Operacja Samum

Operacja Samum^[a] (ang. Operation Simoom) – ściśle tajna ewakuacja funkcjonariuszy instytucji wywiadowczych USA, przeprowadzona w 1990 roku przez polski wywiad (Zarząd Wywiadu Urzędu Ochrony Państwa) w Iraku.

Ten artykuł dotyczy operacji wywiadowczej. Zobacz też: film Władysława Pasikowskiego.

Operation Simoom

Operacja Samum

Konflikt	I wojna w Zatoce Perskiej
Strony konfliktu
Polska  Stany Zjednoczone  Irak
Cele operacji
ewakuacja funkcjonariuszy instytucji wywiadowczych USA z Iraku
Dowództwo operacji	płk Gromosław Czempiński
Czas operacji	połowa 1990
Miejsce operacji	Irak
Rezultaty operacji
powodzenie ewakuacji

Przebieg

W 1990 roku agenci Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA) poprosili europejskie instytucje wywiadowcze o pomoc w ewakuacji sześciu amerykańskich funkcjonariuszy Centralnej Agencji Wywiadowczej, Defense Intelligence Agency (DIA) i National Security Agency (NSA), którzy śledzili ruchy irackich wojsk przed I wojną w Zatoce Perskiej. Państwa takie jak Związek Radziecki, Wielka Brytania i Francja odmówiły pomocy; tylko Polacy zgodzili się na udział^[1].

Choć Polska była związana z Irakiem dzięki pracom budowlanym prowadzonym przez polskie firmy inżynierskie, władze polskie zleciły operację kilku funkcjonariuszom, w tym dyplomatom (wcześniej służącym w Służbie Bezpieczeństwa – Departament I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych) w nowo powołanym Zarządzie Wywiadu Urzędu Ochrony Państwa. Dowódcą operacji – powołanym przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Szefa Urzędu Ochrony Państwa Krzysztofa Kozłowskiego – został płk Gromosław Czempiński, współpracujący z pracującym pod przykryciem płk. Andrzejem Maronde, dyplomatycznym kierownikiem Wydziału Konsularnego Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Bagdadzie i nowo powołanym szefem komórki organizacyjnej Zarządu Wywiadu Urzędu Ochrony Państwa w Ambasadzie Rzeczypospolitej Polskiej w Bagdadzie.

Głównym zadaniem było nawiązanie kontaktu ze szpiegami ze Stanów Zjednoczonych i przekazanie im polskich paszportów, dzięki czemu mogli oni opuścić Irak. Operacja była trudna, gdyż Irakijczycy zauważyli kontakty między Polakami a Amerykanami^[2]. Amerykańscy agenci otrzymali schronienie na polskiej budowie, zapewniono im paszporty i umieszczono w autobusie wyjeżdżającym z Iraku. Pogranicznik irakijski, który patrolował granicę, studiował w Polsce i dosyć dobrze znał język polski, w związku z czym odpytywał pasażerów. Amerykański funkcjonariusz nie znał języka polskiego, więc udawał nietrzeźwego (inna wersja mówi o tym, że zemdlał), bazując na stereotypie pijanych Polaków. Iracki funkcjonariusz odstąpił od dalszej kontroli, a autobus przekroczył granicę Iraku z Turcją ze wszystkimi pasażerami^[2]. Polski wywiad zdobył także tajne, szczegółowe mapy Bagdadu z instalacjami wojskowymi, przydatne przy operacji Pustynna Burza^[1].

W nagrodę za tę pomoc członkowie administracji Stanów Zjednoczonych obiecali zwrócić się do pozostałych państw o to, by umorzyły połowę długu zagranicznego Polski zaciągniętego w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, czyli 16,5 miliarda dolarów amerykańskich^[3]. W rezultacie tej akcji Stany Zjednoczone Ameryki pomogły też w zorganizowaniu Jednostki Wojskowej GROM, a płk Gromosław Czempiński za tę akcję uzyskał odznakę Centralnej Agencji Wywiadowczej.

Media

Informacja o tej akcji po raz pierwszy została ujawniona w 1995 roku na łamach dziennika „The Washington Post”^[2]. W 1999 roku polski reżyser Władysław Pasikowski nakręcił o niej film pod tytułem Operacja Samum, pierwszy polski film współfinansowany przez Warner Bros. i trzeci przez HBO^[4][5].

Wbrew doniesieniom mediów amerykańskich, ppłk Sławomir Petelicki w swojej książce zatytułowanej „GROM Siła i Honor” zaprzeczył temu, jakoby uczestniczył w tej operacji^[6].

Wiosną 2002 roku na łamach witryny internetowej Urzędu Ochrony Państwa po raz pierwszy potwierdzono wyprowadzenie amerykańskich szpiegów z Iraku, bez podawania szczegółów.

W 2016 emerytura płk Andrzeja Maronde została zmniejszona o połowę na mocy "ustawy dezubekizacyjnej" i dopiero w 2023 prawomocnym wyrokiem sądu została ona przywrócona do oryginalnej wysokości^[7].

Uwagi

1. Samum – nazwa oznacza pustynny wiatr. Została użyta w tytule filmu Operacja Samum, ale nie ma żadnych źródeł potwierdzających, że to prawdziwy kryptonim tej operacji.

Przypisy

1. Katarzyna Kaczorowska: Tylko Polacy chcieli ratować amerykańskich agentów. Tak wyglądała operacja „Samum”. tvn24.pl. [dostęp 2022-02-06].
2. John Pomfret: Polish agents rescued 6 U.S. spies from Iraq. The Washington Post, 17.01.1995. [dostęp 2022-02-06]. (ang.).
3. During Gulf War, Polish Agents Saved 6 American Spies. New York Times. [dostęp 2012-01-07].
4. Operacja Samum w bazie IMDb (ang.)
5. Operacja Samum w bazie Filmweb
6. MichałM. Komar MichałM., SławomirS. Petelicki SławomirS., GROM. Siła i honor, 2010, ISBN 978-83-08-04538-1 (pol.). Brak numerów stron w książce
7. Sąd przywrócił emeryturę pułkownikowi Maronde – bohaterowi operacji "Samum" [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-09-25] (pol.).

Bibliografia

• Bartosz Węglarczyk: Operacja „Samum”. Jak było naprawdę „Rzeczpospolita”, 2012-08-25
• During Gulf War, Polish Agents Saved 6 American Spies, „The New York Times”, 18 stycznia 1995 (ang.)
• John Pomfret, „Cloak and Dagger and Johnnie Walker Red”, „Washington Post National Weekly Edition”, 23–29 stycznia 1995, 15-16. streszczony tutaj (ang.)
• M. Komar, S. Petelicki, GROM. Siła i honor, Wydawnictwo Literackie, 2010