Powstanie Nalewajki

Powstanie Nalewajki – drugie powstanie kozacko-chłopskie pod wodzą Semena Nalewajki przeciw Rzeczypospolitej w latach 1594–1596^[1].

Powstanie Nalewajki

Zasięg powstanie Nalewajki 1594–1596
Czas	1594–1596
Miejsce	Ukraina
Terytorium	Rzeczpospolita
Przyczyna	nastroje antypolskie i antyszlacheckie Kozaków oraz chłopów
Wynik	przegrana Kozaków i chłopów
Strony konfliktu
Rzeczpospolita Obojga Narodów Kozacy Chłopi
Dowódcy
Stanisław Żółkiewski Seweryn Nalewajko
Siły
nieznane nieznane
Straty
nieznane nieznane
brak współrzędnych

Powstanie wywołane przez powracającego z Węgier, byłego dowódcę kozaków księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego, Semena Nalewajkę (pomoc Habsburgom przeciw Turcji), którego bezpośrednią przyczyną była zemsta za śmierć ojca zamordowanego przez szlachcica Marcina Kalinowskiego. Głównymi przyczynami były jednak: zakaz samowolnego występowania przeciw Turcji (aby nie sprowokować wojny) oraz rosnące sprzeczności między szlachtą a masami chłopskimi^[2]. Przyczyną pośrednią była nienawiść do polskich panów. Powstańcy planowali zdobyć Kraków oraz rozbić i wytracić stan szlachecki^[3]. Celem wyprawy na Kraków miało być wciągnięcie do walki polskich chłopów^[1]. Powstanie podtrzymywane było przez księcia Ostrogskiego, który pragnął uniemożliwić ratyfikację unii brzeskiej podporządkowującej cerkiew prawosławną zwierzchnictwu papieża na terenie Rzeczypospolitej.

Powstanie, które wybuchło latem 1594, zostało wsparte przez hetmanów kozackich: Hryhorija Łobodę oraz Macieja Szułę i objęło duże obszary dzisiejszych ziem środkowej Ukrainy i południowo-wschodniej części Wielkiego Księstwa Litewskiego. Powstańcy, do których oprócz Kozaków przystąpili chłopi, a nawet mieszczanie, zaatakowali m.in. dobra Zamoyskich w Szarogrodzie, splądrowali dobra popierających unię brzeską Hipacego Pocieja i Cyryla Terleckiego^[4]. Po blisko dwóch latach walk oddziały kozackie zostały oblężone nieopodal Łubniów nad rzeką Sułą przez wojsko koronne pod komendą hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego. W trakcie oblężenia obozu zabito podejrzewanego o zdradę Łobodę, a zdesperowani kozacy wydali Nalewajkę Żółkiewskiemu. Przywódcę powstania stracono w Warszawie w 1597.

Osobny artykuł: Bitwa pod Łubniami.

Zobacz też kategorię: Uczestnicy walk z powstaniem Nalewajki.

Przypisy

1. Adam Tatomir, Tysiąc lat dziejów Polski, Warszawa 1962, s.117.
2. Mała Encyklopedia 1970 ↓, s. 110.
3. Zbigniew Łotys, Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia, Olsztyn 2001, s.50.
4. Stanisław Żochowski, Unia brzeska w Polsce XVII wieku, Londyn 1988, s. 27.

Bibliografia

• Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku Lublin 2000 Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-85854-54-1, Wyd. II rozszerzone: Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9
• Władysław Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. I, wyd. I Warszawa 1936, wiele wznowień.
• Władysław Serczyk, Na dalekiej Ukrainie: Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984, Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-01214-0
• Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.