Smotrycz (osiedle)

Smotrycz (ukr. Смотрич) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie w rejonie dunajowieckim obwodu chmielnickiego. Położone przy ujściu rzeczki Jaromirki do Smotrycza.

Smotrycz

Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	chmielnicki
Rejon	dunajowiecki
Populacja (2019) • liczba ludności	1806[1]
Nr kierunkowy	+380 3858
Kod pocztowy	32423
Położenie na mapie obwodu chmielnickiego Smotrycz
Położenie na mapie Ukrainy Smotrycz
48°56′49″N 26°33′37″E
Strona internetowa

Historia

Według latopisów ruskich istniał już w XII wieku. Zniszczony w 1240. Za Aleksandra Koriatowicza Smotrycz był stolicą księstwa. 17 marca 1375 Aleksander wydał w 1378 przywilej dla dominikanów smotryckich, zabitych przez Tatarów; pochowany został w ich kościele. W 1448 Smotrycz otrzymuje od Kazimierza Jagiellończyka prawo magdeburskie. Doszczętnie zniszczony przez wojny kozackie, bo w roku 1665 liczył tylko 50 ludzi osiadłych. Dawniej Smotrycz należał do powiatu kamienieckiego.

Od 1597 r. dominikanie ze Smotrycza prowadzili w pobliskiej wsi Tynna sanktuarium maryjne, które stało się miejscem licznych pielgrzymek^[2].

Miasto królewskie, położone w pierwszej połowie XVII wieku w województwie podolskim^[3].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w czerwcu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1000 osób. W lecie 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów wywieziono do getta w Kamieńcu Podolskim, a następnie wymordowano^[4].

Na początku lat 2000 badacze odnaleźli w Dunajowcach starą srebrną gotycką monetę (1 g) z napisem w języku łacińskim „SMOTRIC”, „CONSTATIN”^[5].

W 2017 r. placówkę w Smotryczu otworzyły siostry szarytki z Polski, które po inwazji Rosji prowadzą tu wszechstronną pomoc dla uchodźców^[6].

Zabytki

Smotrycz na mapie Wacława Grodeckiego, Poloniae finitimarumgue locarum descriptio^[7]

• zamek – na swoją siedzibę obrali sobie tę warownię Jerzy i Aleksander Koriatowicze^[8]. Po opowiedzeniu się Podola po stronie Korony Polskiej zamek był oblegany nieskutecznie w 1430 roku przez litewskiego księcia Świdrygiełłę^[9]. W roku 1518 na mocy przywileju Zygmunta Starego Smotrycz zostaje na dwa lata zwolniony w celu odbudowania ponownie zniszczonego zamku. Po najazdach Tatarów zamek został zniszczony^[8],
• pałac Potockich z XIX w. (w ruinie)^[10],
• murowany kościół dominikanów pw. św. Mikołaja, wybudowany w latach 1786-1821 na miejscu drewnianego^[8], zamieniony w ramach represji po Powstaniu Listopadowym na kościół parafialny, konsekrowany przez biskupa Franciszka Mackiewicza w 1837 r., zamknięty w 1935 r., oddany wiernym w 1990 r., rok później przekazany ojcom pasjonistom, którzy w latach następnych przeprowadzili całościowy remont kościoła oraz wybudowali klasztor i dom rekolekcyjny^[11].

Urodzeni

• Kazimierz Nosalewski – polski ksiądz i senator II RP
• Melecjusz Smotrycki – biskup unicki w I RP

Związani ze Smotryczem

• Teodor Potocki - poseł, konfederat barski, generał-major, wojewoda bełski.
• Adam Potocki – pułkownik wojsk polskich Księstwa Warszawskiego.

Starostowie smotryccy

Z tym tematem związana jest kategoria: Starostowie smotryccy.

• Wilhelm Rippe (Ryppe, Rype, Rypp) – podkomorzy parnawski, komendant zamku w Kamieńcu na Podolu^[12]

Przypisy

1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.74
2. Telewizja PolskaT.P. S.A Telewizja PolskaT.P., Wschód - „Polski ślad w Smotryczu” [online], wschod.tvp.pl [dostęp 2023-08-09] (pol.).
3. Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 2.
4. Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1471.
5. Погорілець О. Ссавов О. Монета подільського князя Костянтина. „Нумізматика і фалеристика”. 3 (2004), s. 24. (ukr.)
6. Redakcja, Siostry szarytki na Ukrainie i czas wojny - Życie Zakonne [online], 15 marca 2022 [dostęp 2023-08-09] (pol.).
7. (fragment), 1571, wyd. 2Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna
8. Antoni Urbański: ''Pro memoria: 4-ta serja rozgromionych dworów kresowych, (IV cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1929, s. 18.
9. Janusz Kurtyka, Podole w średniowieczu i okresie nowożytnym: obrotowe przedmurze na pograniczu cywilizacji, [w:] tenże, Podole w czasach jagiellońskich. Studia i materiały, Kraków 2011
10. Smotrycz – stolica księstwa podolskiego | Słowo Polskie [online] [dostęp 2023-08-09] (pol.).
11. Redakcja, Pasjoniści: Konsekracja kościoła w Smotryczu - Życie Zakonne [online], 22 maja 2023 [dostęp 2023-08-09] (pol.).
12. Dr Antoni J.: Zameczki podolskie na kresach multańskich. T. II : Kamieniec nad Smotryczem. Warszawa: nakładem Gebethnera i Wolffa, 1880, s. 49.

Linki zewnętrzne

• Smotrycz, pow. kamieniecki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 919.
• Smotrycz na stronie Rady Najwyższej Ukrainy (ukr.)