Rab sza reszi

Rab sza reszi (akad. rab ša rēši, sum. LÚ.GAL.SAG)^[1] – jedna z najważniejszych godności urzędniczych w starożytnej Asyrii i Babilonii, tłumaczona zazwyczaj jako „naczelny eunuch”^[2][3]. W zniekształconej formie rabsaris (rab-saris) tytuł ten pojawia się również w Biblii^[4][5][6].

Rab sza reszi w Asyrii i Babilonii

Na asyryjskim dworze królewskim istniała grupa wpływowych dostojników, którzy znani byli jako ša rēši (LÚ.SAG)^[7]. Tytuł ten tłumaczony jest zazwyczaj jako „eunuch”, chociaż niektórzy asyrolodzy postulują, iż nie wszyscy dygnitarze noszący tytuł ša rēši musieli być eunuchami^[7]. Cechą wyróżniającą tę grupę dworzan był ich zgolony zarost: na niemal wszystkich zachowanych pieczęciach cylindrycznych należących do ša rēši widnieje przedstawienie gładko ogolonej postaci modlącej się przed bogiem lub boginią^[7]. O różnicy w wyglądzie wspominają też teksty: gdy jest w nich mowa o dostojnikach nie będących ša rēši, nazywani są oni „brodatymi dworzanami” (ša ziqni)^[7]. Będąc osobami z najbliższego otoczenia króla ša rēši odpowiedzialni byli za jego bezpieczeństwo oraz przekazywali jego polecenia lub rozkazy^[8]. Często też mianowani byli zarządcami miast lub gubernatorami prowincji^[3].

Nadzór nad ša rēši sprawoował rab ša rēši („naczelny eunuch”), który po królu był jedną z najważniejszych osób w państwie^[3]. Ze wzmianek w tekstach wynika, iż nie tylko zarządzał on dworem królewskim, ale sprawował też funkcję wojskową, nadzorując dowódców wojsk^[1]. W źródłach asyryjskich tytuł ten pojawia się po raz pierwszy w rocznikach Szamszi-Adada V (823-811 p.n.e.), który wspomina w nich, iż jego drugą wyprawę wojenną do Nairi poprowadzić miał rab ša rēši o imieniu Mutarris-Aszur^[9]. Z kolei w nowoasyryjskiej liście eponimów wymieniany jest rab ša rēši o imieniu Mutakkil-Marduk, który w 798 r. p.n.e., za rządów króla Adad-nirari III (810-783 p.n.e.) pełnić miał urząd limmu (eponima)^[10]. Jeszcze inny rab ša rēši o imieniu Nabu-szarru-usur otrzymać miał z rąk króla Aszurbanipala (668-627? p.n.e.) nadanie ziemi w nagrodę za wierną służbę^[11]. Jeden z rab ša rēši, Sin-szumu-liszir, rządził nawet Asyrią przez kilka miesięcy, najprawdopodobniej w 627 r. p.n.e., po śmierci Aszur-etel-ilani, syna Aszurbanipala^[3].

Zachowane teksty potwierdzają, iż tytuł rab ša rēši używany był również po upadku Asyrii, kiedy to noszony był przez babilońskich dostojników służących władcom imperium nowobabilońskiego (626–539 p.n.e.)^[1]. Znany jest dokument datowany na 10 rok panowania Nabuchodonozora II (595/594 r. p.n.e.), będący potwierdzeniem dostarczenia do E-sagili złota wysłanego przez niejakiego Nabu-szarussu-ukina, noszącego tytuł rab ša rēši^[6][12]. Z Nabu-szarussu-ukinem identyfikowany jest biblijny Nebu-sarsekim, jeden z dowódców Nabuchodonozora II, wspomniany w Księdze Jeremiasza (Jr 39:3)^[6][12].

Rab sza reszi w Biblii

W trzech miejscach w Biblii wzmiankowane są osoby noszące tytuł rab ša rēši (biblijny rabsaris). W pierwszym przypadku (2 Księga Królewska 18:17) chodzi o nieznanego z imienia rab ša rēši asyryjskiego króla Sennacheryba (704–681 p.n.e.), który wraz z dwoma innymi dostojnikami (rab šāqê i turtannu) wysłany zostaje do Ezechiasza, króla Judy, by nakłonić go do poddania Jerozolimy^[4]. W drugim przypadku (Księga Jeremiasza 39:3) tytuł ten nosi (Nebu-)sarsekim, jeden z dowódców wojskowych babilońskiego króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.), uczestniczący w zdobyciu Jerozolimy (587 r. p.n.e.)^[5]. Parę wierszy dalej (Księga Jeremiasza 39:13), przy opisie babilońskich dostojników przebywających w Jerozolimie, tytuł ten wspomniany jest ponownie, ale nosi go już osoba o innym imieniu - Nebuszazban^[5]. Pomimo różnicy w zapisie imion wielu badaczy przypuszcza, iż w przekazie Jeremiasza chodzi tak naprawdę o jedną i tę samą osobę - postulują oni, iż jest mało prawdopodobne, aby w miesiąc po zdobyciu Jerozolimy tytuł ten mógł nosić ktoś nowy^[5].

W Kodeksie Leningradzkim (hebrajskie רַב־סָרִיס )^[13][14], Septuagincie (greckie Ραφις )^[15] i Wulgacie (łacińskie Rabsaris i Rabsares)^[16][17] tytuł rab ša rēši (rabsaris) występuje jako imię własne, ale w komentarzach i leksykonach biblijnych znaleźć można często informację, że chodzi tu o asyryjski i babiloński tytuł oznaczający „naczelnego eunucha”^[13][18][19]. W polskich przekładach Biblii tytuł ten czasem występuje jako imię własne, a czasem jako – tłumaczona lub nie – nazwa urzędu:

polskie przekłady Biblii	miejsce w Biblii
	2 Księga Królewska (2 Krl 18:17)[20]	Księga Jeremiasza (Jr 39:3)[21]	Księga Jeremiasza (Jr 39:13)[22]
Biblia Tysiąclecia	„przełożony dworzan”	„Nebuszazban, rab saris”	„Nebuszazban, rab saris”
Biblia poznańska	„przełożony eunuchów”	„Sar-Sekim, Rab-Saris”	„Nebuszazban, przełożony nad dworzanami”
Biblia warszawska	„Rab-Saris”	„Nebuszasban, przełożony nad eunuchami”	„Nebuszasban, przełożony nad eunuchami”
Biblia warszawsko-praska	„przełożony eunuchów”	„Nebuszazban, główny kwatermistrz”	„Nabuszazban, główny kwatermistrz”
Uwspółcześniona Biblia gdańska	„Rabsaris”	„Sarsechim, Rabsaris”	„Nebuszasban, Rabsaris”
Przekład Nowego Świata	„rabsaris”	„sarsechim, rabsaris”	„rabsaris Nebuszazban”