Smaczliwka wdzięczna

Smaczliwka wdzięczna, awokado właściwe (Persea americana) – gatunek wiecznie zielonych drzew z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Wykopaliska dowodzą, że awokado było już wykorzystywane 7000 lat p.n.e. Pierwotnie pochodzi z południowego Meksyku, lecz stosunkowo szybko rozpowszechniło się z Ameryki Północnej – przez Środkową – aż do Południowej (Peru)^[5].

Smaczliwka wdzięczna

Przekrój przez owoc
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	magnoliopodobne
Rząd	wawrzynowce
Rodzina	wawrzynowate
Rodzaj	smaczliwka
Gatunek	smaczliwka wdzięczna
Nazwa systematyczna
Persea americana Mill. Gard. Dict. ed. 8 s.p. 1768[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski

Pokrój

Liście

Kwiat

Morfologia

Pokrój

Drzewo dorastające do 24 m wysokości^[6].

Liście

Skórzaste, lancetowate, całobrzegie, o długości do 25 cm, 2–12 cm szerokości, ułożone na pędzie skrętolegle lub naprzemianlegle.

Kwiaty

Żółtawozielone, zebrane w wiechy na szczytach pędów.

Owoce

Owoc o masie do 170 g, nazywany gruszką awokado, ma gruszkowaty, rzadziej okrągły lub jajowaty kształt^[6]. Gruby, zielony egzokarp otacza tłusty, kremowozielonkawy miąższ (mezokarp) oraz niejadalne nasiono. Ze względu na brak endokarpu owoc ten jest jednonasienną jagodą^[7][8][9], z nasionem otoczonym cienką łupiną nasienną. Z uwagi jednak na podobieństwo morfologiczne część autorów zalicza ten owoc do pestkowców^[10].

Okres dojrzewania owocu jest wyjątkowo długi – przeciętnie trwa 6-8 miesięcy. Częścią jadalną jest miąższ, stanowiący ok. 85% masy owocu.

Znaczenie gospodarcze

Awokado Produkcja w 2018
Państwo	Produkcja (w tonach)
Meksyk	2 184 663
Dominikana	644 306
Peru	504 517
Indonezja	410 094
Kolumbia	326 666
Brazylia	235 788
Kenia	233 933
Stany Zjednoczone	168 528
Wenezuela	139 685
Izrael	131 720
Świat	6 407 171
Źródło: FAOSTAT of the United Nations[11]

Awokado jest uprawiane głównie w Ameryce Północnej (76% światowej produkcji), Afryce (11%), Azji (9%) i południowej Europie (2%)^[6].

W medycynie ludowej awokado miało szereg zastosowań, w tym leczenie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, zapalenia oskrzeli, bóli brzucha i biegunek. Skórka owocu wykazuje działanie antybiotyczne (stosowano ją jako środek przeciwrobaczy). Olej z nasiona ma właściwości ściągające, wywar z pestek uśmierzał ból zębów, a pasta z mielonych pestek stosowana była w leczeniu dolegliwości skórnych (świerzb, łupież, ropiejące rany). Liście stosowano jako środek przeciwkaszlowy, stosowano je ponadto w niedokrwistości, hipercholersterolemii, zapaleniu błony śluzowej żołądka, wrzodów żołądka i dwunastnicy, a okłady z liści do leczenia nerwobóli. W badaniach na zwierzętach wykazano pozytywny wpływ na profil lipidowy krwi, stężenie HDL, poziom glukozy i stężenie hemoglobiny^[6].

Awokado jest stosowane także w sztuce kulinarnej. Zawarte w owocach tłuszcze są równie łatwo przyswajalne przez organizm człowieka co masło. Zawartość nienasyconych tłuszczów sprawia, że polecane powinno być osobom chorującym na miażdżycę, nadciśnienie oraz jako uzupełnienie diety lub substytut masła^[12].

W 2000 r. na Międzynarodowym Kongresie Chemicznym w Honolulu dr H. Kawagishi z Uniwersytetu Shizuoka (Japonia) przedstawił zachęcające wyniki oddziaływania awokado na wątrobę uszkodzoną wirusowym zapaleniem wątroby (WZW typu C)^[13].

Dojrzały owoc doskonale się rozsmarowuje. Bywa zamiennikiem tłuszczów zwierzęcych. Spożywać go można w postaci sałatek oraz przystawek. Dodanie soku z cytryny zapobiega brunatnieniu miąższu owocu^{[potrzebny przypis]}.

Owoc znajduje także różnorodne zastosowanie w kuchniach etnicznych^{[potrzebny przypis]}:

• wegetariańskie sushi (Japonia/Kalifornia),
• napoje mleczne z awokado i lodem (vitamina de abacate, Brazylia),
• pasta z awokado (guacamole, Meksyk),
• odwar sporządzony ze skóry pomaga w rozstrojach żołądkowo-jelitowych oraz wykazuje działanie przeciwrobacze.

Awokado stosuje się także w kosmetyce. Maseczki z tego owocu łagodzą podrażnienia skóry (w tym również spowodowane słońcem) i odżywiają cerę^{[potrzebny przypis]}.

• 
  Indonezyjski shake (jus alpokat)
• 
  Guacamole

Skład chemiczny i wartość odżywcza

Wartość odżywcza Awokado (100 g)

Wartość energetyczna 708 kJ (169 kcal) Białka 2 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 4,3% 4,3% M 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% Węglowodany 7,4 g szczegółowe informacje Przyswajalne 4,1 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% Cukry (jedno- i dwucukry) 0,5 g Jednocukry Glukoza 0,2 g Fruktoza 0,2 g Dwucukry Sacharoza 0,1 g Błonnik 3,3 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 16% 16% M 8,7% 8,7% 11% 11% Tłuszcze 15,3 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 1,8 g Kwasy tł. nienasycone 12,84 g Jednonienasycone 11,51 g Wielonienasycone 1,33 g omega-3 0,07 g α-Linolenowy (ALA) 0,06 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,5% 5,5% 5,5% 5,5% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% omega-6 1,26 g Linolowy (LA) 1,26 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 7,4% 7,4% 9,0% 9,0% Woda 74,3 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%

Witaminy Witamina C 8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 8,9% 8,9% 8,9% 8,9% Tiamina (B1) 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 9,2% 9,2% 9,2% 9,2% Ryboflawina (B2) 0,12 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 9,2% 9,2% 9,2% 9,2% Niacyna (B3) 1,9 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 14% 14% M 12% 12% 12% 12% Witamina B6 0,28 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 22% 22% 19% 19% M 22% 22% 16% 16% Foliany 0,0062 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,007 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% M 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% Witamina E 1,30 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,7% 8,7% 8,7% 8,7% M 8,7% 8,7% 8,7% 8,7% Makroelementy Fosfor 41 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% M 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% Wapń 11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 0,9% 0,9% M 1,1% 1,1% 1,1% 0,9% Magnez 39 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 12% 12% 12% M 9,8% 9,3% 9,3% 9,3% Potas 600 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Sód 10 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,8% 0,8% M 0,7% 0,7% 0,8% 0,8% Mikroelementy Jod 0,002 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Żelazo 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Miedź 0,18 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 20% 20% 20% 20% M 20% 20% 20% 20% Cynk 0,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% M 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% Mangan 0,19 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 8,3% 8,3% 8,3% 8,3%

Dane liczbowe na podstawie: Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 604, ISBN 978-83-200-5311-1 Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[14]

Aminokwasy[15] (w 100 g)
Izoleucyna – 89 mg; Leucyna – 158 mg; Lizyna – 118 mg; Metionina – 47 mg; Fenyloalanina – 86 mg; Tyrozyna – 32 mg; Treonina – 83 mg; Walina – 122 mg; Alanina – 151 mg; Kwas asparaginowy – 353 mg; Kwas glutaminowy – 265 mg; Glicyna – 105 mg; Prolina – 97 mg; Seryna – 102 mg.

Toksyczność dla zwierząt

Roślina jest trująca dla psów, kotów, koni, bydła, kóz, królików, ptaków (strusi^[16], kur^[16], kanarków^[17], papużek falistych^[17]) i ryb z powodu zawartości persyny. Spożycie może doprowadzić do śmierci^[18][19]. Ptaki tropikalne w rejonach, gdzie awokado występuje naturalnie, np. trogony czy kwezale(inne języki) zjadają dzikie owoce awokado^[20] bez uszczerbku na zdrowiu^[21].