową.
• 1974 – postawienie pamiątkowego obelisku ku czci Stanisława Wyspiańskiego.
• 1976 – utworzenie parafii w Węgrzcach.
• 1980 – odsłonięcie Pomnika Żołnierzy Armii Radzieckiej i Mieszkańców Poległych w Czasie II Wojny Światowej.

Demografia

Liczba mieszkańców Węgrzc w okresie dwudziestu lat zwiększyła się o blisko 50%, przekraczając poziom 3450 osób w roku 2023.

Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:

• 1787^[18];
• 1789^[18] – Lustracja dymów i podanie ludności;
• 1808^[19] – Spis wojskowy ludności Galicji;
• 1921^[20] – Pierwszy Powszechny Spis Ludności – dane na 30. września;
• 1931^[20] – Drugi Powszechny Spis Ludności – dane na 9. grudnia;
• 1988^[21] – Narodowy Spis Powszechny 1988 – dane na 6. grudnia;
• 2002^[21] – Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 – dane na 20. maja;
• 2003, 2004 i 2006^[22] oraz 2009–2024^[3] – dane własne Urzędu gminy Zielonki na 31. grudnia danego roku.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[23].

• Grupa fortowa: fort 47 „Łysa Góra” i fort 47a „Węgrzce”.

Inne

• Budynek podworski franciszkanek z XIX/XX w. oraz pozostałości dawnego parku ze stawami. Dwór wraz z otoczeniem stanowi własność Wojewódzkiej Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian.
• Pomnik ku pamięci żołnierzy Armii Radzieckiej – „Żołnierzom Armii Radzieckiej, poległym w dniach 17–18 stycznia 1945 r. oraz poległym i pomordowanym przez okupantów hitlerowskich mieszkańców gminy, społeczeństwo w 35 rocznice wyzwolenia”
• Obelisk na miejscu domu Stanisława Wyspiańskiego – „Na tym miejscu stał dom, w którym spędził ostatnie miesiące życia wrzesień 1906 – listopad 1907 Stanisław Wyspiański”

Oświata

W Węgrzcach funkcjonują następujące placówki oświatowe^[24][25][26]:

• 3 przedszkola:
  • Niepubliczne Przedszkole „Chata Skrzata” filia w Bibicach (ul. B4 15) utworzone w 2010 r.^[d] – 49 przedszkolaków;
  • Niepubliczne Przedszkole „Kubusiowy Ogród” (ul. A4 16) utworzone w 2014 r. – 55 przedszkolaków;
  • Przedszkole Bajkolandia 2 (ul. B4 44a) utworzone w 2015 r. – 68 przedszkolaków;
• Niepubliczna Placówka Oświatowo-Wychowawcza Ekoland (ul. A9 2) utworzona w 2016 r., która prowadzi zajęcia taneczne, baletowe oraz capoeiry dla dzieci i dorosłych;
• Niepubliczna Placówka Doskonalenia Nauczycieli „Perfectus” (ul. Warszawska 15^[e]) utworzona w 2018 r., która prowadzi kursy doskonalące dla nauczycieli.

W 2000 r. w budynku wielofunkcyjnym w Węgrzcach zostało utworzone przedszkole samorządowe. Jego siedzibę przeniesiono do Bibic w 2004 r., do budynku przy ul. Tadeusza Kościuszki 56 zajmowanego wcześniej przez tamtejszą szkołę podstawową^[24][27]. Obecnie przedszkole to funkcjonuje jako Przedszkole Samorządowe w Węgrzcach z siedzibą w Bibicach.

Najbliższą szkołą podstawową, obejmującą swym obwodem Węgrzce jest Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego w Bibicach^[24][28].

Zobacz też

• Węgrzce – wieś w województwie dolnośląskim, w powiecie wołowskim, w gminie Wińsko.
• Węgrzce Wielkie – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wielickim, w gminie Wieliczka.
• Parafia św. Andrzeja Boboli w Węgrzcach
• Węgrzce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 260.

Uwagi

1. Z wyjątkiem fragmentów położonych po zachodniej stronie DK7 - to obszar otuliny Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie oraz niewielkiego obszaru na południe od linii ulic: A10 – A9 – B4 – B1.
2. Według danych serwisu OpenStreetMap Węgrzce od północy graniczą z miejscowością Boleń (gmina Zielonki), a nie z Bosutowem, co wynika z innego (prawdopodobnie błędnego) oznaczenia przebiegu granicy między Boleniem a Bosutowem.
3. Granice miejscowości pokrywają się z granicami sołectwa.
4. Działalność rozpoczęło we wrześniu 2011 r.
5. Początkowo siedziba placówki znajdowała się w Kacicach.

Przypisy

1. Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-02-28].
2. Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-02-28].
3. Strona gminy Zielonki – Ludność. [dostęp 2025-01-17].
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2023, s. 1468 [zarchiwizowane 2023-11-20].
5. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145368
6. GUS. Rejestr TERYT
7. Węgrzce na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-02-28].
8. Jerzy Solon et al. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. 2 (91). s. 143–170.
9. Węgrzce na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-02-28].
10. BIP Miasta Kraków - Mapki dzielnic. [dostęp 2021-02-28].
11. Strona gminy Zielonki – Plan ulic w miejscowościach Bosutów i Boleń. [dostęp 2021-09-22].
12. Wyżga 2009 ↓, s. wkładka (mapa: Miejscowości dzisiejszej gminy Zielonki według katastru galicyjskiego 1848 r.).
13. Strona gminy Zielonki: struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-02-28].
14. Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-02-28].
15. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 101.
16. Wyżga 2009 ↓, s. 33–35.
17. Pradzieje i średniowiecze, ZZJPK, Kraków 1995, s. 167
18. Wyżga 2009 ↓, s. 79.
19. Wyżga 2009 ↓, s. 107.
20. Wyżga 2009 ↓, s. 135.
21. GUS Bank Danych Lokalnych - dane dla jednostek terytorialnych. [dostęp 2021-07-08].
22. BIP gminy Zielonki - informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-07-07].
23. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-03].
24. Kuratorium Oświaty w Krakowie - Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych (dane na 31.05.2021). [dostęp 2021-09-10].
25. NPOW Ekoland - Plan zajęć. [dostęp 2021-09-10].
26. NPDN Perfectus - O nas. [dostęp 2021-09-10].
27. Wyżga 2009 ↓, s. 213.
28. Strona gminy Zielonki - Informacje o sieci szkół. [dostęp 2021-09-10].

Bibliografia

• Mateusz Wyżga: W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych. Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009. ISBN 978-83-926248-7-5.