Rzodkiewka

Rzodkiewka (Raphanus sativus var. sativus) – odmiana rzodkwi zwyczajnej. Jest uprawiana w wielu regionach świata. W Polsce występuje głównie jako roślina uprawna, lecz przejściowo dziczeje (ergazjofigofit)^[4]. W uprawie występuje wiele kultywarów. Również rzodkiew czarna i rzodkiew japońska to kultywary rzodkiewki^[3].

Rzodkiewka

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rzodkiew
Gatunek	rzodkiew zwyczajna
Odmiana	rzodkiewka
Nazwa systematyczna
Raphanus sativus L. var. sativus
Synonimy
Raphanus sativus L. var. niger J. Kern. Raphanus sativus L. raphanistroides Makino Raphanus sativus L. var. raphanistroides (Makino) Makino[3]

Morfologia

Pokrój

Osiąga wysokość 15–60 cm (wyjątkowo do 100 cm).

Łodyga

Wzniesiona, gruba, dęta, dołem szorstko owłosiona, górą naga.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, liście lirowate. Dolne liście pierzastowrębne i nieregularnie ząbkowane, górne liście niepodzielone^[5].

Kwiat

Kwiaty

Zebrane w grono na szczytach pędów. Kielich stulony w długą nibyrurkę. Korona barwy białej lub liliowej i posiadająca wyraźną nerwację na płatkach. Cztery łopatkowate płatki korony silnie rozchylone na boki, sześć długich pręcików rozchylonych na boki, jeden słupek z całobrzegim znamieniem^[5].

Owoce

Owoc

Poprzecznie paciorkowato przewężona łuszczyna zakończona małym dzióbkiem. Jest gąbczasta i zgrubiała, ma długość 3–9 cm i szerokość 8–14 mm. Po dojrzeniu rozpada się na jednonasienne odcinki.

Korzeń

Silnie zgrubiały, z zewnątrz u różnych odmian biały, czerwony, fioletowy lub prawie czarny, wewnątrz biały.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie, roślina owadopylna, kwitnie od maja do czerwca. Roślina miododajna i dobre źródło pyłku dla pszczół. Jest rośliną lekko trującą: z powodu dużej zawartości (szczególnie w rzodkwi czarnej) olejków gorczycowych, glikozydów i kwasów organicznych nie może być spożywana przez ludzi z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, przy zapaleniu wątroby, przewodu pokarmowego oraz w ciężkich chorobach serca i nerek^[6].

Zastosowanie

Różnokolorowe odmiany rzodkiewki

• Roślina uprawna. Rzodkiewka uprawiana jest zarówno w polu, jak i pod osłonami^[7]. Czerwona rzodkiewka była uprawiana w Egipcie już 2000 lat temu. Nie znamy jej pochodzenia. Niektórzy przypuszczają, że pochodziła z basenu Morza Śródziemnego^[6], inni, że z Dalekiego Wschodu^[8]. Dzika rzodkiewka nadal rośnie na terenie Chin i została wprowadzona przez Chińczyków do środkowej Azji jeszcze w czasach prehistorycznych.
• Rzodkiewka była znana w starożytnym Egipcie, podawano ją także na dworze faraonów. Grecy wysoko cenili jej smak w III w. p.n.e., zaś Rzymianie odnotowali istnienie wielu odmian o różnym kształcie i barwie już w czasach chrześcijaństwa. Rzymianie zabrali rzodkiewkę na północ; w Niemczech zaczęto ją regularnie uprawiać w XIII wieku. Rzodkiewka była jedną z pierwszych europejskich roślin uprawnych zabranych na kontynent amerykański.

• W Indiach, Chinach i Japonii uprawiana jest rzodkiew oleista, z której nasion wytłacza się olej jadalny^[9].
• Sztuka kulinarna: jest to warzywo korzeniowe o białym, bardzo pieprznym w smaku miąższu.
  • W kuchni zachodniej stosuje się świeżą rzodkiewkę w sałatkach i przystawkach, lecz w Chinach i Japonii używa się jej również w postaci kiszonej^[8]. Inne zastosowania: do kanapek oraz do garnirowania potraw.
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: korzeń rzodkwi, tzw. Radix Raphani. Najczęściej wykorzystywana jest w lecznictwie rzodkiew czarna. Zawiera olejki eteryczne, glikozydy, kwasy organiczne, przeciwutleniacze (indole).
  • Działanie: żółciotwórcze, żółciopędne, bakteriobójcze. Stosowana jest w leczeniu chorób wątroby i dróg żółciowych (m.in. preparat Raphacholin)^[6]. Ma bardzo korzystne działanie, gdyż nie tylko pobudza wydzielanie żółci, ale równocześnie niszczy w przewodzie pokarmowym niepożądane bakterie (często nawet te odporne na antybiotyki) i wirusy, odkaża też drogi oddechowe i moczowe^[6].
  • W medycynie ludowej była używana do nacierań przy bólach reumatycznych i zapaleniach korzonków nerwowych, leczenia wrzodów i ran oraz jako środek przeciwrobaczy i mlekopędny u karmiących matek^[6].

Kultywar, tzw. rzodkiew czarna

• Roślina kosmetyczna. Sok wyciśnięty z korzenia rzodkiewki lub nalewka mają zastosowanie w kosmetyce. Używane są do zapobiegania łupieżowi i wypadaniu włosów^[6]. Świeży sok z rzodkwi używany jest też do pielęgnacji skóry: usuwa piegi, wygładza zmarszczki i wybiela skórę^[8].
• Z sadzy powstającej podczas spalania oleju wyciśniętego z nasion rzodkwi Chińczycy produkowali doskonały tusz^[6].

Wartość odżywcza

Wartość odżywcza Rzodkiewka (100 g)

Wartość energetyczna 77 kJ (18 kcal) Białka 1,0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Węglowodany 4,4 g szczegółowe informacje Przyswajalne 1,9 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% M 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Jednocukry Glukoza 1,1 g Fruktoza 0,6 g Dwucukry Sacharoza 0,1 g Laktoza 0,0 g Skrobia 0,1 g Błonnik 2,5 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 12% 12% M 6,6% 6,6% 8,3% 8,3% Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,05 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,02 g Wielonienasycone 0,08 g omega-3 0,06 g α-Linolenowy (ALA) 0,06 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,5% 5,5% 5,5% 5,5% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% omega-6 0,02 g Linolowy (LA) 0,02 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Woda 93,8 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5%

Witaminy Witamina C 20,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 27% 27% 27% 27% M 23% 23% 23% 23% Tiamina (B1) 0,026 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% M 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% Ryboflawina (B2) 0,017 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Niacyna (B3) 0,26 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Witamina B6 0,08 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,2% 6,2% 5,3% 5,3% M 6,2% 6,2% 4,7% 4,7% Foliany 0,024 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% M 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,002 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,01 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Makroelementy Fosfor 19 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% Wapń 29 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,9% 2,4% 2,4% M 2,9% 2,9% 2,9% 2,4% Magnez 7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,3% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,8% 1,7% 1,7% 1,7% Potas 236 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% Sód 11 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,8% 0,9% M 0,7% 0,7% 0,8% 0,9% Mikroelementy Jod 0,008 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,3% 5,3% 5,3% 5,3% M 5,3% 5,3% 5,3% 5,3% Żelazo 0,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 10% 10% M 10% 10% 10% 10% Miedź 0,04 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% M 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% Cynk 0,26 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% Mangan 0,09 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% M 3,9% 3,9% 3,9% 3,9%

Dane liczbowe na podstawie: [10] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]

Ilość aminokwasów w 100 g[10]
Nazwa	Ilość w mg
Izoleucyna	48
Leucyna	64
Lizyna	49
Metionina	13
Cystyna	13
Fenyloalanina	49
Tyrozyna	21
Treonina	41
Tryptofan	5
Walina	68
Arginina	93
Histydyna	24
Alanina	41
Kwas asparaginowy	88
Kwas glutaminowy	289
Glicyna	33
Prolina	31
Seryna	31