Najwyższy Sąd Wojskowy

Najwyższy Sąd Wojskowy (NSW) – sąd najwyższej instancji należący do pionu polskiego sądownictwa wojskowego. W latach 1919–1920 funkcjonował pod nazwą Naczelny Sąd Wojskowy.

Gmach sądów wojskowych przy placu Saskim w Warszawie, mieszczący Najwyższy Sąd Wojskowy, Prokuraturę przy NSW, Wojskowy Sąd Okręgowy Nr I i Prokuraturę przy WSO I (stan przed 1928)

Opis

Naczelny Sąd Wojskowy został utworzony dekretem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego z dnia 4 lutego 1919^[1]. Dziesięć dni później kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, płk Jan Wroczyński zatwierdził etat Naczelnego Sądu Wojskowego. Zgodnie z etatem w Naczelnym Sądzie Wojskowym miało pełnić służbę ośmiu oficerów (prezydent, wiceprezydent, pięciu członków i starszy sekretarz), siedmiu urzędników wojskowych (sekretarz, dwóch podsekretarzy, dwóch kancelistów i dwie maszynistki) oraz dwóch pracowników cywilnych (dwóch woźnych i goniec), natomiast w Prokuraturze trzech oficerów (prokurator, dwóch podprokuratorów), czterech urzędników wojskowych (sekretarz prokuratury, kreślarz, dwie maszynistki) oraz dwóch pracowników cywilnych (dwóch woźnych i goniec). Stanowisko prezesa NSW zostało zaszeregowane do stopnia generała porucznika, stanowiska pięciu członków NSW i prokuratora do stopnia generała podporucznika, natomiast stanowiska podprokuratorów do stopnia pułkownika. Starszy sekretarz miał mieć rangę majora^[2].

Siedziba sądu mieściła się przy placu Saskim róg ul. Królewskiej^[3].

Obsada personalna Naczelnego Sądu Wojskowego w dniu 1 marca 1919^[4]:

• prezydent – gen. ppor. KS Franciszek Niżałowski
• wiceprezydent – wakat
• członek – gen. ppor. Jan Konrad Roszkowski
• p.o. członka – płk KS Jan Wozmek
• p.o. członka – płk KS Jan Czapliński
• p.o. członek – płk KS Edward Szpakowski
• prokurator – gen. ppor. Leon Iwanowski
• podprokurator – płk KS Cezary Piotrowski
• p.o. podprokuratora – mjr KS Emil Franciszek Mecnarowski

12 maja 1919 roku pełniącym obowiązki członka NSW został ppłk Mieczysław Bielski, późniejszy szef Wojskowego Sądu Okręgowego Nr V w Krakowie^[5].

Do 1939 stanowił instancję odwoławczą od wyroków wojskowych sądów okręgowych (wcześniej sądów wojennych okręgów generalnych), oraz Sądu Admiralskiego.

Także w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie od 1943 funkcjonował Najwyższy Sąd Wojskowy. Badał sprawy Wojskowego Trybunału Orzekającego i wydawał opinie prawne. Nie był natomiast instancją odwoławczą.

Ostatni raz w polskim sądownictwie wojskowym utworzono Najwyższy Sąd Wojskowy w 1944 w Ludowym Wojsku Polskim. Zapisał się on negatywnie w historii polskiego sądownictwa ze względu na prowadzone przed nim procesy o charakterze politycznym. Funkcjonował do 1962, kiedy to utworzono Izbę Wojskową Sądu Najwyższego.

Obsada personalna Najwyższego Sądu Wojskowego

Najwyższy Sąd Wojskowy (ok. 1926-1928)

Prezydenci (prezesi) NSW

• gen. ppor. KS^[6] Franciszek Niżałowski (1 III 1919^[7] - 1921)
• gen. bryg. Tadeusz Zachariasiewicz (p.o. 1921-1924)
• gen. bryg. Aleksander Pik (31 VII 1924 - 10 VI 1926)
• gen. bryg. Jakub Krzemieński (10 VI 1926 - 15 X 1930)
• gen. bryg. Emil Franciszek Mecnarowski (15 X 1930 - 1938)
• płk Stanisław Cięciel (1939)^[8].

Wiceprezydenci NSW

• gen. bryg. Jakub Krzemieński (do 10 VI 1926)
• gen. bryg. Emil Franciszek Mecnarowski (I - 15 X 1930)
• płk Stanisław Cięciel

Sędziowie NSW

• gen. ppor. KS Jan Roszkowski (od 1 III 1920)
• gen. bryg. Józef Daniec
• gen. bryg. Jakub Krzemieński
• gen. bryg. Kamil Seyfried
• gen. bryg. Bronisław Karol Sikorski
• gen. bryg. Edward Szpakowski (od 10 VI 1926)
• gen. bryg. Tadeusz Zachariasiewicz
• płk dr Stanisław Cięciel (od 7 I 1931, później wiceprezydent i prezydent NSW)
• płk dypl. Stefan Józef Ćwiertniak (od 1929)^[9]
• płk Józef Dąbrowski
• płk Antoni Gedke (od 31 VIII 1935)
• płk Ludwik Izierski
• płk KS Feliks Joszt (od 2 VII 1922)
• płk KS dr Wacław I Świnarski (od 2 VII 1922^[10])
• płk Edmund Kaczkowski (1928)
• płk dr Tadeusz Stefan Kamiński (od 31 VIII 1935)
• płk dr Adam Karol Kiełbiński (7 I 1931 - 31 VIII 1935)
• płk dr Bronisław Zbyszewski
• płk Mikołaj Kostecki (od 4 VI 1930)
• płk Teofil Maresch (od 10 III 1932)
• płk Tadeusz Petrażycki (20 VIII 1931 - 1935)
• płk Tadeusz Antoni Porębski (IV 1944 - I 1945)
• płk dr Michał Przywara (od 7 I 1931)
• płk Jan Rzymowski^[11][12]
• płk Edward Józef Saski (24 IV 1929 - VI 1934)
• płk Stanisław Śliwieński (1923)
• płk Witold Szulborski (do 1929)^[9]
• płk Ludwik Michał Turzański (od 18 II 1930)
• płk Edmund Wełdycz (od 24 IV 1929)
• płk dr Konrad Józef Zieliński (10 III 1932 - 9 IV 1932)
• płk Kazimierz Ferdynand Zoziutiński
• ppłk Zygmunt Skoczek (po 1944)
• ppłk Tadeusz Tomajer (od 1944)

Obsada personalna Prokuratury przy Najwyższym Sądzie Wojskowym

Osobny artykuł: Naczelna Prokuratura Wojskowa.

Naczelni Prokuratorzy Wojskowi

• gen. bryg. Aleksander Pik (1919 - 3 IV 1924)
• gen. bryg. Edward Gruber (3 IV 1924 - 22 V 1926
• gen. bryg. dr Józef Daniec (22 V 1926 - 31 XII 1932)
• płk aud. / gen. bryg. Teofil Maresch (1 I 1933 - IX 1939)

Prokuratorzy przy NSW

• płk Edward Gruber (1923)
• płk Stanisław Libkind-Lubodziecki (1923)
• płk Witold Szulborski (1923)
• ppłk dr Franciszek Jankowski (1923)
• ppłk dr Tadeusz Jakubowski (1928-1930)
• płk Jan Rzymowski (do 1930)^[13]
• płk Józef Zołoteńki (od 4 VI 1930)
• płk dr Tadeusz Stefan Kamiński (p.o. do 31 VIII 1935)
• płk dr Adam Karol Kiełbiński (od 31 VIII 1935)
• płk Edward Józef Saski

Podprokuratorzy przy NSW

• płk Józef Zołoteńki (od 7 III 1927)^[14][15])
• płk Antoni Gedke (do 31 VIII 1935)
• ppłk dr Tadeusz Stefan Kamiński (od 7 I 1931)
• ppłk Zygmunt Piotr Rumiński (od 26 II 1931)
• ppłk dr Stanisław Rudolf Roliński (31 VIII 1935 - 1939)

Zobacz też

• Sądownictwo II Rzeczypospolitej
• Sądownictwo wojskowe
• Departament Sprawiedliwości Ministerstwa Spraw Wojskowych
• Najwyższy Sąd Wojskowy (Polska Ludowa)

Przypisy

1. Dziennik Rozkazów Wojskowych z 8 lutego 1919 r. Nr 14, poz. 502.
2. Dziennik Rozkazów Wojskowych z 19 lutego 1919 r. Nr 19, poz. 630.
3. Sądy Wojskowe. warszawa1939.pl. [dostęp 2018-09-03].
4. Dziennik Rozkazów Wojskowych z 18 marca 1919 r. Nr 30, poz. 950, 951.
5. Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 67 z 17 czerwca 1919 roku, poz. 2146.
6. Generał podporucznik Korpusu Sądowego.
7. Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 30 z 18.03.1919 r.
8. Cięciel Stanisław w: Katyń. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa 2000, wyd. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, i Oficyna Wydawnicza RYTM, ISBN 83-905590-7-2, s. 84.
9. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 5 z 12 marca 1929
10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 26 lipca 1922 roku, s. 561.
11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 42 z 29 kwietnia 1924 roku, s. 244, ogłoszono przydział z dniem 15 kwietnia 1924 na stanowisko prokuratora Prokuratury przy NSW.
12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 76 z 7 sierpnia 1924 roku, s. 437, anulowano przydział ogłoszony w Dz. Pers. MSWojsk. Nr 24 z 1924.
13. Zmiany na wyższych stanowiskach wojskowych. „Kurier Polski”. Nr 165, s. 3, 19 czerwca 1930.
14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 17 marca 1927 roku, s. 70.
15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 101.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Organa wymiaru sprawiedliwości w W. P.. „Wojskowy Przegląd Prawniczy”. Nr 8-10, 1928.