Turystyka w Rosji

Turystyka w Rosji jest dynamicznie rozwijającym się^[1] działem gospodarki Rosji, liczącym ponad 500 tysięcy zatrudnionych^[2]. Według danych Światowej Organizacji Turystyki Narodów Zjednoczonych (UN WTO) Rosja znajduje się w światowej czołówce międzynarodowej turystyki: w 2017 roku przyjęła 24 390 000 zagranicznych gości^[3][4] (9 miejsce w Europie). UNWTO podkreśla szybki powrót popytu na podróże turystyczne po Rosji (+27% w 2017 r.)^[5].

Sobór Wasyla Błogosławionego w Moskwie

Działalność w dziedzinie turystyki jest w Rosji regulowana prawnie, w tym przez prawo federalne nr 132-FZ „O zasadach działalności turystycznej”^[6].

Federację Rosyjską (FR) zamieszkuje ponad sto narodowości^[7] o bogatym dziedzictwie kulturowym i historycznym. Zdaniem UNWTO właśnie to stanowi o wysokim potencjale rozwoju turystyki w kraju. Na terenie państwa znajduje się 29 obiektów z Listy światowego dziedzictwa UNESCO.

26 uzdrowiskom, regionom uzdrowiskowym i miejscowościom sanatoryjno-rekreacyjnym FR przyznano znaczenie federalne (wszechrosyjskie)^[8]. W państwowym rejestrze obiektów dziedzictwa kulturowego(inne języki) znajduje się ponad 140 tysięcy metryk zabytków, w tym 148 obiektów szczególnie cennych^[9].

W Rosji sfera usług i infrastruktura turystyczna rozwijają się aktywnie zgodnie z federalnym programem celowym „Rozwój turystyki wewnętrznej i przyjazdowej w Federacji Rosyjskiej (lata 2011–2018)”^[10]. W malowniczych i popularnych wśród turystów regionach Rosji utworzono i tworzy się turystyczne specjalne strefy ekonomiczne(inne języki), które zapewniają sprzyjające warunki organizacji biznesu. Obecnie w budowie znajduje się 45 klastrów turystyczno-rekreacyjnych i klastrów dla turystów zmotoryzowanych w 35 podmiotach FR^[11]. Zgodnie z programem rozwoju każdy okręg federalny FR posiada swoje charakterystyczne rodzaje turystyki^[12]. Dla przykładu, w uralskim okręgu federalnym aktywnie rozwija się turystyka przemysłowa^[13].

Zgodnie z dorocznym raportem Światowego Forum Ekonomicznego (ang. The Travel & Tourism Competitiveness Report) w 2017 roku wskaźnik konkurencyjności Rosji w dziedzinie podróży i turystyki osiągnął 4,2 pkt z 7 możliwych lub 43 miejsce wśród 136 gospodarek (45 miejsce w 2015 roku). Pod względem infrastruktury dla turystyki (ang. Tourist service infrastructure) Rosja zajmuje 55 miejsce (4,5 pkt z 7)^[14]. W łącznej klasyfikacji „Globalnego Raportu Konkurencyjności 2017–2018” Rosja zajęła 38 miejsce (53 miejsce w 2015 roku)^[15].

Historia

Na mapie przedstawione są szlaki przestrzeni kulturowej paleolitu na półkuli wschodniej^[16]

Wędrowanie znane jest ludzkości od czasów prehistorycznych. W epoce kamienia łupanego ludzie przez cały rok wędrowali po lądzie, ale też szlakami wodnymi i po lodzie – o tym świadczy wspólna przestrzeń kulturowa paleolitu. Najdłuższe na wschodniej półkuli planety szlaki lądowe miały niezrównane znaczenie dla łączności nie tylko między różnymi krańcami jednego kontynentu, ale i dla komunikacji międzykontynentalnej. Przebieg tych szlaków zależał od warunków geologicznych, geograficznych, zoologicznych i botanicznych Ziemi^[16].

W przeszłości dokumentami chroniącymi podróżnych były glejty, pokwitowania opłat portowych, opłat celnych i inne pisemne zezwolenia^[17]. W średniowieczu już za Karolingów glejt łac. littera tractoriae stał się uznanym dokumentem, świadczącym o uczciwości pielgrzyma. W epoce wielkich odkryć geograficznych XV–XVII w. tacy zagraniczni podróżnicy jak Siegmund von Herberstein, Adam Olearius(inne języki), Augustin Meyerberg(inne języki) sporządzali szczegółowe opisy i podawali materiały statystyczne o państwie moskiewskim^[17].

Dla następnych wieków badacze historii turystyki w Rosji wyróżniają sześć głównych okresów jej rozwoju^[18]:

• Poznawczy (XVIII w. do początków lat 90. XIX w.);
• Gospodarczy (związany z rozwojem kapitalizmu w Rosji w drugiej połowie XIX w.);
• Scentralizowany organizacyjnie (od lat 1920. do 1960.) albo turystyka radziecka (na świecie początek epoki turystyki masowej);
• Administracyjno-normatywny (lata 1962–1991);
• Przejściowy (lata 90. XX wieku);
• Współczesny, gospodarczy.

Obecny stan turystyki

Uralska cywilizacja górniczo-przemysłowa (XVIII–XIX ww.)^[19] jako obiekt turystyki nakierowanej na obiekty przemysłowe i techniczne

Dla zapewnienia turystom pożytecznej informacji w wielu miejscowościach stworzono ośrodki informacji turystycznej (IT), praktycznie we wszystkich podmiotach FR^[20]. IT informuje gości i mieszkańców o muzealnych, hotelowych, wycieczkowych i innych kompleksowych usługach; prowadzi badania i ankiety; rozprowadza materiały drukowane; akredytuje pilotów i przewodników – tłumaczy; współdziała z zagranicznymi firmami turystycznymi; świadczy usługi w szerokim zakresie tematycznym na zasadach odpłatnych i nieodpłatnych^[21].

W Rosji wprowadza się nowe usługi dla turystów zagranicznych, na przykład ułatwienia wizowe (wprowadzenie wiz elektronicznych(inne języki) od 1 sierpnia 2017 roku^[22][23][24]), a także podnosi bezpieczeństwa podróżowania (policja turystyczna^[25][26])^[27].

Władze państwowe wspomagają rozwój branży przez ponad 40 federalnych celowych i innych programów państwowych^[28], wśród nich:

• „Kultura Rosji (lata 2012–2018)”^[29];
• „Rozwój kultury i turystyki” na lata 2013–2020^[30];
• „Rozwój turystyki wewnętrznej i przyjazdowej (lata 2011–2018)”^[10];
• „Kultura Rosyjskiej Północy (lata 2013–2020)”^[31];
• „Południowa Rosja” (perspektywiczny turystyczny kierunek^[12] federalnego programu celowego na lata 2014–2020^[32]).

Programy te są realizowane w ramach „Strategii rozwoju turystyki w Federacji Rosyjskiej na okres do 2020 roku”^[13].

Liczba przyjazdów turystycznych (ilość przyjazdów obcokrajowców w celach turystycznych na teren FR)^[33][34]:

Miejsce	Państwo	2014	% Zmiana względem 2013	2015	% Zmiana względem 2014	2016	% Zmiana względem 2015	2017 (~)	% Zmiana względem 2016
1	Ukraina	8 435 654		8 911 705		8 569 264	–4	8 723 000	1,79
2	Kazachstan	3 733 319		4 711 082		3 564 152	–24	3 485 000	–2,22
3	Finlandia	1 380 179		1 415 853		1 319 030	–7	1 017 000	–22,90
4	Chiny	873 792		1 121 536		1 288 720	15	1 478 000	14,69
5	Polska	1 772 336		1 725 157		1 017 462	–41	714 000	–29,83
6	Azerbejdżan	818 467		856 349		898 426	5	876 000	–2,50
7	Uzbekistan	874 437		797 484		596 520	–25	425 000	–28,75
8	Niemcy	583 824		553 493		566 434	2	580 000	2,39
9	Armenia	601 409		552 142		596 041	8	584 000	–2,02
10	Mongolia	157 663		378 196		522 026	38	396 000	–24,14
11	Estonia	330 814		357 377		414 147	16	415 000	0,21
12	Abchazja	357 271		416 673		410 566	–1	432 000	5,22
13	Tadżykistan	481 733		458 021		410 013	–10	360 000	–12,20
14	Mołdawia	618 453		491 196		409 194	–17	519 000	26,89
15	Kirgistan	339 254		373 616		397 842	7	421 000	5,82
16	Łotwa	295 081		278 265		288 682	4	261 000	–9,59
17	Litwa	425 132		~237 000		249,095		226 000	–9,27
18	Stany Zjednoczone	245 184		233 379		238 633	2	282 000	17,99
19	Włochy	206 807		191 071		192 140	1	189 000	–1,63
20	Izrael	149 575		162 046		178 633	10	182 000	1,88
21	Wielka Brytania	214 909		179 674		177 080	–1	178 000	0,56
22	Francja	198 644		171 436		176 855	3	185 000	4,61
23	Korea Południowa	114 320		136 039		161 267	19	254 000	57,76
24	Białoruś	318 958		~249 000		133 740		152 000	13,65
25	Osetia Południowa	49 170		117 707		111 370	–5	134 000	20,32
26	Hiszpania	90 851		103 756		108 900	5	110 000	1,01
27	Japonia	97 779		86 173		84 631	–5	102 000	20,52
28	Indie	48 920		50 853		70 375	38	71 000	20,34
29	Iran	25 810		41 431		67 166	62	80 000	14,29
30	Gruzja	42 960		47 216		65 336	38	79 000	20,91
31	Holandia	69 888		54 808		57 408	5	60 000	4,52
32	Serbia	66 550		58 070		50 498	–13	55 000	8,92
33	Austria	59 557		50 587		49 026	–3	52 000	6,07
34	Szwajcaria	44 997		41 998		48 485	15	49 000	1,06
35	Norwegia	54 573		48 248		45 135	–6	51 000	12,99
36	Turcja	262 549		238 541		42 658	–82	80 000	87,54
37	Australia	44 182		38 044		41 882	10	47 000	12,22
38	Kanada	50 944		41 569		40 410	–3	51 000	26,21
39	bezpaństwowiec	243 419
	świat (wszyscy obcokrajowcy)	25 437 893		26 851 658		24 551 444	–9	24 391 000	–0,74

Cele turystyki w Rosji

Turystyka kulturowo-poznawcza

Do regionów ważnych dla rozwoju turystyki kulturowej zaliczają się: miasta Moskwa i Sankt Petersburg, obwód leningradzki, Jarosław, obwód włodzimierski, a także szlaki Złotego Pierścienia Rosji oraz Srebrnego Pierścienia Rosji(inne języki), szlaki wodne „Wielka Wołga” (wszystkie regiony położone wzdłuż Wołgi) i „Moskiewskie Dookoła Świata(inne języki)” („Rzeczny Złoty Pierścień” na trasie Moskwa – Niżny Nowogród – Moskwa)^[10]. Perspektywicznym regionem jest^[10]:

• Republika Karelia i Republika Komi (północno-zachodni okręg federalny);
• obwód moskiewski, obwód briański, obwód tulski (centralny okręg federalny);
• Republika Mari El i Republika Udmurcka (nadwołżański okręg federalny).

Duże potencjalne możliwości rozwoju turystyki kulturowo-poznawczej istnieją w niektórych regionach południowego, nadwołżańskiego, syberyjskiego i dalekowschodniego okręgów federalnych^[10]. Według danych urzędu statystycznego Rosji Rosstat w końcu 2016 roku w Rosji działały 2742 muzea, które odwiedziło 123,5 mln osób; łączna ilość obiektów dziedzictwa kulturowego wynosiła 98,2 tys. (w tym 5,8 tys. zespołów i 2,3 tys. obiektów zabytkowych); stanowisk archeologicznych 69,8 tys.^[35]

Warto podkreślić wysoką frekwencję w miejscach związanych z życiem i twórczością Aleksandra Puszkina (Puszkinskije Gory, Bołdino – Muzeum A. Puszkina „Bołdino”(inne języki), Wyra(inne języki) – miejscowość w rejonie gatczyńskim w pobliżu Sankt Petersburga); Lwa Tołstoja (Jasna Polana) i innych. Wśród popularnych szlaków znajdują się wycieczki do ojczyzny Dziadka Mroza (Wielki Ustiug, obwód wołogodzki), rejsy Wołgą (zapoznanie się z pejzażami i dziedzictwem kulturowym miast Niżnego Nowogrodu, Kazania, Samary, Saratówa, Wołgogradu, Astrachania i in.)^[36]. Na Uralu i Syberii otwarto szlaki historyczno-kulturowe traktu syberyjskiego^[37].

• 
  Sobór Zwiastowania w Moskwie, Kreml moskiewski
• 
  Twierdza Pietropawłowska. Wyspa Zajęcza, Sankt Petersburg
• 
  Grodzisko ros. Савкина Горка, Puszkinskije Gory, obwód pskowski
• 
  Latarnia Morska Aniva(inne języki),
  Sachalin
• 
  Jezioro Kucherlinskoe(inne języki),
  Republika Ałtaju

Pomniki przyrody

Osobne artykuły: Geografia Rosji i Parki narodowe w Rosji.

Obecnie rosyjski system szczególnie chronionych obszarów natury o znaczeniu wszechrosyjskim obejmuje ponad 240 szczególnie chronionych obiektów. W 2017 roku parki narodowe odwiedziło około 9 mln rosyjskich i zagranicznych turystów, a 2 mln osób – rezerwaty. Jest to o 50% więcej w porównaniu z rokiem 2011. Obecnie do najpopularniejszych parków zaliczają się Soczijski Park Narodowy, Park Narodowy „Łosinyj ostrow”, Mierzeja Kurońska, Nadbajkalski Park Narodowy, Park Narodowy „Rosyjska Arktyka”, Kaukaski Rezerwat Biosfery i Rezerwat Bajkalsko-Leński^[38].

W 2017 roku rozpoczęto realizację państwowego projektu „Dzika przyroda Rosji: zachować i zobaczyć” w celu rozwoju ekoturystyki, zachowania lub przywrócenia populacji rzadkich zwierząt w 22 szczególnie chronionych obszarach natury^[39]. Tryb zwiedzania tych obszarów przez turystów reguluje prawo federalne „O szczególnie chronionych terenach przyrodniczych”^[40].

• 
  Soczijski Park Narodowy
• 
  Mańpupunior, Republika Komi
• 
  Rzeka Irkut, obwód irkucki
• 
  Fumaroly. Wulkan Mutnowski, Kamczatka
• 
  Piaoziero. Park Narodowy „Paanajarwi”, Republika Karelii

Zabytki kulturowe

Osobny artykuł: Miasta w Rosji.

Ponad pięciuset miastom Rosji nadano status „miasta historycznego”, w tym około trzysta to małe i średnie miasta prowincjonalne z setkami starych dworów XVI–XIX ww.^[41] Taka rozmaitość wyraża wielkie zróżnicowanie przyrodniczych, historycznych i gospodarczych uwarunkowań rozwoju regionów i w szczególności miast Rosji^[42] .

Dla przykładu – Jarosław, Twer, Kaługa, Kostroma, Riazań, Tuła, Włodzimierz, Wołogda, Smoleńsk i inne miasta można zaliczyć do kategorii starych gubernialnych stolic z regularnym rozplanowaniem, budynkami rządowymi(inne języki), rynkiem, halami targowymi, katedrami, domami szlachty i kupców, z monasterami położonymi zazwyczaj na peryferiach^[42] .

Miasta Briańsk, Iwanowo, Lipieck, Biełgorod, Kurhan, Wołgograd, Rostów nad Donem i inne zaliczają się do grupy miast, które nabrały znaczenia już w czasach radzieckich dzięki rozwojowi przemysłu^[42] .

W szeregu obwodów i republik powstały „wice-stolice” – ośrodki wielofunkcyjne, na przykład Orsk (obwód orenburski), Jelec (obwód lipiecki), Wielkie Łuki (obwód pskowski), Stary Oskoł (obwód biełgorodzki), Arzamas (obwód niżnonowogrodzki), Brack (obwód irkucki), Komsomolsk nad Amurem (Kraj Chabarowski), Nabierieżnyje Czełny (Republika Tatarstanu) i inne^[42] .

Oryginalne są też stare uralskie miasta-fabryki, w których zawsze znajduje się stara fabryka przy zaporze na fabrycznym stawie, domy zarządcy i zarządu fabryki^[42] . Takie zjawisko swoistej regionalnej kultury obejmującej ponad 250 miast-fabryk przemysłu solnego, metalurgicznego i innych gałęzi produkcji, powstałe w XVIII wieku, otrzymało w literaturze naukowej określenie „uralskiej cywilizacji górniczo-przemysłowej” (ros. уральская горнозаводская цивилизация)^[43].

Stolice republik narodowych Władykaukaz (Republika Osetii Północnej – Alania), Grozny (Republika Czeczeńska), Kazań (Republika Tatarstanu), Pietrozawodsk (Republika Karelii), Ufa (Republika Baszkortostanu) były stolicami guberni lub obwodów. Elista (Republika Kałmucji) i Birobidżan (Daleki Wschód) to nowe miasta. Inne miasta wyrosły z miasteczek ujezdnych (powiatowych)^[42] .

Małe miasta Rosji (ośrodki regionalnej kultury i ekonomiki) otrzymują bezpośrednią pomoc państwa^[44][45].

• 
  Architektura drewniana w Tomsku
• 
  ros. Башня Цаллаговых. Rejon ałagirski, Republika Osetii Północnej – Alania
• 
  Cerkiew św. Mikołaja (1820). Usolje, Kraj Permski
• 
  Posiadłość Abramcewo (ośrodek muzealno-artystyczny) w Sergijewo-Posadskim rejonie (Obwód moskiewski)
• 
  Wielki piec (XIX w.), Niżny Tagił

Turystyka wodna pasażerska i jachtowa

W latach 2015–2016 najbardziej popularnym rodzajem turystyki w Rosji stała się żegluga pasażerska (od maja do października). Obecnie turyści przybywający przez wielkie porty morskie Sankt Petersburg, Władywostok i inne mogą przebywać bez wizy na terytorium Rosji do 72 godzin^[46]. W 2016 roku w Rosji na liniach żeglugi pasażerskiej pływało 90 jednostek. Spośród nich 30 jednostek przyjmuje turystów zagranicznych na linii Moskwa – Sankt Petersburg, 60 pływa na trasach o czasie trwania od 3 do 20 dni^[47]. Do trójki największych firm żeglugowych należą Vodohod(inne języki), Mosturflot(inne języki) i Infoflot(inne języki)^[48].

Przywrócono regularną linię żeglugową w regionie czarnomorskim: otwarto pierwszą morską linię pasażerską z Soczi do miast położonych nad Morzem Czarnym na statku liniowym „Kniaź Włodzimierz(inne języki)”^[49][50].

W całej Rosji corocznie przeprowadzane są regaty dla jednostek różnych klas. W obwodzie moskiewskim skupia się 80% jachtingu^[13].

• 
  Port morski Soczi
• 
  Śluza nr 1. (Dubna). Kanał imienia Moskwy
• 
  Regaty żeglarskie. Królewiec^[51]

Turystyka pielgrzymkowa

Osobny artykuł: Religie w Rosji.

W Rosji aktywnie rozwija się turystyka religijna lub pielgrzymkowa. Turystyka pielgrzymkowa jest rozwinięta w centralnym okręgu federalnym, północnokaukaskim i nadwołżańskim okręgach federalnych, obwodzie irkuckim i Przybajkalu. Zrzeszenie specjalistów ds. tras kulturowych realizuje projekt „Święte miejsca Rosji” dotyczący pomników historii religijnej i obiektów dziedzictwa duchowego kraju wzdłuż szlaków kulturowych „Sanktuaria niepodzielonego chrześcijaństwa”^[13][10].

• 
  Cerkiew św. Eliasza w Jarosławiu
• 
  Organy w katedrze Matki Bożej i św. Wojciecha w Królewcu
• 
  Meczet w Petersburgu. Majolika, mukarnas
• 
  Dacan Iwołgiński, Buriacja
• 
  Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Petersburgu

Turystyka rekreacyjna (plażowa)

Turystyka rekreacyjna jest w Rosji jednym z najpopularniejszych rodzajów wypoczynku. Dotyczy to wybrzeży mórz Czarnego, Azowskiego, Bałtyckiego oraz plaż Morza Japońskiego. Najbardziej perspektywicznymi z punktu widzenia rozwoju tego rodzaju turystyki regionami są Kraj Krasnodarski, Republika Krymu, obwód rostowski, obwód królewiecki, Kraj Nadmorski i Kraj Chabarowski oraz Republika Dagestanu. Z ponad dwóch tysięcy km ciepłych wybrzeży morskich w Rosji w ich 1/3 znajduje się infrastruktura dla wypoczynku plażowego^[13].

Międzynarodowy znak „Błękitnej Flagi”, świadczący o tym, że ogólnodostępna plaża odpowiada normom jakości i czystości ekologicznej (czystość wody morskiej itp.) otrzymały^[52]: odcinek plaży osiedla Jantarnyj (obwód królewiecki)^[53], plaża „Masandrowski” (Massandra, Jałta), a od 2018 roku sześć plaż w Soczi^[54]: „Primorskij-1” w dzielnicy centralnej, plaża im. Maurice’a Thoreza (ang. Pullman Sochi Centre, Mercure и Brevis), „Czajka” w dzielnicy łazarewskiej, „Imeretynka-1” ośrodka narciarstwa alpejskiego Roza Chutor, „Barchatnyje sezony” na Nizinie Imeretyńskiej (Adler(inne języki)) oraz ang. Radisson Blu Paradise Resort and Spa.

Turystyka sportowa (aktywna)

Park narodowy ros. «Приэльбрусье», Wielki Kaukaz, Kabardo-Bałkaria

Sportowa turystyka jako dziedzina sportu i jako amatorska dziedzina kultury fizycznej i sportu otrzymała w Rosji opracowaną podstawę naukowo-metodologiczną^[55]. Wysoki potencjał rozwoju różnorodnych rodzajów aktywnej turystyki mają narciarstwo alpejskie, turystyka piesza, wodna, górska, żeglarstwo, turystyka konna, rowerowa, ekstremalna i inne^[13].

Zobacz też: Turystyka kwalifikowana.

Sfera usług (kultura, wypoczynek i turystyka)

Do sfery usług należą:

• organizacje turystyczne (4376 firm wpisanych do wszechrosyjskiego rejestru operatorów turystycznych^[56]);
• działalność hotelarska (88 miejsce w świecie^[57]);
• działalność restauracyjna (na koniec 2016 roku liczyła 80 tys. placówek żywienia zbiorowego^[58]);
• system transportowy (drugie miejsce w świecie pod względem długości kolei żelaznych^[59] i żeglownych dróg rzecznych^[60], rozwinięta sieć dróg samochodowych i tras lotniczych^[13]).

• 
  Statki motorowych. Podporożje
• 
  Elektrowóz CzS4^Т(inne języki) i wagony pasażerskie Kolei Rosyjskich. Obwód woroneski
• 
  Napowietrzna kolej linowa Niżny Nowogród – Bor

Wydarzenia

Międzynarodowe wystawy turystyczne^[61]:

• MITT (ros. Московская международная туристическая выставка), Moskwa
• ITM (ros. Интурмаркет), Moskwa
• INWETEX – CIS Travel Market (ros. Международная туристская выставка на Северо-Западе России), Sankt Petersburg

Zobacz też

• Ranking Światowej Organizacji Turystyki