Plac Polski we Wrocławiu

Plac Polski (Ziegelplatz, Kaiserin-Augusta-Platz^[1][2][3]) – plac we Wrocławiu położony w obrębie Starego Miasta (Altstadt)^[1] w jego części nazywanej Nowym Miastem (Neustadt)^[4][5] . Tu znajdują się między innymi takie obiekty jak Wzgórze Polskie utworzone w miejscu Bastionu Ceglarskiego oraz zabytkowy budynek Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta. Sam plac ma formę ulicy i urządzonego, przyległego do niej skweru łączącego się z Promenadą Staromiejską^[1][6][7].

plac Polski

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Poprzednie nazwy	Ziegelplatz, Kaiserin-Augusta-Platz
Położenie na mapie Wrocławia plac Polski
Położenie na mapie Polski plac Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego plac Polski
51°06′41,886″N 17°02′36,141″E

Pozostałości po pomniku zwycięstwa

Wzgórze Polskie

Pozostałości po Bastionie Ceglarskim

Szalet, w tle ulica przypisana do placu

Pomnik ofiar OUN/UPA

Otoczenie placu: Muzeum Architektury, szkoła, powojenne bloki

Otoczenie placu: Odra, Wzgórze Polskie, Panorama Racławicka, po prawej początek placu

Historia

W miejscu Placu Polskiego znajdowały się fortyfikacje miejskie. W tym czasie południową pierzeję tego obszaru stanowiła zabudowa w postaci szop gospodarczych. Fortyfikacje zostały rozebrane w 1807 r. Wówczas w pobliżu placu urządzono Promenadę Staromiejską, a sam plac uzyskał kształt zbliżony do współczesnego. W 1874 r. odsłonięto w centrum placu Pomnik Zwycięstwa wykonany w latach 1870/1871, zaprojektowany przez A. Langera. Sam plac otrzymał wówczas nazwę placu Cesarzowej Augusty^[1][6][8][9].

Uznaje się, iż ówcześnie plac miał bardzo romantyczny charakter. Łączył w sobie cechy reprezentacyjnego placu miejskiego oraz przylegającej zabudowy o monumentalnej architekturze i publicznym przeznaczeniu. Powstały tu bowiem między innymi następujące obiekty: w 1848 r. Gimnazjum św. Ducha, 1867 r. Królewska Szkoła Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, obecnie ASP, a także uznawane za malownicze nowe założenie parkowe, w którym umiejscowiono pomnik, urządzenia ogrodowe oraz na wschodzie widokowe Wzgórze Polskie w miejscu Bastionu Ceglarskiego, a całość od północy ograniczona korytem rzeki Odry, wzdłuż którego urządzono bulwar (współcześnie bulwar Xawerego Dunikowskiego)^[1][6].

Ponadto w obszarze tym przebiegała niegdyś ulica Polska - Polnischegasse – co nawiązywało do przewagi w tym rejonie miasta ludności polskiej. Później przemianowana została między innymi na Basteigasse, która to nowa nazwa nawiązywała do pobliskich fortyfikacji. Ulica ta łączyła obecną ulicę Bernardyńską z ulicą Garncarską^[10]. Tu także istniała niegdyś Ratusz Nowego Miasta, siedziba korporacji studenckiej Winfridia (Katolische Studenten Verbindung Winfridia), a także budynek Gimnazjum Św. Ducha, które to budynki zostały wyburzone^{[5] [10][11][12]}. Ulicę zlikwidowano w 1964 r. w związku z budową szkoły, a jej reliktem pozostaje zabudowa południowej pierzei placu Polskiego^[10].

Nazwy

W swojej historii plac nosił następujące nazwy^[2]:

• Ziegelplatz^[2][3]
• Kaiserin-Augusta-Platz (od 1874 r.)^[2][3][6]
• Polski^[2][3]

Analogiczną nazwę do nazwy placu Ziegelplatz nosiła ulica, która dziś nosi nazwę ulicy Eugeniusza Geta-Stankiewicza (wcześniej ulicy Garncarskiej), tj. Ziegelgasse, którą stosowano od XVI wieku i wzięta została od pobliskiego Bastionu Ceglanego^[3]. Sam Bastion Ceglany nosił nazwę Ziegelbastion, nazwa niemiecka obejmowała wówczas oprócz samego bastionu także zaułek doń prowadzący, równoległy do obecnej ulicy Eugeniusza Geta-Stankiewicza, dziś bez oddzielnej nazwy własnej^[13].

Układ komunikacyjny

Do placu Polskiego przypisana jest ulica o długości 100 m. Ma ona status drogi gminnej^[14]. Łączy się ona z ulicą Eugeniusza Geta-Stankiewicza na wschodzie^[14][15] i ulicą Frycza Andrzeja Modrzewskiego na zachodzie^[14][16].

Na północy przepływa rzeka Odra, jej ramię stanowiące główne koryto rzeki, na odcinku nazywanym Odrą Górną^[6][17][18]. Tu przebiega końcowy odcinek Promenady Staromiejskiej biegnący nabrzeżem o charakterze parkowym, tj. wzdłuż bulwaru Xawerego Dunikowskiego^[6].

Zagospodarowanie i otoczenie

Zabudowa placu Polskiego ograniczona jest do pierzei południowej stanowiącej część zabudowy kwartału okalanego ulicami placu, ulicy Eugeniusza Geta-Stankiewicza, Andrzej Frycza Modrzewskiego i Jana Ewangelisty Purkyniego. Tu znajduje się między innymi zabytkowy budynek użytkowany obecnie przez Akademię Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu (dawniej Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Pięknych - PWSSP)^{[a][6][19][20]} . Za kwartałem tym przebiega ulica Jana Ewangelisty Purkyniego, a dalej rozciąga się Park Juliusza Słowackiego z budynkiem rotundy, w której ma swoją siedzibę Panorama Racławicka. Na wschodzie położone jest widokowe Wzgórze Polskie, utworzone na bazie pozostałości dawnego Bastionu Ceglarskiego^{[5] [6][21]}, za którym leżą: Zatoka Gondol i dalej Muzeum Narodowe. Na północy rozciąga się założenie parkowe wraz z bulwarem i promenadą^[5] [6], a na zachodzie przebiega ulica Andrzej Frycza Modrzewskiego. Za nią znajduje się powojenna zabudowa czterech mieszkalnych budynków punkowych^[5]  i teren szkolny^{[b][10][22] [23]} .

W obszarze placu znajduje się skwer na którym widoczne są ślady nieistniejącego pomnika Zwycięstwa^{[6][24] [25]} . Pozostał natomiast dawny szalet w sąsiedztwie Wzgórza Polskiego (przy skrzyżowaniu z ulicą Eugeniusza Geta-Stankiewicza).

Na skwerze znajdują się także pomniki i rzeźby, w tym między innymi:

• Pomnik Pomordowanych na Kresach Wschodnich przez UON/UPA^[6][26][27] 
• Głowa robotnika, pomnik z 1946 r. autorstwa Xawerego Dunikowskiego (początkowo rzeźba stała przed Pawilonem Czterech Kopuł, gdyż przygotowywana była na Wystawę Ziem Odzyskanych), w 1982 roku rzeźbę odtworzono i ustawiono przy Akademii Sztuk Pięknych^[28][29]
• Pomnik Wojciecha Marcinkowskiego
• i inne rzeźby plenerowe.

W pobliżu, na promenadzie w ramach Bulwaru Xawerego Dunikowskiego znajduje Pomnik artystów poszkodowanych w powodzi 1997 r. z 2007 r., tzw. pomnik zalanych artystów, w postaci głazu z tablicą^[30].

Ochrona i zabytki

Plac położony jest w obszarze Starego Miasta. Obszar ten objęty jest ochroną jako zespół urbanistyczny z XIII-XIX wieku, co znalazło zostało usankcjonowane wpisem do rejestru zabytków pod nr. rej. A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[31]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[32] [33] .

Bezpośrednio przy placu położone są dwa obiekty zabytkowe. Są to:

• dawny Bastion Ceglarski, obecnie „Wzgórze Polskie”, z XVI-XVIII wieku, wpisany pod nr. rej. A/5260/210 z 30.12.1970 r.^{[6][21][34][35]}, oraz
• budynek PWSSP, a obecnie ASP^[a], również pierwotnie przeznaczony dla Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, z lat 1866-67, i 1905, wpisany pod nr. rej. A/2364/437/Wm z 29.12.1986 r.^{[a][6][19][20] [36][37]}.

Gminna i wojewódzka ewidencja wymienia także dwa kolejne budynki położone przy placu, oznaczone jako budynek I i II^[38][39].

W najbliższym otoczeniu znajdują się także inne obiekty uznane za zabytki. Są to:

• zespół budynków Panoramy Racławickiej^[c] z otoczeniem (teren wraz z drzewostanem) z lat 1970-85, wpisany pod nr. rej. A/2281/464/Wm z 25.11.1991 r., obejmujący: rotundę i budynek administracyjno-techniczny^{[6][40][41][42][43]} ,
• Park Juliusza Słowackiego^[44][45][46],
• gmach Muzeum Narodowego^[d], z lat 1883-86, wpisany pod nr. rej. A/5258/325/Wm z 24.07.1976 r.^{[40][47][48][49]} 
• Hala Targowa^[e], z 1908 r., wpisana pod nr. rej. A/2659/401/Wm z 13.04.1979 r.^{[5] [6][40][50][51]}
• zespół klasztorny bernardynów, obecnie Muzeum Architektury^{[f][5] [40][52][53][54][55]} :
  • kościół pod wezwaniem świętego Bernarda, wpisany pod nr. rej. A/1298/16 z 28.11.1947 r. i z 23.10.1961 r.^{[5] [52][56][57]}
  • klasztor, pisany pod nr. rej. A/1299/17 z 8.11.1958 r. i z 23.10.1961 r.^[52][58][59]

Gminna i wojewódzka ewidencja wymienia także budynki położone w kwartale zabudowy przylegającym do placu przy ulicy Andrzeja Frycza-Modrzewskiego 15 i 17 wraz z oficyną^[60][61].

Uwagi

1. Adres budynku Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu: 50-156 Wrocław, Plac Polski 3/4.
2. Zespół zabudowy szkolnej powstał w okresie powojennym. Mieściła się tu niegdyś Szkoła Podstawowa nr 104 im. Marii Konopnickiej, a następnie Gimnazjum nr 29 im. Konstytucji 3 Maja. Adres: 50-153 Wrocław, ul. Wincentego Kraińskiego 1.
3. Adres budynków Panoramy Racławickiej: 50-155 Wrocław, ulica Jana Ewangelisty Purkyniego 11. Stanowi Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
4. Adres budynku Muzeum Narodowego: 50-153 Wrocław, plac Powstańców Warszawy 5.
5. Adres budynku Hali Targowej: 50-359 Wrocław, ulica Piaskowa 17 / plac biskupa Nankiera (wg NID).
6. Adres budynków Muzeum Architektury: 50-156 Wrocław, ulica Bernardyńska 5. Zespół budynków obejmuje adrsy: ul. Bernardyńska 5-8.