Powiat lipski

Powiat lipski – powiat w Polsce (w południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Lipsko.

Ten artykuł dotyczy polskiej jednostki administracyjnej. Zobacz też: powiat lipski w Niemczech.

Powiat lipski

powiat
Starostwo powiatowe w Lipsku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
TERC	1409
Siedziba	Lipsko
Starosta	Jakub Ochyński
Powierzchnia	747,58 km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności	33 598[1]
• gęstość	45,3 os./km²
Urbanizacja	16,42%
Tablice rejestracyjne	WLI
Adres urzędu: Rynek 1 27-300 Lipsko
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich 4 Liczba gmin wiejskich 2
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Mapa powiatu

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[2] powiat zamieszkiwały 33 874 osoby. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 33 738 osób^[3].

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Ciepielów, Lipsko, Sienno, Solec nad Wisłą
• gminy wiejskie: Chotcza, Rzeczniów
• miasta: Ciepielów, Lipsko, Sienno, Solec nad Wisłą

Historia

Powiat lipski został powołany dnia 1 stycznia 1956 roku w województwie kieleckim, czyli 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat lipski złożyło się 31 gromad, które wyłączono z powiatu iłżeckiego w tymże województwie^[4]:

• gromady Bałtów, Bąkowa, Białobrzegi, Chotcza-Józefów, Ciepielów, Ciszyca, Czekarzewice, Długowola, Gozdawa, Jawór^[5], Krępa Kościelna, Lipa Miklas^[6], Lipsko, Okół, Olechów, Osówka, Pawłowice, Pętkowice, Przedmieście Dalsze, Sadkowice, Sienno, Solec, Sulejów, Szymanów, Świesielice, Tarłów, Trzemcha, Tymienica, Walentynów, Wielgie i Wola Solecka

Na uwagę zasługuje fakt, iż w momencie utworzenia w powiecie lipskim nie było miast; stolica powiatu Lipsko odzyskała prawa miejskie (utracone w 1868 roku) dopiero 1 stycznia 1958 roku^[7].

8 maja 1958 roku z gromady Kamień z powiatu opolsko-lubelskiego w województwie lubelskim wyłączono wsie Kępa Gostecka i Kępa Solecka i włączono je do gromady Solec w powiecie lipskim^[8]. Zmiana przynależności wojewódzkiej tych wsi była nietypowa, ponieważ spowodowała utworzenie eksklawy powiatu lipskiego na obszarze powiatu opolskiego (czyli na prawym brzegu Wisły).

31 grudnia 1961 roku do gromady Bąkowa przyłączono wsie Antoniów, Bielany, Czerwona, Podgórze oraz kolonię Pasieki, które wyłączono z gromady Czerwona w powiecie iłżeckim^[9].

1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla a w ich miejsce reaktywowano gminy^[10]. Powiat lipski podzielono na 1 miasto i 7 gmin^[11]:

• miasto Lipsko
• gminy Chotcza, Ciepielów, Lipsko, Sienno i Solec nad Wisłą.

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku główna część terytorium zniesionego powiatu lipskiego znalazła się w nowo utworzonym województwie radomskim, oprócz gminy Bałtów, która weszła w skład nowego (mniejszego) województwa kieleckiego oraz gminy Tarłów, którą przyłączono do nowego województwa tarnobrzeskiego^[12].

1 lutego 1991 roku miasto Lipsko i gminę wiejską Lipsko połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską^[13].

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym województwie mazowieckim przywrócono powiat lipski^[14]. W porównaniu z obszarem z 1975 roku został on zmniejszony o dwie gminy, które zmieniły przynależność wojewódzką przez przyłączenie do województwa świętokrzyskiego:

• gminę Bałtów, która znalazła się w powiecie ostrowieckim
• gminę Tarłów, która znalazła się w powiecie opatowskim

Powiat powiększono jednak o gminę Rzeczniów, należącą do 1954 roku i od 1973 roku do powiatu iłżeckiego (9 grudnia 1973 roku przemianowanego na powiat starachowicki^[15]) a następnie (od czerwca 1975 roku) do województwa radomskiego.

31 lipca 2004 roku zmieniono granice powiatu lipskiego (a zarazem województwa mazowieckiego) przez wyłączenie z gminy Solec nad Wisłą wsi Kępa Gostecka i Kępa Solecka i włączenie ich do gminy Łaziska w powiecie opolskim w województwie lubelskim^[16]. Przyczyną tego manewru było wyjątkowe położenie tych wsi (od 1958 roku), czyli po prawej stronie Wisły; z powodu dużej odległości od najbliższego mostu, wsie te były odizolowane od pozostałych terenów gminy a także jej siedziby, Solca.

W porównaniu z obszarem z 1956 roku dawne gromady Bałtów, Okół i Pętkowice leżą obecnie na terenie powiatu ostrowieckiego a obszar dawnych gromad Ciszyca, Czekarzewice, Sulejów i Tarłów są obecnie w powiecie opatowskim (oba powiaty leżą w województwie świętokrzyskim) - pozostałe tereny są ponownie w powiecie lipskim.

1 stycznia 2021 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. miejscowości Solec nad Wisłą nadano ponownie prawa miejskie, a gmina Solec nad Wisłą została gminą miejsko-wiejską. Z kolei 3 lata później (1 stycznia 2024) gminami miejsko-wiejskimi stały się gminy Ciepelów i Sienno.

Demografia

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2012):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	35 892	100	18 100	50,43	17 792	49,57
Miasto	5895	16,42	3042	8,48	2853	7,95
Wieś	29 997	83,58	15 058	41,95	14 939	41,62

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

• Piramida wieku mieszkańców powiatu lipskiego w 2014 roku^[17].

Starostowie lipscy

• Kazimierz Zając (1999–2002) (SLD)
• Roman Ochyński (2002–2018) (PSL)
• Sławomir Śmieciuch (2018–2024) (PiS)
• Jerzy Pasek (w 2024)^[18]
• Jakub Ochyński (od 2024)^[19]

Sąsiednie powiaty

• powiat radomski
• powiat zwoleński
• powiat opolski (lubelskie)
• powiat opatowski (świętokrzyskie)
• powiat ostrowiecki (świętokrzyskie)
• powiat starachowicki (świętokrzyskie)

Zobacz też

• powiat iłżecki

Przypisy

1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
2. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019. Brak numerów stron w książce
3. GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020. Brak numerów stron w książce
4. Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288
5. obecna nazwa Jawor Solecki
6. obecna pisownia Lipa-Miklas
7. Dz.U. z 1961 r. nr 49, poz. 263
8. Dz.U. z 1958 r. nr 25, poz. 105
9. Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 282
10. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
11. Polska - Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974
12. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
13. Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12
14. Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652
15. Dz.U. z 1973 r. nr 46, poz. 272
16. Dz.U. z 2004 r. nr 169, poz. 1767
17. Powiat lipski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
18. Pierwsza sesja Rady Powiatu Lipskiego. Jerzy Pasek nowym starostą, Artur Dygas przewodniczącym Rady Powiatu. echodnia.eu, 7 maja 2024. [dostęp 2024-12-17].
19. Nowy Starosta Lipski i Zarząd Powiatu. Starostwo Powiatowe w Lipsku, 2 grudnia 2024. [dostęp 2024-12-17].

Linki zewnętrzne

• Życie Powiśla : Chotcza, Ciepielów, Lipsko, Rzeczniów, Sienno, Solec, Tarłów : pismo Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Lipskiej "Powiśle" : (pismo społeczno-kulturalne regionu lipskiego)

Kontrola autorytatywna (powiat):

• VIAF: 155009373
• LCCN: n2010026844
• J9U: 987008981151705171