Aleksander I Karadziordziewić

Aleksander I Karadziordziewić, (serb. Александар I Карађорђевић; ur. 16 grudnia 1888 w Cetynii, zm. 9 października 1934 w Marsylii) – ostatni władca Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (1921–1929), następnie król Jugosławii (1929–1934), sprawujący władzę w sposób dyktatorski. Zamordowany w czasie oficjalnej wizyty we Francji z inspiracji chorwackich separatystów^[1].

Aleksander I

Król Serbów, Chorwatów i Słoweńców
Okres	od 16 sierpnia 1921 do 3 października 1929
Poprzednik	Piotr I Karadziordziewić
Król Jugosławii
Okres	od 16 sierpnia 1921 do 9 października 1934
Następca	Piotr II Karadziordziewić
Dane biograficzne
Dynastia	Karadziordziewiciowie
Data i miejsce urodzenia	16 grudnia 1888 Cetynia
Data i miejsce śmierci	9 października 1934 Marsylia
Przyczyna śmierci	postrzelenie
Miejsce spoczynku	Cerkiew św. Jerzego, Topola
Ojciec	Piotr I Karadziordziewić
Matka	Zorka Czarnogórska
Żona	Maria Rumuńska
Dzieci	Piotr II, Tomisław, Andrzej
Odznaczenia

Fragment kroniki filmowej przedstawiającej zamach, 1934 (ang.)

Życiorys

Był synem Piotra I Karadziordziewicia i Zorki, księżniczki czarnogórskiej. Dzieciństwo spędził razem z ojcem na wygnaniu w Genewie, następnie od 1899 przebywał w Sankt Petersburgu, gdzie służył w carskim korpusie paziów^[2]. W latach 1914–1918 z nadania ojca pełnił urząd regenta, a w latach 1912–1918 kierował armią serbską jako naczelny wódz.

W pierwszych latach swego panowania był królem Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (1921–1929). Aby wzmocnić jedność państwa, zmienił jego nazwę i 3 października 1929 roku proklamował powstanie nowego państwa o nazwie Jugosławia^[3]. Zmianie uległa nie tylko nazwa państwa, ale również jego podział administracyjny, zniesiono dotychczasowy podział na departamenty (serb.-chorw. oblasti) a wprowadzono 9 banowin^[4]. Na arenie międzynarodowej prowadził politykę profrancuską. Kraj razem z Rumunią i Czechosłowacją tworzył wymierzoną w węgierski rewizjonizm małą Ententę. Wprowadził reformy w sądownictwie, szkolnictwie i kalendarzu, dążące do ujednolicenia nowego państwa. Konstytucja z 3 września 1931 roku legalizowała jego rządy^[3]. Aleksander był zwolennikiem silnej władzy centralnej oraz przeciwnikiem separatyzmu chorwackiego, choć starał się zachowywać dobre stosunki z Chorwatami. Król usiłował też zawrzeć porozumienie z Bułgarią. Pomimo metod autorytarnych jego rządy spotykały się z poparciem znacznej części społeczeństwa Jugosławii^[3]. Niemniej, likwidacja rządów parlamentarnych (rozwiązanie Skupsztiny), rozwiązanie partii politycznych i ścisła cenzura spowodowały opór społeczny, demonstrowany głównie pod hasłem: Precz z dyktaturą!^[5]. Zginął zamordowany we Francji przez Włada Czernozemskiego, wskutek zamachu Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej (VMRO) i chorwackich ustaszy (operacja „Miecz teutoński”^[6]). Pochowany w cerkwi św. Jerzego w Topoli.

Po jego śmierci rządy w imieniu nieletniego syna Aleksandra, Piotra objął regent, książę Paweł Karadziordziewić.

Odznaczenia

Serbskie/jugosłowiańskie

• Wielki Mistrz Orderu Świętego Księcia Łazarza
• Wielki Mistrz Orderu Gwiazdy Jerzego Czarnego
• Wielki Mistrz Orderu Orła Białego
• Wielki Mistrz Orderu Korony Jugosłowiańskiej
• Wielki Mistrz Orderu Świętego Sawy
• Złoty Medal za Waleczności im. Milosa Obilicia
• Medal Pamiątkowy Wojny Serbsko-Bułgarskiej 1913
• Medal Pamiątkowy Kampanii Albańskiej 1920

Zagraniczne

• Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)
• Krzyż Wojenny (Belgia)
• Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria)
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Aleksandra (Bułgaria)
• Krzyż Wielki Orderu Daniły I (Czarnogóra)
• Order Świętego Piotra (Czarnogóra)
• Order Lwa Białego I klasy (Czechosłowacja)
• Krzyż Wojenny Czechosłowacki (1914–1918)
• Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
• Medal Wojskowy (Francja)
• Krzyż Wojenny ze srebrną palmą (Francja)
• Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)
• Krzyż Wojenny 1914-1918 (Grecja)
• Order Medżydów I klasy (Imperium Osmańskie)
• Order Osmana I klasy (Imperium Osmańskie)
• Medal Niepodległości (Imperium Osmańskie)
• Krzyż Wielki Orderu Słońca Peru
• Order Orła Białego (1921, Polska)^[7]
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1923, Polska)^[8]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (Polska)
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Chrystusa (Portugalia)
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Avis (Portugalia)
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)
• Wstęga Trzech Orderów (1893, Portugalia)^[9]
• Order Świętego Andrzeja Apostoła (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)
• Cesarski i Królewski Order Orła Białego (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Jerzego I klasy (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie))
• Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława I klasy (Imperium Rosyjskie)
• Order Michała Walecznego I klasy (Rumunia)
• Krzyż Wielki Orderu Korony (Rumunia)
• Wielka Wstęga Orderu Słonia Białego (Syjam)
• Łańcuch Orderu Grobu Świętego w Jerozolimie (Watykan)
• Honorowy Rycerz Krzyża Wielkiego Orderu Łaźni (Wielka Brytania)
• Honorowy Rycerz Krzyża Wielkiego Królewskiego Orderu Wiktoriańskiego (Wielka Brytania)
• Medal Koronacyjny Króla Jerzego V (Wielka Brytania)
• Order Annuncjaty (Królestwo Włoch)
• Krzyż Wielki Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Królestwo Włoch)
• Krzyż Wielki Orderu Korony (Królestwo Włoch)

Zobacz też

• Šestojanuarska diktatura