Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Trzebośnica[2] (dawniej również Trzebośnia, Trzebośna, w niektórych dokumentach Trzebośnica (Medynka)[3]) – rzeka w województwie podkarpackim, lewy dopływ Sanu, o długości wynoszącej 35,3 km, powierzchni dorzecza 262 km² i stanie wody sięgającym do 3 m.
 Trzebośnica na granicy Trzebosi i Kątów Trzebuskich | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kontynent | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lokalizacja |
Płaskowyż Kolbuszowski | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rzeka | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość | 35,3[1] km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Powierzchnia zlewni |
262,3[1] km² | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Źródło | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejsce | Pogwizdów | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wysokość |
221,8 m n.p.m. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Współrzędne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ujście | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Recypient | San | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejsce | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wysokość |
160 m n.p.m. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Współrzędne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wypływa na wysokości ok. 258 m, we wsi Medynia Głogowska, na Płaskowyżu Kolbuszowskim. Płynie przez Równinę Tarnobrzeską do Doliny Dolnego Sanu (ujście na wysokości ok. 160 m)[4].
Uwagi co do źródła
Według niektórych map topograficznych źródło Trzebośnicy nie znajduje się w Medyni Głogowskiej, lecz we wsi Nienadówka na wysokości ok. 234 m n.p.m. i jej początkowy odcinek płynie z zachodu na wschód, a z ciekiem płynącym z południa, określanym jako dopływ spod Medyni Głogowskiej, który na innych mapach jest oznaczany jako odcinek źródłowy Trzebośnicy, łączy się w Trzebosi Górnej. Według innych map topograficznych źródłowy strumień znajduje się we wsi Pogwizdów, czyli pomiędzy Medynią a Nienadówką, i również płynie z zachodu i ze strumieniem płynącym południkowo łączy się już na terenie Medynii. Jego źródło znajduje się na mokradłach lasu Cisowiec blisko granicy z Nienadówką na wysokości 221 m n.p.m. Takie rozwiązanie prezentuje Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (przy czym przedstawiony w nim przebieg rzeki jest schematyczny)[5]. Również na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski źródło znajduje się w lesie Cisowiec. Identyfikator Trzebośnicy na tej mapie to 2274[6]. Zgodnie typologią wód powierzchniowych obowiązującą do 2023 roku jej górny odcinek, do ujścia Krzywego w Wólce Niedźwiedzkiej (Budach) to potok nizinny piaszczysty (typ 17, jednolita część wód powierzchniowych PLRW200017227449), a dolny to rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta (typ 19, jednolita część wód powierzchniowych PLRW200019227499). Ze względu na regulację, skutkującą m.in. powstaniem budowli poprzecznych i zakłócających migracje ryb, oba odcinki zostały uznane za silnie przekształcone jednolite części wód[7]. Od 2023 roku Trzebośnica do Krzywego ma kod PLRW200010227439, a Trzebośnica od Krzywego do ujścia PLRW200011227499[8]
Na potrzeby gospodarki wodnej Trzebośnica wraz z jej zlewnią oraz pięcioma dopływami stanowiącymi odrębne jednolite części wód została wyznaczona jako scalona część wód o symbolu GW0832. Wchodzi ona w skład jednostek takich jak zlewnia Dolnego Sanu oraz region wodny Górnej Wisły i jest zarządzana przez regionalny zarząd gospodarki wodnej w Krakowie[9]. Trzebośnica znajduje się w katalogu śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność publiczną, istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, brak jej natomiast w katalogu wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpożarowej[3].
W Sarzynie, mniej więcej 4 km od ujścia – na wysokości 163,06 m n.p.m., znajduje się stacja wodowskazowa II rzędu założona w 1956 r. Według obserwacji z okresu 2006–2010 przepływ rzeki mieścił się w granicach 0,18–96,8 m³/s, osiągając średnią 1,76 m³/s[10]. Stan wody w tym czasie wahał się od 106 cm do 474 cm. Średnie miesięczne przepływy rzeki wynoszą: styczeń - 1,23; luty - 2,26; marzec - 2,56; kwiecień - 2,26; maj - 1,56; czerwiec - 1,73; lipiec - 1,54; sierpień - 1,24; wrzesień - 0,88; październik - 1,22; listopad - 1,33; grudzień - 1,5[11].
Na odcinku powyżej wsi Wólka Niedźwiedzka jest uregulowana, poniżej zaś płynie naturalnym korytem tworząc meandry. Prawy brzeg porośnięty głównie przez las mieszany: sosna, buk, dąb, brzoza, jodła i modrzew. Część doliny leży na terenie Brzóźniańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, a część włączono w obręb obszaru Natura 2000 Lasy Leżajskie (PLH180047), przy czym odcinki te częściowo się pokrywają.
W rzece żyje wiele gatunków ryb takich jak m.in.: kleń, płoć, szczupak pospolity, jelec europejski czy pstrąg potokowy. Z innych zwierząt występują m.in. bobry. W podziale rybackim kraju Trzebośnicę włączono do obwodu rybackiego rzeki San nr 9[12], którego użytkownikiem jest Okręg PZW Rzeszów. Według podziału PZW większość Trzebośnicy to wody krainy pstrąga i lipienia (górskie), a przyujściowy odcinek, od miejscowości Judaszówka, to wody nizinne[13].
Dopływami Trzebośnicy są m.in.: Nienadówka, Olechowiec, Turka, Krzywy, Tartakówka (Tarlaka), Żyłka i Rokita[14]. Status jednolitej części wód mają: Tarlaka, Rokita i Żyłka oraz dopływ spod Zaborza[15].
Przepływa ona m.in. przez miejscowości takie jak: Trzeboś, Kąty Trzebuskie, Wólka Niedźwiedzka, Ruda Łańcucka, Łoiny, Wola Zarczycka, Hucisko, Judaszówka, Nowa Sarzyna i Sarzyna.
Niedługo przed przyjęciem przez Polskę Ramowej dyrektywy wodnej na Trzebośnicy funkcjonowały trzy punkty pomiarowo-kontrolne o znaczeniu regionalnym – w Wólce Sokołowskiej (poniżej Sokołowa Małopolskiego), w Nowej Sarzynie (powyżej zakładów Organika-Sarzyna) i Sarzynie (4 kilometry przed ujściem do Sanu). W tym ostatnim punkcie monitorowano również osady denne. W Sarzynie również funkcjonował wówczas punkt monitoringu sieci krajowej zlokalizowany na Sanie, tuż powyżej ujścia Trzebośnicy[16].
Podobny układ utrzymywał się również po wejściu do Unii Europejskiej i rozpoczęciu wdrażania nowego systemu monitoringu, tj. w latach 2004-2006, choć w ostatnim roku tego okresu przewidziano monitoring jedynie w Wólce Sokołowskiej, jako punkt monitoringu kontrolnego i dotyczącego eutrofizacji, podczas gdy punktem monitoringu diagnostycznego wyznaczono punkt w Sarzynie[17]. W 2007 roku punkt monitoringu diagnostycznego (na którym realizowano ponadto monitoring operacyjny) przeniesiono do Grzęby, nieco bliżej ujścia do Sanu (2,2 km) i stał się on jedynym punktem monitoringu wód Trzebośnicy. Punkt badania osadów pozostał ten sam[18].
Zgodnie z programem wodno-środowiskowym za obiekty zagrażające stanowi wód Trzebośnicy uznano następujące zakłady: Zakłady Chemiczne "Organika-Sarzyna" S.A., Elektrociepłownia Nowa Sarzyna i Zakład Chemiczny „Silikony Polskie”, wszystkie zlokalizowane w Nowej Sarzynie[19]. Na Trzebośnicy znajduje się jedno z przemysłowych ujęć wody zakładu "Organika-Sarzyna". Podstawowym źródłem zanieczyszczenia Trzebośnicy nie są spływy z pól, lecz ścieki komunalne, zwłaszcza z oczyszczalni ścieków w Sokołowie Małopolskim.
W latach 2000 i 2001 wody Trzebośnicy oceniono jako nieodpowiadające ówczesnym normom (pozaklasowe)[20][21]. W 2001 roku zbadano również osady rzeczne, które okazały się jednymi z najmniej zanieczyszczonych w województwie[21].
W wyniku badań państwowego monitoringu środowiska w roku 2006 poniżej dopływu z sokołowskiej oczyszczalni stwierdzono przekroczenie wskaźników bakteriologicznych i dotyczących stężenia związków fosforu, przez co sklasyfikowano jakość wód jako złą (klasa V). Tam też stwierdzono również podwyższone stężenie azotanów. Nie stwierdzono natomiast takich oznak eutrofizacji jak przekroczona ilość chlorofilu a (świadcząca o zakwitach glonowych). W kolejnych punktach bliżej ujścia dodatkowo stwierdzono istotne zanieczyszczenie fenolami.
W roku 2007 pomiary przeprowadzone w przyujściowym odcinku wykazały poprawę stanu ekologicznego z klasy V (zły stan ekologiczny) na klasę IV (stan słaby). w latach 2004-2007 w różnych punktach pomiarowych zaobserwowano obustronne zmiany jakości wód Trzebośnicy między klasą IV a V. Wody Trzebośnicy w badanych miejscach zostały uznane za nieprzydatne do bytowania w warunkach naturalnych ryb o znaczeniu gospodarczym, m.in. ze względu na wartości stężenia azotynów[22].
Według badań w punkcie Grzęba (część wsi Sarzyna) z roku 2008 mimo podwyższonego stężenia azotu Kjeldahla i fenoli, ze względu na stan elementów biologicznych uznano wody Trzebośnicy za odpowiadające III klasie (umiarkowany stan ekologiczny)[23].
W związku z tym w Programie wodno-środowiskowym kraju z 2010 r. potencjał ekologiczny Trzebośnicy określono jako zły, jednak nie uznano, aby zagrożony był cel środowiskowy, jakim jest osiągnięcie potencjału co najmniej dobrego[24].
Z kolei według Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły z 2011 roku potencjał ekologiczny Trzebośnicy uznano za co najmniej dobry (choć stan chemiczny za poniżej dobrego)[25].
Na podstawie monitoringu w 2018 r. potencjał ekologiczny obu jednolitych części wód tworzących Trzebośnicę sklasyfikowano jako słaby. W obu przypadkach taką klasę uzyskał fitobentos, a w dolnym odcinku również makrofity. Z kolei stan ichtiofauny w dolnym odcinku był trochę lepszy niż w górnym, osiągając odpowiednio drugą i trzecią klasę. Elementy fizykochemiczne z reguły wskazywały na gorszy stan odcinka górnego niż dolnego, przekraczając normy dobrego stanu dla różnych form azotu i fosforu. W obu odcinkach stwierdzono zasolenie chlorkami przekraczające normy stanu dobrego. Stan chemiczny wód sklasyfikowano jako poniżej dobrego, o czym zdecydowało przekroczenie norm PBDE w tkankach ryb i benzo(a)pirenu w wodzie[26].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
