SZD-21 Kobuz

SZD-21 Kobuz – polski jednomiejscowy szybowiec akrobacyjny zaprojektowany w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym w Bielsku-Białej.

SZD-21 Kobuz

Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Szybowcowy Zakład Doświadczalny
Konstruktor	Jerzy Trzeciak, Marian Gracz
Typ	szybowiec
Konstrukcja	średniopłat
Załoga	1
Historia
Data oblotu	3 czerwca 1961
Liczba egz.	32
Liczba wypadków  • w tym katastrof	2
Dane techniczne
Wymiary
Rozpiętość	14 m
Wydłużenie	14,5
Długość	6,38 m
Wysokość	1,5 m
Powierzchnia nośna	13,5 m²
Profil skrzydła	NACA 641 412
Masa
Własna	250 kg
Startowa	340 kg
Osiągi
Prędkość minimalna	67 km/h
Prędkość dopuszczalna	250 km/h
Prędkość min. opadania	0,99 przy 86,5 km/h
Doskonałość maks.	25,9 przy 97,2 km/h
Dane operacyjne
Użytkownicy
Polska

Historia

Na początku 1958 roku zespół pod kierunkiem mgr. inż. Jerzego Trzeciaka rozpoczął prace nad nowym szybowcem, który miał służyć do wykonywania akrobacji, szybkich przelotów, a także do wykonywanie przelotów na fali. Pierwotne założenia przewidywały budowę szybowca o kadłubie konstrukcji mieszanej (metalowo-drewnianej), a skrzydła z wklejanymi okuciami głównymi miały zostać wykonane przekładkowo w formach. Z powodu trudności technologicznych związanych z wykonaniem skrzydła zarzucono tę koncepcję. Początkowo projekt szybowca nosił nazwę Sokół ^[1].

W 1960 roku rozpoczęto prace nad wersją SZD-21 Kobuz 1, w trakcie prac oznaczenie zmieniono na SZD-21-2A Kobuz 2. Pozostawiono nie zmieniony kształt kadłuba, ale wykonano go w technologii drewnianej. Szybowiec otrzymał skrzydło wielopodłużnicowe, bezdźwigarowe i pokryte grubą sklejką. Prototyp oznaczony znakami rejestracyjnymi SP-1990 oblatał pilot doświadczalny Stanisław Skrzydlewski w dniu 3 czerwca 1961 roku na lotnisku w Bielsku. Szybowiec podczas prób nie wykazał zakładanych właściwości lotnych, dlatego też podjęto decyzję o wprowadzeniu kolejnych modyfikacji.

Kolejną wersję szybowca, oznaczoną SZD-21-2A, oblatano w Bielsku w dniach 18–25 maja 1962 roku ale szybowiec nadal nie wykazał założonych własności lotnych. W trakcie prób ujawniły się problemy z brakiem stateczności (wzdłużnej i poprzecznej) szczególnie przy dużej prędkości oraz występujące drgania samowzbudne.

Powstała nowa wersja oznaczona SZD-21-2AZ, która posiadała zmieniony kąta zaklinowania usterzenia wysokości z 2,5 na 6,5°. W trakcie lotów próbnych w dniu 20 kwietnia 1963 roku doszło do tragicznego wypadku, w którym zginął pilot doświadczalny z Instytutu Lotnictwa – inż. Sławomir Makaruk. Prototyp szybowca uległ całkowitemu zniszczeniu.

Następna wersja, oznaczona SZD-21B Kobuz 3, powstała pod kierunkiem mgr inż. Jerzego Trzeciaka i inż. Mariana Gracza. Różnił ją od poprzedniej bardziej wydłużony przód kadłuba oraz przekonstruowane skrzydło i usterzenie. Dwa pierwsze prototypy tej konstrukcji zbudowały Wrocławskie Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego nr 4. Pierwszy prototyp o znakach SP-2452 został oblatany 10 grudnia 1964 roku przez inż. Stanisława Skrzydlewskiego^[1]. Był również egzemplarz przeznaczony do prób statycznych i sztywnościowych, które przeprowadzono w Zakładzie Wytrzymałości (TK) Instytutu Lotnictwa w Warszawie pod kierunkiem szefa tego Zakładu mgr inż. Tadeusza Chylińskiego. Jeszcze w tym samym roku podjęto decyzję o produkcji seryjnej w Zakładach Szybowcowych we Wrocławiu. Łącznie wyprodukowano 30 egzemplarzy seryjnych.

W dniu 14 kwietnia 2001 roku oblatano w Gliwicach dwa odrestaurowane Kobuzy, jeden z nich o numerach rejestracyjnych SP-2482 nadal jest na stanie Aeroklubu Gliwickiego.

Konstrukcja

Jednomiejscowy wolnonośny średniopłat o konstrukcji drewnianej.

Skrzydło dwudzielne o obrysie trapezowym z lekkim skosem do przodu, konstrukcji drewnianej wielopodłużnicowej, kryte grubą pracującą sklejką. Profil skrzydła laminarny. Lotki dwudzielne, szczelinowe, drewniane, całkowicie kryte sklejką, wyważone ciężarowo i aerodynamicznie. Hamulce aerodynamiczne płytkowe blokujące się samoczynnie, wykonane z blachy.

Kadłub drewniany półskorupowy, kryty w przedniej części laminatem, w tylnej sklejką, o bardzo małym przekroju dzięki zastosowaniu leżącej pozycji pilota. Wszystkie nierozwijalne powierzchnie kadłuba i przejść kadłub-skrzydło wykonane z laminatów. Zaczep do holu startu za wyciągarką i hak do startu z lin gumowych umieszczone z przodu kadłuba. Kabina zakryta.

Usterzenie poziome niedzielone, statecznik poziomy dwudźwigarowy z duralowymi żebrami, kryty sklejką. Ster wysokości drewniany z kesonem noskowym, kryty płótnem z metalową klapką wyważającą. Statecznik pionowy wykonany jako jedna całość z kadłubem, kryty sklejką. Ster kierunku kryty płótnem.

Podwozie jednotorowe, koło główne całkowicie chowane w obrys kadłuba, z tyłu kadłuba płoza ogonowa.

Przypisy

1. Nowy polski szybowiec SZD-21-2B "Kobuz". „Skrzydlata Polska”. 5/1966, s. 4-5, 30 stycznia 1966. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.

Bibliografia

• Andrzej Błasik, Andrzej Glass, Stanisław Madeyski (praca zbiorowa): Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1965, s. 124-126
• Janusz Babiejczuk, Jerzy Grzegorzewski: Polski przemysł lotniczy: 1945-1973. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974. s. 126
• Rafał Chyliński: Moja pasja lotnictwo.Życie i działalność Tadeusza Chylińskiego dla Polskiego Lotnictwa w świetle dokumentów. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2017, s. 852. ISBN 978-83-7339-166-6 oraz Tom 2 ISBN 978-83-7339-167-3

Linki zewnętrzne

• SZD-21 "Kobuz", 1961 (pol.)
• SZD-21 Kobuz (pol.)
• SZD-21 Kobuz 3 w zbiorach Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie (pol.)