Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Remove ads
Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat – wielostopniowy podział Karpat na regiony pod względem fizycznogeograficznym, opracowany przez geografa Jerzego Kondrackiego z Uniwersytetu Warszawskiego w drugiej połowie XX wieku. Jako czynniki przewodnie regionalizacji autor zastosował kryteria geologiczno-geomorfologiczne[1].
J. Kondracki najogólniej podzielił Karpaty na Karpaty Zachodnie i Karpaty Południowo-Wschodnie, prowadząc granicę między nimi linią: dolina Osławy–Przełęcz Łupkowska–dolina Laborca, zgodnie z poglądami Antoniego Rehmana. W tym rejonie łańcuch karpacki najbardziej zwęża się i obniża, a także skręca na południowy wschód[2].
Owalnie zarysowany obszar Karpat Zachodnich kontrastuje z trójkątnym areałem Karpat Południowo-Wschodnich, w obrębie których można z kolei wyróżnić trzy odrębne człony: Karpaty Wschodnie, Karpaty Południowe oraz Góry i Wyżyny Siedmiogrodzkie. Te trzy części oraz Karpaty Zachodnie stanowią cztery rozległe prowincje karpackie, które w dalszej kolejności J. Kondracki podzielił na podprowincje, makroregiony i mezoregiony[1].
Remove ads
Koncepcja J. Kondrackiego
Podsumowanie
Perspektywa
Według J. Kondrackiego Karpaty rozciągają się łukiem od Austrii, przez Czechy, Polskę, Słowację, Węgry, Ukrainę, po Rumunię. Łuk ten otaczają obniżenia Basenu Panońskiego, Podkarpacia i Równin Południoworumuńskich, które razem z Karpatami tworzą tzw. megaregion karpacki[3]. Góry Banackie są w takiej interpretacji najbardziej na południe wysuniętym pasmem karpackim, graniczącym przez przełom Dunaju w Żelaznej Bramie z Górami Wschodnioserbskimi, które pod względem geologicznym stanowią przedłużenie Karpat, jednak polscy geografowie zaliczają je do Bałkanu[4].
Pierwszą wersję podziału Karpat na prowincje i podprowincje J. Kondracki zaprezentował w referacie na konferencji Międzynarodowej Unii Geograficznej w Budapeszcie w 1971 r. Referat ten opublikowano w 1973 r. w języku niemieckim na łamach czasopisma naukowego Annales Universitas Scientiarum Budapestenesis. Sectio Geografica[5]. W 1978 r. ukazała się książka popularnonaukowa Karpaty (drugie wydanie z 1989 r.), w której J. Kondracki przedstawił podział na makroregiony i mezoregiony, a także zmodyfikował strukturę jednostek wyższego rzędu. W artykule zamieszczonym w 1996 r. w Przeglądzie Geograficznym dokonał on ostatnich poprawek na poziomach prowincji i podprowincji[1].
Remove ads
Alternatywne regionalizacje
Podsumowanie
Perspektywa
Regionalizacja J. Kondrackiego nie jest ani jedynym, ani też ogólnie przyjętym podziałem Karpat i ich części – w innych krajach funkcjonują odmienne regionalizacje, choć zwykle ograniczone do terytorium danego państwa, jak np. regionalizacja słowackich Karpat według Emila Mazúra i Michala Lukniša. Podział J. Kondrackiego wyróżnia się tym, że obejmuje Karpaty jako całość (zdefiniowaną przez autora)[6].
Z ważniejszych różnic wspomniani wyżej geografowie słowaccy granicę między Karpatami Zachodnimi i Wschodnimi prowadzą nie wschodnim, a zachodnim krańcem Beskidu Niskiego przez przełęcz Beskid pod Lackową, gdzie grzbiet karpacki rozdziela dolinę Topli na południu i Białej na północy. W takim ujęciu Beskid Niski znajduje się w Karpatach Wschodnich[7]. Polska geografia zalicza Beskid Niski do Karpat Zachodnich, choć Leszek Starkel opowiedział się za jego przynależnością do Karpat Wschodnich z uwagi na rusztowy układ grzbietów typowy dla rzeźby pasm wschodniokarpackich. Zachodniokarpacką cechą Beskidu Niskiego jest obecność na jego północnym przedpolu pogórza, które nie występuje w Karpatach Wschodnich[8].
Ponadto Słowacy rozdzielają Karpaty Zachodnie jedynie na Zewnętrzne, zbudowane z fliszu i obejmujące głównie Beskidy, oraz Wewnętrzne, gdzie występują pasma utworzone ze skał krystalicznych, osadowych i wulkanicznych[9]. J. Kondracki ujmuje tę drugą jednostkę bardziej wąsko i wyodrębnia tu dodatkowo Centralne Karpaty Zachodnie i tzw. Góry Północnowęgierskie, przy czym segment centralny zawiera wyższe pasma krystaliczno-osadowe (Tatry, Niżne Tatry, Wielka Fatra, Mała Fatra), wewnętrzny – niższe pasma krystaliczno-osadowe (Rudawy Słowackie), a Góry Północnowęgierskie – niskie masywy wulkaniczne (Góry Tokajsko-Slańskie, Mátra)[10].
Karpaty Wschodnie J. Kondracki dzieli wzdłuż na Zewnętrzne, Wewnętrzne i Subkarpaty, opierając się, podobnie jak w przypadku Karpat Zachodnich, na podłużnym zróżnicowaniu podłoża skalnego na strefę fliszową, krystaliczno-osadową i wulkaniczną[11]. Strefy te w Karpatach Wschodnich tworzą jednak bardziej zagmatwany i mniej klarowny układ niż w Karpatach Zachodnich, stąd geografowie rumuńscy wyróżniają na tym obszarze sektory poprzeczne – Vintilă Mihăilescu wyodrębniał Karpaty Beskidzko-Marmaroskie, Karpaty Mołdawsko-Transylwańskie i tzw. Karpaty Zakrętu[12]. Z kolei pasma Gór Banackich i Poiana Ruscă, które J. Kondracki przyporządkowuje do Karpat Południowych, są w Rumunii zaliczane do systemu Gór Zachodniorumuńskich[13].
W polskiej literaturze istnieją alternatywne, cząstkowe regionalizacje geografów związanych z Uniwersytetem Jagiellońskim. Wieloautorskie opracowanie Karpaty Polskie z 1995 r. wyszczególnia m.in. mezoregiony Dołów Jasielsko-Sanockich oraz Tatr Reglowych[14], podczas gdy J. Kondracki wydziela tylko Tatry Zachodnie i Wschodnie, a w rejonie Dołów wyróżnia cztery niewielkie mezoregiony: Obniżenie Gorlickie, Kotlinę Jasielsko-Krośnieńską, Pogórze Jasielskie i Pogórze Bukowskie[15]. W podziale Karpat Zachodnich autorstwa Jarosława Balona i Miłosza Jodłowskiego z 2014 r. wyodrębniono mezoregiony, których brak u J. Kondrackiego, jak Beskid Żywiecko-Orawski, Beskid Żywiecko-Kisucki, Międzygórze Jabłonkowsko-Koniakowskie, Pasma Pewelsko-Krzeszowskie czy Pogórze Popradzkie[16].
Remove ads
Wykaz regionów
Podsumowanie
Perspektywa
Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat według J. Kondrackiego w formie tabelarycznej przedstawia się następująco:
Prowincje, podprowincje i makroregiony Karpat
Makroregiony i mezoregiony Karpat
Uwagi
- W publikacji J. Kondrackiego z 1996 r. region ten nie jest wymieniony w tekście, jest jednak zaznaczony na dołączonym rysunku z indeksem (516.2). Indeks ten w tekście jest natomiast przypisany do Krasu Słowacko-Węgierskiego, którego z kolei na rysunku brak[18]. Wobec tej niejasności, w niniejszym wykazie przyjęto regiony o indeksach (516.2–4) zgodnie z książką Karpaty z 1989 r.[19]
- J. Kondracki podaje, że Karpaty Środkowomorawskie dzielą się na kilka mezoregionów, jednak z nazwy wymienia tylko te dwa[21]. J. Balon i M. Jodłowski w swojej regionalizacji Karpat Zachodnich wyróżnili dodatkowo następujące mezoregiony: Pogórze Kyjowskie, Pogórze Litenczyckie, Dolina Środkowej Morawy[22].
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads