Stan Borys

Stan Borys, właśc. Stanisław Guzek^[1][2] (ur. 3 września 1941 w Załężu^[2]) – polski muzyk, piosenkarz, kompozytor, aktor i poeta.

Stan Borys

Stan Borys (2016)
Imię i nazwisko	Stanisław Guzek
Data i miejsce urodzenia	3 września 1941 Załęże
Typ głosu	tenor
Gatunki	jazz, rock, bigbit, pop
Zawód	piosenkarz, autor tekstów, kompozytor
Aktywność	od 1958
Wydawnictwo	Polskie Nagrania „Muza”, Warner Music Poland
Powiązania	Bogdan Loebl
Zespoły
Bizony Blackout Odyssey Family Tress Strange Romance Imię Jego 44
Odznaczenia
Strona internetowa

Życiorys

Pochodzi z niezamożnej rodziny; jego ojciec był kolejarzem^[3]. Miał siostrę Zofię (zm. 2022 w wieku 90 lat)^[4].

Był uczniem różnych szkół, m.in. technikum rolniczego (TMR Łańcut) i budowlanego, a maturę zdał eksternistycznie^[3]. Uczył się grać na skrzypcach, klarnecie^[3] i gitarze. W okresie licealnym uczęszczał do Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie, gdzie zainteresował się poezją i teatrem^[3]. W tym okresie brał udział w ogólnopolskich konkursach recytatorskich^[3]. Po opuszczeniu domu rodzinnego imał się wielu prac zarobkowych, m.in. zakładał piorunochrony, pracował jako meliorator, górnik, robotnik budowlany, zegarmistrz i goniec^[3].

Profesjonalną działalność artystyczną rozpoczął w 1958. Zaczynał od pracy rekwizytora w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, gdzie był też statystą w kilku spektaklach i zagrał epizodyczną rolę w sztuce Ryszard II^[5]. W latach 60. założył teatr poezji „Symbol”^[5]. W 1965 zadebiutował jako poeta, a jego utwory opublikowano w „Nowinach Rzeszowskich”^[5]. Otrzymał też nagrodę w Turnieju Jednego Wiersza^[5].

Również w 1965 zainteresował się śpiewem, jego inspiracją był m.in. Tommy Steele^[5]. W tym samym roku nawiązał współpracę z Tadeuszem Nalepą, z którym założył zespół Blackout^[5]. Po dwóch latach odszedł z zespołu i przeszedł do formacji Bizony, z którą również współpracował dwa lata^[5]. W 1968 razem z zespołem zajął drugie miejsce na Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Estradowych w Olsztynie, a solowo – za wykonanie utworu „To ziemia” – otrzymał nagrodę prasy na 6. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu^[6].

W 1969 rozpoczął karierę solową i swój pierwszy album. W 1971 wystąpił na Festiwalu Piosenki „Bratysławska Lira” w Bratysławie oraz, za wykonanie utworów „Ikona” i „Kvrie”, otrzymał statuetkę Brązowego Gronostaja na Międzynarodowym Festiwalu Varietées w Rennes^[6] oraz wystąpił gościnnie w filmie Uciec jak najbliżej (1972). W 1972 zajął trzecie miejsce ex aequo z Urszulą Sipińską i Haliną Frąckowiak oraz otrzymał nagrodę prasy za najlepszą interpretację piosenki na Young European Song Festival w Ostendzie, a także zajął drugie miejsce i nagrodę za interpretację piosenki „Wierzę drzewom” na Song Olimpiad w Atenach^[7]. W 1973 za wykonanie utworu „Jaskółka uwięziona” otrzymał nagrodę dziennikarzy na 11. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu^[8]. W tym samym roku za wykonanie „Jaskółki…” zajął pierwsze miejsce za interpretację piosenki polskiej na 13. Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie, a także otrzymał nagrodę publiczności i jury (za interpretację utworu „Lost Love”) w Międzynarodowym Konkursie Piosenki w Castlebar oraz otrzymał wyróżnienie na festiwalu „Onda Nueva” w Caracas^[9]. W sezonie 1974/1975 występował w Teatrze Syrena w Warszawie. W maju 1975 premierę miało oratorium Katarzyny Gärtner i Ernesta Brylla Zagrajcie nam dzisiaj wszystkie srebrne dzwony, w którym wystąpił Borys^[10]. W 1976 wydał nagrany w duecie z Marylą Rodowicz singel „Dziś prawdziwych Cyganów już nie ma”^[11][12]. Po odejściu z Teatru Syrena wyjechał z kraju i mieszkał w USA i Kanadzie. Dorabiał na obczyźnie, pracując jako taksówkarz^[13]. W 1981 zaśpiewał na uroczystościach żałobnych Krzysztofa Klenczona w Chicago^[14].

W 2001 przetworzony fragment jego utworu „Chmurami zatańczy sen” został wykorzystany w refrenie piosenki „Głucha noc” rapera Pei. Borys oskarżył rapera o kradzież własności intelektualnej. 1 września 2011 doszło do zawarcia ugody i wygłoszenia wspólnego oświadczenia, w którym zaznaczono, że to nie Peja umyślnie użył bez zgody autora fragmentu tekstu piosenki „Chmurami zatańczy sen”, wskazując, że raper poprosił swojego wydawcę o dopilnowanie formalności w związku z użyciem tekstu i poinformowania o tym Borysa^[15].

Borys (2007)

W 2004 był gwiazdą festiwalu muzycznego w Syracuse^[16]. W 2006 zaczął występować z zespołem Imię Jego 44 z Wrocławia, a 5 listopada 2006 w Filharmonii w Rzeszowie obchodził 45-lecie pracy artystycznej. We wrześniu 2009 ukazał się zbiór jego wierszy o tytule Co jest urokiem tego życia. W 2014 wystąpił z utworem „Jaskółka uwięziona” w koncercie „25 lat! Wolność kocham i rozumiem” podczas 51. KFPP w Opolu^[8]. Piosenkę wykonał także w trakcie 54. edycji festiwalu w 2017^[8].

Życie prywatne

Trzykrotnie żonaty, z żoną Ewą ma córkę Patrycję^[17], jego żoną była też m.in. Agata Pilitowska. Od 2009 pozostaje w nieformalnym związku z Anną Maleady^[18]. W latach 1975–2004 mieszkał za granicą (w Chicago, Toronto i Las Vegas); od marca 2020 mieszka w USA^[19].

W lutym 2019 przeszedł rozległy udar mózgu, po którym został częściowo sparaliżowany. W październiku 2021 przeszedł zawał serca^[20][21].

Wyznaje taoizm^[22]. Od lat nastoletnich, zafascynowany kulturą hinduską, praktykuje jogę^[23].

7 października 2023 Uczelnia Łukaszewski w Warszawie nadała Stanowi Borysowi honorowy tytuł Profesora^[24].

Dyskografia

Opracowano na podstawie materiału źródłowego^[25].

Albumy

• 1967 Blackout (Blackout)
• 1969 To ziemia (Bizony)
• 1970 Krzyczę przez sen
• 1971 Naga (Niebiesko-Czarni)
• 1972 Piosenki z filmu „Uciec jak najbliżej”
• 1974 Stan Borys
• 1974 Szukam przyjaciela
• 1988 Piszę pamiętnik artysty – hańba temu, kto o tym źle myśli! Wiersze C.K. Norwida
• 1996 Niczyj
• 1998 Portret
• 2007 Znieczulica (Imię Jego 44)
• 2014 Ikona

Kompilacje

• The Best of Stan Borys (1991)
• Złote przeboje (Platynowa kolekcja) (2000)
• Idę drogą nieznaną (Złota kolekcja) (2002)
• Jaskółka uwięziona (Perły polskie) (2003)
• Spacer dziką plażą (The Best) (2005)
• Gwiazdy polskiej piosenki (2008)

Filmografia

• Uciec jak najbliżej (1972)
• Historia polskiego rocka (2008)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (nadanie 2016^[26]; wręczenie 2017^[27])
• Złoty Krzyż Zasługi (2006)^[28]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2011)^[29]
• Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2006)^[29]
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”^[30]

Nagrody

• 1968 – nagroda Srebrnego Kormorana (drugie miejsce) za program z zespołem Bizony na Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Estradowych w Olsztynie
• 1968 – nagroda prasy na 6. KFPP w Opolu (za piosenkę „To ziemia”)
• 1971 – Brązowy Gronostaj na Międzynarodowym Festiwalu Varietées w Rennes („Ikona” i „Kvrie”)
• 1972 – Złoty Apollin za zajęcie drugiego miejsca na Olimpiadzie Piosenki w Atenach i pierwsza nagroda za interpretację piosenki („Wierzę drzewom”)
• 1972 – nagroda prasy na Young European Song Festival w Ostendzie
• 1973 – nagroda dziennikarzy na 11. KFPP w Opolu („Jaskółka uwięziona”)
• Bursztynowy Słowik na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie („Jaskółka uwięziona”)
• 1973 – nagroda publiczności i nagroda jury za interpretację piosenki („Lost Love”) w Międzynarodowym Konkursie Piosenki w Castlebar
• 1973 – wyróżnienie na Festiwalu „Onda Nueva” w Caracas
• 2015 – Honorowy Złoty Mikrofon za „romantyczną duszę niestrudzonego krzewiciela polskiej poezji, twórcze poszukiwania oraz wielką przyjaźń z Polskim Radiem, obecną w jego słowach i muzyce”^[31][32]
• 2021 – nagroda specjalna ZAiKS-u^[33]

Źródło^[34]:.