Rynek w Sanoku
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rynek w Sanoku – kwadratowy rynek w dzielnicy Śródmieście miasta Sanoka[1].
 Rynek w Sanoku - widok na pierzeje wschodnią i południową, w tym stary ratusz i klasztor franciszkański | |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||
| Przebieg | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||||
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |||||||
Położenie na mapie Sanoka  | |||||||
 49°33′40,0″N 22°12′25,0″E | |||||||
Został wytyczony przez władze austriackie po przebudowie miasta w 1786. Pierwotny plan zabudowy rynku powstał w II poł. XIV wieku podczas lokacji miasta w 1339. Przywilej lokacyjny wydany przez księcia Jerzego nakazywał m.in. wzniesienie przez wójta ratusza oraz kramów kupieckich. Dokument ten potwierdził następnie król Kazimierz Wielki w 1366. Późnośredniowieczny rynek sanocki był o wymiarach 20 na 20 prętów (81 × 81 metrów).
Przez kilka wieków rynek służył celom gospodarczym i wojskowym. W każdą środę i piątki odbywały się na nim targi oraz coroczne jarmarki. Okalające sanocki rynek kamienice powstały pod koniec XVIII i początku XIX wieku. W tym czasie mieściły się w nich karczmy i domy zajezdne, zaś ich właścicielami byli głównie Żydzi[2].
Na początku 1895 na terenie rynku została wykopana studnia o większej głębokości (dotychczasowa 28-metrową została powiększona do 52 m – tym samym jej dno było położone niżej od poziomu rzeki San przebiegającej pod sanockim zamkiem[3]. W lipcu 1895 studnia miała głębokość 58 m i zamierzano ją jeszcze pogłębić[4]. Studnia istniała w późniejszych latach[5].
W XIX wieku nosił nazwę Plac Misjonalny[6]. Podczas II wojny światowej w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944 plac przemianowano na Ringplatz oraz Adolf Hitler Platz[7][8][9][10].
- Rynek w 1936
_ante_1936_(44129017)_(cropped).jpg)
_(cropped).jpg)
_(cropped).jpg)
W okresie PRL istniała nazwa Plac Rewolucji Październikowej. Na Placu Rewolucji Październikowej funkcjonował dworzec autobusowy PKS[11], z dniem 10 września 1967 przeniesiony w miejsce przed budynek dworca kolejowego Sanok[12]; zaś przystanki MKS zostały wówczas przeniesiony na Plac Pokoju – zmiany te zostały spowodowane remontem kapitalnym placu[13]. W 1973 na placu została zainstalowana fontanna z kolorowym podświetleniem, wykonana w czynie społecznym przez załogę MPGK[14]. W okresie PRL pod numerem 24 działał Powiatowy Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku „Wierchy”[15][16] do 1989. W czasie PRL na placu była umieszczona kilkumetrowa palma[17]. 27 kwietnia 1986 sanocki Rynek był główną areną Turnieju Miast „Sanok - Bolesławiec”, zakończonego wynikiem 2:4[18][19].
W grudniu 1989 uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Sanoku Plac Rewolucji Październikowej został przemianowany na Rynek[20][21][22] [23].
Zwyczajowo plac jest określany jako „Duży Rynek w Sanoku” w odróżnieniu do „Małego Rynku” tj. Placu św. Michała[24].
Obecna długość każdego z boków rynku wynosi 100 m. Plan zabudowy rynku zgodny jest ze średniowieczną tradycją wynikającą z prawa magdeburskiego, tj. prostokątnym placem z ratuszem, kościołem usytuowanym przy ulicy wychodzącej z narożnika rynku oraz dwiema ulicami wyprowadzonymi od każdego z boków rynku. Lustracja przeprowadzona w 1765 podaje, że ratusz w Sanoku był drewniany o dwóch kondygnacjach, został zbudowany w 1756 po kolejnym pożarze. Przeznaczony był dla sądów miejskich, propinacji i rzeźników. Ratusz ten spłonął w 1782.
Zarys położenia poprzedniego ratusza został odwzorowany na bruku rynku po rewitalizacji. W wyniku konkursu na projekt rewitalizacji w grudniu 2004 wygrała go firma Neoinwest z Kielc[25]),
Elementami zabudowy rynku jest klasztor i kościół OO. Franciszkanów, sprowadzonych do Sanoka ze Lwowa przez księcia Władysława Opolczyka w 1377. Jest położony jest przy południowo-wschodniej pierzei rynku. W przeszłości był wielokrotnie przebudowywany, a jego obecny kształt architektoniczny pochodzi z 1886.
We wschodniej pierzei rynku znajduje się eklektyczny ratusz miejski przy ul. Rynek 16. Powstał na przełomie XIX i XX w. w wyniku wykupienia przez władze miasta domów o numerach 12 (w 1881), 13 i 14 (w 1908) i opracowaniu przez Władysława Beksińskiego tym budynkom jednolitej fasady[26]. W kolejnych latach ratusz był wielokrotnie przebudowywany. Od północnej strony do ratusza przylega kamienica przy ul. Rynek 14, a od południowej – kamienica przy ul. Rynek 18.
Przy zachodniej pierzei rynku w dawnym gmachu rady powiatowej pochodzącym z 1870 mieści się obecnie urząd rady miejskiej i burmistrza Sanok. Obiekt ten połączony jest z wybudowanym w latach 1965–1967 ubiegłego wieku budynkiem, w którym obecnie mieści się starostwo powiatowe. Przy północnej pierzei rynku znajduje się budynek Archiwum Państwowego, w którym do 1939 mieściła się synagoga Klaus Sadogóra.
W latach 1969–1971 plac rynku został zrekonstruowany za sprawą Prezydium Miejskiej Rady Narodowej[27]. Od 1998 zarząd nad Rynkiem sprawuje miasto Sanok[28].
W 1993 w wyniku przetargu pierwotnie wybrano projekt nowego zagospodarowania rynku w postaci umieszczenia na nim m.in. amfiteatru[29], który nie został zrealizowany.
Z południowo-wschodniego narożnika rynku wychodzą ulice Franciszkańska oraz Schody Franciszkańskie, z południowo-zachodniego narożnika ulica Jana Grodka przy której znajduje się sanocka fara i ul. 3 Maja, z narożnika północno-wschodniego ulica Zamkowa prowadząca do zamku królewskiego oraz Schody Balowskie, a z narożnika północno-zachodniego ulice Cerkiewna prowadząca do katedry prawosławnej i Łazienna. Od strony północno-wschodniej rynek styka się z placem św. Jana.
Na czas od 2001 zaplanowano w centrum Sanoka prace remontowe i zmierzające do przebudowy, w tym rynku[30]. Od listopada 2005 do grudnia 2007 wykonano projekt „Rewitalizacja Rynku i Placu Św. Jana” obejmujący przede wszystkim ich przebudowę, remont wybranych elewacji, modernizację sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej, instalację oświetlenia (lampy i światła powierzchniowe) oraz wyłożenie kostki brukowej[31]. Przebudowa rozpoczęła się w styczniu 2007 roku[32].
Rynek nadal służy jako miejsce parad i przysiąg wojskowych bądź policyjnych. 8 grudnia 2007, po wielu latach nieobecności, odbyła się na placu przysięga wojskowa 210 żołnierzy 21. Brygady Strzelców Podhalańskich[33].
W obrębie Rynku, w tym ulicy Rynek, znajdują się budynki uznane za zabytkowe. Wynikiem działań Komisji Opieki nad Zabytkami, powstałej przy oddziale PTTK w Sanoku, w 1978 umieszczono na fasadzie jednej z kamienic (nr 20) tablicę informującą o zabytkowym charakterze zabudowy[34].
W 1972 domy pod ówczesnymi numerami ulicy 9, 8, 10, 11, 12, 15, 17, 20, 22, 23, stanowiące domy (kamienice), zostały włączone do uaktualnionego wówczas spisu rejestru zabytków Sanoka[35]. Do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015, zostały wpisane budynki pod numerami 1, 5, 7, 9, 10 (kamienica), 10 (synagoga), 11, 12, 14, 16, 18, 20, 21, 22, 23 ulicy[36]. Do wykazu zabytków prowadzonych przez Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków zostały wprowadzone:
- Ratusz przy ul. Rynek 1
- Kamienica przy ul. Rynek 7. W okresie PRL pod numerem 7 działała kasa PKS, a od 1972 w kamienicy pozostającej pod zarządem miejskim (MZBM) lokal przejęło na swoją siedzibę koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Sanoku (w obok przylegającym pomieszczeniu działał wówczas warsztat Spółdzielni Inwalidów „Spójnia”)[37]. Obecnie w kamienicy siedzibę otrzymała Straż Miejska w Sanoku[38].
- Mała Synagoga (pod adresem Rynek 10)
- Kamienica pod numerem 11. Od 1978 do 1986 Leon Chrapko prowadził w niej galerię sztuki[39][40].
- Kamienica przy ul. Rynek 12. Do 1916 w budynku zamieszkiwał na piętrze lekarz dr Maurycy Drewiński, który na parterze prowadził gabinet lekarski[41]. Później w tym miejscu mieścił się zakład fotograficzny[41]. Obecnie w budynku działa Karczma. Jadło Karpackie[42].
- Kamienica przy ul. Rynek 14
- Budynek pod numerem 15. Mieści się za ratuszem. Mieści się w nim Regionalna Izba Gospodarcza[43]. Od września 2000, w lokalu udostępnionym przez Stowarzyszenie Inicjowania Przewdsiębiorczości ulokowano powstałe wówczas Archiwum Ziemi Sanockiej[44].
- Ratusz przy ul. Rynek 16
- Kamienica przy ul. Rynek 18
- Kamienica przy ul. Rynek 20. Działało w nim początkowo założone w 1923 Miejskie Prywatne Seminarium Nauczycielski Żeńskie w Sanoku[45]. W budynku podjęła działalność kawiarenka, świetlica dla dzieci (20 października 1996 poświęcona przez bp. Stefana Moskwę[46]), NZOZ Ośrodek Rehabilitacji dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej (od 1999)[47], księgarnia przylegającego do kamienicy kościoła franciszkanów[48]. 4 czerwca 2014 na fasadzie kamienicy została odsłonięta tablica upamiętniająca trzech żołnierzy NSZ straconych w egzekucjach w mieście 24 maja i 4 czerwca 1946, Władysława Kudlika, Władysława Skwarca i Henryka Książka[49][50][51].
- Kamienica przy ul. Rynek 22. W przeszłości działał w niej żydowski sklep „Konsum”[52]. W budynku znajduje się brama, prawdopodobnie jedna z najstarszych w obrębie Rynku[53].
- Kościół franciszkanów (wejście od rynku, formalnie pod adresem ul. Franciszkańska 7)
Pod numerem 15 przed 1914 mieściła się pracownia i skład obuwia[54]. W okresie PRL przy Placu Rewolucji Październikowej 12 działał Zespół Adwokacki nr 1 w Sanoku, funkcjonujący w ramach Izby Adwokackiej w Rzeszowie[55].
Do gminnej ewidencji zabytków zostały wpisane budynki przy ulicy Rynek pod numerami: 1, 5, 7, 9, 10, 11, 12[56].
- Na rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14 znajdują się dwie ławeczki z tabliczkami upamiętniającymi literatów pochodzących z Sanoka[57]:
- Ławka z tabliczką upamiętniającą Kalmana Segala (1917-1980). Została odsłonięta w październiku 2007[58][59].
- Ławka z tabliczką upamiętniającą Mariana Pankowskiego (1919-2011). Została odsłonięta 9 listopada 2011 w 90. rocznicę urodzin Mariana Pankowskiego przez jego bratową Jadwigę.
- Ławka z tabliczką upamiętniającą Janusza Szubera (1947-2020), zamieszkującego w tejże kamienicy. Została ustanowiona pod koniec 2020[60].
- Na rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14 znajduje się pomnik upamiętniający artystę malarza i rodowitego sanoczanina Zdzisława Beksińskiego (1929–2005). Autorem rzeźby był Adam Przybysz[61]. Pomnik został odsłonięty 19 maja 2012.
- Wiosną 1946 Sanok był miejscem publicznych egzekucji na żołnierzach NSZ. 4 czerwca 1946 w południowo-zachodniej pierzei rynku został powieszony chor. Henryk Książek[62].
- Od kwietnia 2008 w obszarze rynku działa w Sanoku pierwszy bezpłatny bezprzewodowy internet. Pierwszy hotspot w Sanoku zainstalowano na szczycie ratusza miejskiego. Aby móc skorzystać z bezprzewodowego internetu musimy posiadać komputer wyposażony w kartę WiFi.
- W sąsiedztwie ratusza i kościoła Franciszkanów stoi żydowska kamienica, w której mieścił się oddział Banku Wiedeńskiego (Hasek, Banku Krakowskiego). Stacjonował tam sztab Żelaznej Brygady, w skład której wchodził batalion 91. pułku piechoty z Czeskich Budziejowic. Służbę odbywał tu Józef Szwejk podczas pobytu w Sanoku[63].
- Kalman Segal. Nad dziwną rzeką Sambation. 1957; Dolina zielonej pszenicy. 1964; Śmierć archiwariusza. 1967; Miłość o zmierzchu. 1962.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
