Ententa

Ententa (czyt. ãnˈtãnta, z fr. entente – porozumienie, ang. Triple Entente, potrójna ententa, trójporozumienie) – sojusz pomiędzy Francją, Wielką Brytanią i Imperium Rosyjskim. Do jego powstania dochodziło stopniowo. Był odpowiedzią na zawarte w 1882 Trójprzymierze.

Ententa (na zielono), Trójprzymierze (na oliwkowo) i kraje neutralne (na beżowo) w 1914, przed wybuchem I wojny światowej

Uczestnicy I wojny światowej

     Państwa centralne

     Ententa

Historia

Personifikacja Brytanii (z prawej), Rosji (w środku) i Francji (z lewej), z początku I wojny światowej

Imperium Rosyjskie, Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry byli uczestnikami Sojuszu Trzech Cesarzy, sformalizowanego 22 października 1873, na mocy którego zobowiązywali się oni do wzajemnych konsultacji w razie rozbieżnych interesów, zachowania pokoju w Europie oraz szukania wspólnego rozwiązania w razie agresji państw trzecich. Francja, odwieczny wróg Niemiec, była przez Niemcy izolowana na arenie międzynarodowej, zwłaszcza po przegranej w wojnach napoleońskich i wojnie francusko-pruskiej. Konsekwencją zawarcia Sojuszu Trzech Cesarzy był Traktat reasekuracyjny, podpisany pomiędzy Niemcami a Rosją 18 czerwca 1887. W 1890 roku Rosja chciała renegocjować traktat, jednakże cesarz Niemiec, Wilhelm II nie wyraził chęci ani zgody na ponowne podpisanie traktatu. Doprowadziło to w konsekwencji, z obawy przed Niemcami, do asekuracyjnego zbliżenia się Rosji z Francją – oponentem Niemiec.

Jako pierwszy został zawarty sojusz francusko-rosyjski (17 sierpnia 1892)^[1]. Pomimo odmiennych systemów politycznych, udało porozumieć się III Republice Francuskiej i Imperium Rosyjskiemu. Niemcy znalazły się w niekorzystnym położeniu pomiędzy tymi dwoma krajami.

Wielka Brytania, największe mocarstwo kolonialne świata (zob. Imperium brytyjskie), znalazła się w zagrożeniu dla swych terytoriów zamorskich, przez istniejącą dopiero od 1871 niemiecką Cesarską Marynarkę Wojenną. Marynarka Niemiec od końca XIX wieku była niezwykle intensywnie rozbudowywana. W latach poprzedzających I wojnę światową była już drugą potęgą morską świata, ustępując jedynie Royal Navy. Wielka Brytania, wybierając mniejsze zło, sprzymierzyła się ze swoim odwiecznym wrogiem, Francją. Jako drugi został zawarty układ angielsko-francuski (tzw. entente cordiale, 1904), a następnie porozumienie rosyjsko-angielskie (1907). Tym samym trójporozumienie zaczęło funkcjonować w 1907. Układ 1907 podobnie jak 1904 był wytyczeniem stref wpływów, układem wzajemnej pomocy był jedynie układ z 1892.

Już po wybuchu I wojny światowej do Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji, które stanowiły trzon ententy^[2], dołączyła szeroka koalicja 25 państw, z których nie wszystkie wzięły czynny udział w wojnie przeciwko państwom centralnym.

Państwa wchodzące w skład ententy

Wykres przedstawiający ofiary po stronie ententy

•  Wielka Brytania i jej dominia
•  Francja
•  Imperium Rosyjskie (do 1917)
•  Belgia
•  Japonia
•  Włochy (od 1915)
•  Rumunia
•  Stany Zjednoczone (od 1917 na zasadzie państwa sprzymierzonego)
•  Królestwo Grecji
•  Brazylia (od 1917)
•  Portugalia
•  Królestwo Serbii

Państwa ententy w statystykach (1913 rok)^[3]

	Populacja (w mln)	Powierzchnia (w mln km²)	PKB (w mld $)
Imperium Rosyjskie (wraz z tzw. Królestwem kongresowym)	173,2	21,7	257,7
wraz z Wielkim Księstwem Finlandii	176,4	22,1	264,3
Francja	39,8	0,5	138,7
wraz z koloniami	88,1	11,2	170,2
Imperium brytyjskie	446,1	33,3	561,2
Japonia	55,1	0,4 M	76,5
wraz z koloniami	74,2	0,7	92,8
Włochy	35,6	0,3	91,3
wraz z koloniami	37,6	2,3	92,6
Stany Zjednoczone	96,5	7,8	511,6
wraz z ziemiami zależnymi[a]	106,3	9,6	522,2
Razem	928,7	79,2	1703,3

Przywódcy

 Francja

• Raymond Poincaré – prezydent Francji
• René Viviani – premier Francji (13 czerwca 1914 – 29 października 1915)
• Aristide Briand – premier Francji (29 października 1915 – 20 marca 1917)
• Alexandre Ribot – premier Francji (20 marca 1917 – 12 września 1917)
• Paul Painlevé – premier Francji (12 września 1917 – 16 września 1917)
• Georges Clemenceau – premier Francji (od 16 września 1917)
• Joseph Joffre – naczelny dowódca armii francuskiej (3 sierpnia 1914 – 13 grudnia 1916) i marszałek Francji
• Robert Nivelle – naczelny dowódca armii francuskiej (13 grudnia 1916 – kwiecień 1917)
• Philippe Pétain – naczelny dowódca armii francuskiej (kwiecień 1917 – 11 listopada 1918)
• Ferdinand Foch – marszałek Francji, Naczelny Dowódca Połączonych Sił Zbrojnych (26 marca 1918 – 11 listopada 1918)
• Milan Rastislav Štefánik – generał armii francuskiej, dowódca Legionu Czechosłowackiego

 Imperium brytyjskie

• Jerzy V – król Wielkiej Brytanii, cesarz Indii
• Herbert Henry Asquith – premier Wielkiej Brytanii (do 5 grudnia 1916)
• David Lloyd George – premier Wielkiej Brytanii (od 7 grudnia 1916)
• Horatio Kitchener – minister wojny (5 sierpnia 1914 – 5 czerwca 1916)
• William Robertson – naczelny dowódca armii (23 grudnia 1915 – luty 1918)
• John French – naczelny dowódca Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (4 sierpnia 1914 – 15 grudnia 1915)
• Douglas Haig – naczelny dowódca Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (15 grudnia 1915 – 11 listopada 1918)
• Hugh Trenchard – dowódca Royal Flying Corps – (sierpień 1915 – styczeń 1918)
• Winston Churchill – pierwszy lord admiralicji – (1911 – maj 1915)
• Arthur Balfour – pierwszy lord admiralicji – (maj 1915 – grudzień 1916)
• Edward Carson – pierwszy lord admiralicji – (10 grudnia 1916 – 17 lipca 1917)
• Eric Geddes – pierwszy lord admiralicji – (lipiec 1917 – styczeń 1919)
• John Arbuthnot Fisher – pierwszy lord morski – (1914 – maj 1915)
• Henry Jackson – pierwszy lord morski – (maj 1915 – listopad 1916)
• John Jellicoe – pierwszy lord morski (listopad 1916 – grudzień 1917)
• Rosslyn Wemyss(inne języki)– pierwszy lord morski (grudzień 1917 – listopad 1919)

 Kanada

• Robert Borden – premier Kanady (1914–1918)
• Sam Hughes – minister milicji i obrony (1914 – styczeń 1915)
• Joseph Flavelle – dyrektor imperialnej komisji ds. uzbrojenia (1915–1919)
• Julian Byng (czerwiec 1916 – czerwiec 1917) dowódca Korpusu Kanadyjskiego
• Edwin Alderson – dowódca zjednoczonego Kanadyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (26 stycznia 1915 – wrzesień 1915)
• Arthur Currie – dowódca zjednoczonego Kanadyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (czerwiec 1917–)

 Australia

• Joseph Cook – premier Australii (do 17 września 1914)
• Andrew Fisher – premier Australii (17 września 1914 – 27 października 1915)
• Billy Hughes – premier Australii (od 27 października 1915)
• John Monash – dowódca Korpusu Australijskiego (maj 1918 –)
• William Holmes – dowódca Australijskiego Ekspedycyjnego Korpusu Morskiego i Lądowego (sierpień 1914 – luty 1915)
• Harry Chauvel – dowódca Pustynnego Korpusu Konnego (Synaj i Palestyna) (sierpień 1917–)

 Indie Brytyjskie

• Charles Hardinge – wicekról Indii 1910–1916
• Frederic Thesiger – wicekról Indii 1916–1921
• Austen Chamberlain – minister ds. Indii
• John Nixon – dowódca British Indian Army

 Południowa Afryka

• Louis Botha – premier Afryki Południowej
• Jan Smuts – dowódca

 Nowa Zelandia

• William Massey – premier Nowej Zelandii
• Alexander John Godley – dowódca Nowozelandzkich Sił Zbrojnych (do października 1914); dowódca Nowozelandzkiego Korpusu Ekspedycyjnego
• Alfred William Robin – generał-kwatermistrz oraz dowódca Nowozelandzkich Sił Zbrojnych (od października 1914)

 Imperium Rosyjskie

• Mikołaj II – car (do 15 marca 1917)
• Mikołaj Mikołajewicz Romanow – dowódca naczelny (1 sierpnia 1914 – 5 września 1916)
• Aleksander Samsonow – dowódca 2 Armii w trakcie inwazji na Prusy Wschodnie (1 sierpnia 1914 – 29 sierpnia 1914)
• Paul von Rennenkampf – dowódca 1 Armii w trakcie inwazji na Prusy Wschodnie (1 sierpnia 1914 – listopada 1914)
• Nikołaj Iwanow – dowódca armii cesarskiej na froncie południowo-zachodnim (1 sierpnia 1914 – marzec 1916) odpowiedzialny za działania w Galicji
• Aleksiej Brusiłow – dowódca frontu południowo-zachodniego, później tymczasowy dowódca naczelny po abdykacji cara (luty 1917 – sierpień 1917)
• Ławr Korniłow – dowódca frontu południowo-zachodniego, później dowódca naczelny (sierpień 1917)
• Aleksiej Kuropatkin – dowódca frontu północnego (październik 1915 – 1917)
• Nikołaj Judenicz – dowódca Kaukazu (styczeń 1915 – maj 1917)
• Andrej Eberhardt – dowódca floty czarnomorskiej (1914–1916)
• Aleksandr Kołczak – dowódca floty czarnomorskiej (1916–1917)
• Nikołaj Essen – dowódca floty bałtyckiej (1913 – maj 1915)

 Królestwo Serbii

• Piotr I – król Serbii
• książę Aleksander – regent, dowódca naczelny
• Nikola Pašić – premier Serbii
• Radomir Putnik – marszałek polny, szef sztabu serbskiej armii
• Živojin Mišić – generał/ marszałek polny, zastępca szefa sztabu serbskiej armii, zastępca dowódcy 1 Armii, później szef sztabu
• Petar Bojović – generał/ marszałek polny, dowódca 1 Armii, zastępca szefa sztabu, później dowódca 1 Armii
• Stepa Stepanović – generał/ marszałek polny, dowódca 2 Armii
• Pavle Jurišić Šturm – dowódca 3 Armii

 Królestwo Czarnogóry

• Mikołaj I – król Czarnogóry
• Janko Vukotić – dowódca 1 Armii Czarnogóry
• Daniło Petrowić-Niegosz – następca tronu, w sztabie 1 Armii
• Krsto Todorov-Zrnov Popović – w sztabie 1 Armii, adiutant Vukoticia
• Anto Gvozdenović – adiutant króla
• Mitar Martinović – dowódca kilku oddziałów czarnogórskiej armii

 Królestwo Grecji

• Elefterios Wenizelos – premier Grecji po 13 czerwca 1917
• Konstantyn I – król Grecji, zrezygnował z tronu
• Aleksander – król Grecji, wstąpił na tron po rezygnacji ojca
• Panajotis Danglis – grecki generał

 Belgia

• Albert I – król Belgii (23 grudnia 1909 – 17 lutego 1934)
• Leon de Witte – belgijski dowódca w bitwie pod Haelen
• Theophile Figeys – belgijski generał w trakcie ofensywy stu dni

 Włochy

• Wiktor Emanuel III – król Włoch
• Antonio Salandra – premier Włoch (do 18 czerwca 1916)
• Paolo Boselli – premier Włoch (18 czerwca 1916 – 29 października 1917)
• Vittorio Emanuele Orlando – premier Włoch (od 29 października 1917)
• Luigi Cadorna – głównodowodzący włoskiej armii
• Armando Diaz – szef sztabu włoskiej armii
• Luigi Amadeo di Savoia – głównodowodzący floty adriatyckiej (1914–1917)
• Paolo Thaon di Revel(inne języki) – admirał Królewskiej Floty Włoch

 Rumunia

• Ferdynand I – król Rumunii
• Constantin Prezan – szef sztabu
• Alexandru Averescu – dowódca rumuńskiej 2 i 3 Armii, później grupy armii „Południe”

 Stany Zjednoczone

Zastosowanie konwojów morskich w celu przetransportowania oddziałów amerykańskich do Francji, 1917

• Thomas Woodrow Wilson – prezydent Stanów Zjednoczonych/głównodowodzący siłami zbrojnymi USA
• Newton Baker – sekretarz wojny Stanów Zjednoczonych
• John Pershing – dowódca Amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego

 Japonia

• Yoshihito – cesarz Japonii
• Shigenobu Ōkuma – premier Japonii (16 kwietnia 1914 – 9 października 1916)
• Masatake Terauchi – premier Japonii (9 października 1916 – 29 września 1918)
• Takashi Hara – premier Japonii (29 września 1918 – 4 listopada 1921)

 Portugalia

• Bernardino Machado – prezydent Portugalii (do 12 grudnia 1917)
• Afonso Costa – premier Portugalii (do 15 marca 1916; później jeszcze raz 25 kwietnia 1917 – 10 grudnia 1917)
• António José de Almeida – premier Portugalii (15 marca 1916 – 25 kwietnia 1917)
• Sidónio Pais – premier Portugalii i minister wojny (11 grudnia 1917 – 9 maja 1918) i prezydent Portugalii (od 9 maja 1918)
• José Maria Norton de Matos – minister wojny (do 10 grudnia 1917)
• João Tamagnini Barbosa – tymczasowy minister wojny (9 maja 1918 – 15 maja 1918)
• Amílcar Mota – sekretarz stanu ds. wojny (15 maja 1918 – 8 października 1918)
• Álvaro de Mendonça – sekretarz stanu ds. wojny (od 8 października 1918)
• Fernando Tamagnini de Abreu – dowódca Portugalskiego Korpusu Ekspedycyjnego
• José Augusto Alves Roçadas – dowódca sił portugalskich w południowej Angoli
• José Luís de Moura Mendes – dowódca sił portugalskich w Afryce Wschodniej (do czerwca 1916)
• José César Ferreira Gil – dowódca sił portugalskich w Afryce Wschodniej (od czerwca 1916)
• Sousa Rosa – dowódca sił portugalskich w Afryce Wschodniej (od 1917 roku)

Syjam

• Vajiravudh – król Syjamu
• Chakrabongse Bhuvanadh – dowódca Syjamskiego Korpusu Ekspedycyjnego na zachodnim froncie

 Brazylia

• Venceslau Bras – prezydent Brazylii
• Pedro Frontin, szef Brazylijskiej Floty Ekspedycyjnej
• Napoleão Felipe Aché, szef Brazylijskiej Misji Wojskowej we Francji
• Nabuco Gouveia – szef brazylijskiej delegacji medycznej

Podsumowanie wypowiedzeń wojny

Poniższa tabela przedstawia chronologię wypowiedzeń wojny. Rzędy na żółtym tle przedstawiają zerwania stosunków dyplomatycznych^[4]. Jeśli notatka nie pojawia się w innym miejscu, wypowiedzenie wojny przez i przeciwko Wielkiej Brytanii oznacza także wypowiedzenie wobec innych członków imperium brytyjskiego.

Data	Wypowiadający	Przeciw
1914
28 lipca	Austro-Węgry	Królestwo Serbii
30 lipca	Imperium Rosyjskie	Austro-Węgry
1 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Imperium Rosyjskie
1 sierpnia	Monako	Cesarstwo Niemieckie
3 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Francja
4 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Belgia[5]
	Wielka Brytania	Cesarstwo Niemieckie
5 sierpnia	Królestwo Czarnogóry	Austro-Węgry
6 sierpnia	Austro-Węgry	Imperium Rosyjskie
	Królestwo Serbii	Cesarstwo Niemieckie
9 sierpnia	Królestwo Czarnogóry	Cesarstwo Niemieckie
11 sierpnia	Francja	Austro-Węgry
12 sierpnia	Wielka Brytania	Austro-Węgry
22 sierpnia	Austro-Węgry	Belgia
23 sierpnia	Japonia	Cesarstwo Niemieckie
25 sierpnia	Japonia	Austro-Węgry
1 listopada	Imperium Rosyjskie	Imperium Osmańskie
2 listopada	Królestwo Serbii	Imperium Osmańskie
3 listopada	Królestwo Czarnogóry	Imperium Osmańskie
5 listopada	Wielka Brytania  Francja	Imperium Osmańskie
1915
23 maja	Włochy	Austro-Węgry
3 czerwca	San Marino	Austro-Węgry
21 sierpnia	Włochy	Imperium Osmańskie
14 października	Bułgaria	Królestwo Serbii
15 października	Wielka Brytania  Królestwo Czarnogóry	Bułgaria
16 października	Francja	Bułgaria
19 października	Włochy  Imperium Rosyjskie	Bułgaria
1916
9 marca	Cesarstwo Niemieckie	Portugalia
15 marca	Austro-Węgry	Portugalia
27 sierpnia	Rumunia	Austro-Węgry
	Włochy	Cesarstwo Niemieckie
28 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Rumunia
30 sierpnia	Imperium Osmańskie	Rumunia
1 września	Bułgaria	Rumunia
1917
6 kwietnia	Stany Zjednoczone	Cesarstwo Niemieckie
7 kwietnia	Kuba	Cesarstwo Niemieckie
10 kwietnia	Bułgaria	Stany Zjednoczone
13 kwietnia	Boliwia	Cesarstwo Niemieckie
20 kwietnia	Imperium Osmańskie	Stany Zjednoczone
2 lipca	Królestwo Grecji	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry  Imperium Osmańskie  Bułgaria
22 lipca	Tajlandia	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry
4 sierpnia	Liberia	Cesarstwo Niemieckie
14 sierpnia	Chiny	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry
6 października	Peru	Cesarstwo Niemieckie
7 października	Urugwaj	Cesarstwo Niemieckie
26 października	Brazylia	Cesarstwo Niemieckie
7 grudnia	Stany Zjednoczone	Austro-Węgry
7 grudnia	Ekwador	Cesarstwo Niemieckie
10 grudnia	Panama	Austro-Węgry
16 grudnia	Kuba	Austro-Węgry
1918
23 kwietnia	Gwatemala	Cesarstwo Niemieckie
8 maja	Nikaragua	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry
23 maja	Kostaryka	Cesarstwo Niemieckie
12 lipca	Haiti	Cesarstwo Niemieckie
19 lipca	Honduras	Cesarstwo Niemieckie
10 listopada	Rumunia	Cesarstwo Niemieckie

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Entente cordiale

Zobacz hasło ententa w Wikisłowniku

• alianci
• Ententa Bałtycka
• Ententa Bałkańska
• Mała Ententa
• traktat z Dunkierki

Uwagi

1. Hawaje i Alaska nie były jeszcze stanami USA; nie są wliczane do statystyki.

Przypisy

1. Nicholas Mansergh, The Coming of the First World War, Longmans Green and Co, 1949, Londyn, s. 35.
2. 4 września 1914, w miesiąc po przystąpieniu Wielkiej Brytanii do wojny, trzy sprzymierzone rządy ogłosiły w Paryżu, że będą prowadzić wojnę bez zawierania pokoju separatystycznego (Déclaration de la Triple Entente. Signée à Londres, le 4 septembre 1914., Triple Entente ‘No Separate Peace’ Agreement, 4 September 1914). Japonia przystąpiła do tego oświadczenia 19 października 1915 (Accesssion of Japan). 30 listopada 1915 w Londynie wspomniane cztery rządy wraz z rządem Włoch ponowiły deklarację (Declaration between the United Kingdom, France, Italy, Japan and Russia engaging not to conclude peace separately during the present war.).
3. S.N. Broadberry, Mark Harrison, The Economics of World War I, edycja ilustrowana, Cambridge University Press, 2005, s. 7–8.
4. Declarations of War, 1914–1918. academicamerican.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-15)]..
5. Był to atak bez wypowiedzenia wojny. Gwałt na Belgii, czyli Sarajewo intelektualistów.

Kontrola autorytatywna (umowa międzynarodowa):

• LCCN: sh85137897
• NKC: ph979254
• J9U: 987007286506405171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3898108
• Britannica: topic/Triple-Entente
• Treccani: triplice-intesa
• ЕСУ: 42861
• SNL: trippelententen
• Catalana: 0024180