Muszyna

Muszyna (łac. Mussina, rusiń. Мушына) – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Muszyna. Muszyna posiada status miejscowości uzdrowiskowej z licznymi odwiertami i rozlewniami wód mineralnych. Znajdują się tam pijalnie wody mineralnej, sanatoria uzdrowiskowe, baseny oraz parki.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Muszyna (ujednoznacznienie).

Muszyna

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Muszyna – widok ogólny z wieży widokowej w Parku Zdrojowym „Zapopradzie” (z południowego zachodu)
Herb Flaga
Dewiza: Mussina-biskupie miasteczko
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Muszyna
Data założenia	1209
Prawa miejskie	1356
Burmistrz	Jan Golba
Powierzchnia	24,43[1] km²
Wysokość	450 m n.p.m.
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	4433[1] 181,5 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 18
Kod pocztowy	33-370
Tablice rejestracyjne	KNS
Położenie na mapie gminy Muszyna Muszyna
Położenie na mapie Polski Muszyna
Położenie na mapie województwa małopolskiego Muszyna
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Muszyna
49°21′30″N 20°54′00″E
TERC (TERYT)	1210114
SIMC	0961283
Hasło promocyjne: Muszyna -Biskupie miasteczko
Urząd miejski Rynek 31 33-370 Muszyna
Strona internetowa
BIP

Miasto biskupstwa krakowskiego w powiecie sądeckim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku^[2].

Położenie geograficzne

Muszyna położona jest na wysokości około 450 m n.p.m. w dolinie rzeki Poprad i dwóch jej dopływów: potoków Szczawnik i Muszynka. Główna część miejscowości znajduje się na prawym brzegu Popradu, niewielka część zwana Zapopradziem znajduje się w jego zakolu na lewym brzegu. Muszyna znajduje się w odległości ok. 5 km od granicy ze Słowacją oraz w odległości około 11 km od Krynicy-Zdroju^[3]. Pod względem geograficznym znajduje się w trzech mezoregionach: Beskid Sądecki, Góry Leluchowskie i Góry Lubowelskie^[4].

Historia

Zamek Starostów Muszyńskich

Powstanie i rozwój Muszyny związane są z pobliskim pograniczem oraz z przebiegającym wzdłuż doliny Popradu starym szlakiem handlowym zwanym „węgierskim”. Pierwszą wzmiankę o tej osadzie spotykamy w akcie nadania z 1209 roku, w którym król węgierski Andrzej II zezwala na pobieranie cła nad rzeką Poprad koło Muszyny proboszczowi Adolfowi ze spiskiej kapituły św. Marcina. W tym czasie osada należała do rodu Niegowickich herbu Półkozic.

Nazwa Muszyna przypuszczalnie pochodzi od potoków, nad którymi było położone miasto. Wilgoć sprawia, że brzegi potoków i rzeczne kamienie porastają mchami. Łacińskie słowo musci – „mchy”, a być może jego odpowiednik w języku wołoskim (por. rum. muschi), dały nazwę zarówno Muszynie, jak i położonej nad tym samym potokiem wiosce Muszynce. Inne hipotezy wywodzą nazwę tej miejscowości od przydomka biskupa krakowskiego Jana Muskaty.

W 1288 miejscowość zostaje zapisana w testamencie przez Wysza, scholastyka kapituły krakowskiej, biskupom krakowskim. W XIV w. król Władysław Łokietek na skutek zatargu z biskupem Muskatą przyłączył te ziemie do królewszczyzny. Przez następnych 80 lat posiadali je kolejni władcy Polski. Muszyna prawa miejskie otrzymała w 1356 od Kazimierza Wielkiego.

30 lipca 1391 roku król Władysław Jagiełło, chcąc sobie zjednać duchowieństwo, darowuje powtórnie tzw. klucz muszyński (dwa miasta i 35 wsi) biskupstwu krakowskiemu. Odtąd ziemie te były traktowane jako samodzielne jednostki administracyjne z własną administracją, wojskiem (piechotą zwaną harnikami) i sądownictwem. Z tego powodu obszar ten nazywany był państwem muszyńskim. W imieniu biskupów rządy sprawowali starostowie, z których najbardziej znany był Stanisław Kempiński (miejscowe liceum ma go za patrona), przyjaciel Jana Kochanowskiego, który imię jego utrwalił we fraszce Do starosty muszyńskiego.

W XV w. nastąpił nagły napływ Wołochów i Rusinów z Zakarpacia i Rumunii (tzw. kolonizacja wołoska). Ludność ta, z czasem nazwana Łemkami, osiedlana była na prawie wołoskim. Byli oni wyznania prawosławnego, czego widocznym śladem są zachowane cerkwie.

W okolicach Muszyny działali podczas powstania konfederaci barscy. Po śmierci marszałka konfederatów Jakuba Bronickiego, 17 kwietnia 1769 w Muszynie wybrano Ignacego Potockiego, starostę kaniowskiego, Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej. Po przejściu jego z marszałkostwa sanockiego na marszałka lwowskiego, na sejmiku w Sanoku 13 listopada 1769. Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej wybrano Filipa Radzimińskiego – starostę dmitrowskiego^[5].

Muszyna wraz z kluczem pozostawała własnością biskupstwa krakowskiego do 1781 r., a po rozbiorach przeszła na rzecz skarbu austriackiego. Mimo że zaborca pozostawił istniejące instytucje, z czasem miejscowość zaczęła podupadać.

W 1876 roku uruchomiono prowadzącą przez miejscowość linię kolejową tarnowsko-leluchowską.

Zobacz też: Muszyna (stacja kolejowa), Muszyna Poprad i Muszyna Zdrój.

W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie nowosądeckim.

Demografia

Rynek w Muszynie – pierzeja północno-zachodnia (2013)

Rynek w Muszynie, widok po remoncie na południe z odbudowanym ratuszem (2021)

Rynek w Muszynie, widok po remoncie na północ (2021)

Park Zdrojowy „Zapopradzie”, widok z wieży widokowej na północ, w tle zabudowania Muszyny (z prawej) i Złockiego (pośrodku)

Promenada nad potokiem Szczawnik

Ludność według spisów powszechnych^{[6][7][8][9][10]}.

Budynki mieszkalne Rok 1900 1921 1931 2002 Liczba 433 450 566 843

Zwierzęta hodowlane w 1900 roku[7] Zwierzęta Konie Bydło Owce Świnie Liczba 82 830 246 216

• Piramida wieku mieszkańców Muszyny w 2014 roku^[11].

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Józefa w Muszynie

• Ruiny zamku starostów państwa muszyńskiego z XIV w.
• Podzamkowy zespół dworski XVIII/XIX w.: dwór starostów, zajazd z XIX w. (obecnie Muzeum Regionalne PTTK) Państwa Muszyńskiego, kordegarda
• Barokowy kościół obronny Świętego Józefa Oblubieńca z XVII w. z rzeźbami gotyckimi
• Kapliczki św. Jana Nepomucena i św. Floriana na Rynku z przełomu XVII/XIX^{[potrzebny przypis]} w.
• Cmentarz żydowski
• Zabytkowy zespół domów mieszczańskich z XIX/XX w. – ul. Kościelna
• Krzyże z Chrystusem wyciętym sylwetkowo z blachy i pomalowanym^[12]

Pozostałe informacje

• Codziennie o godzinach 8:00, 12:00, 16:00 i 20:00 odgrywany jest z ratusza Hejnał Muszyński
• Muszyna była najmniejszą miejscowością w Polsce z ekstraklasą kobiet w piłce siatkowej (2003–2018)

Osoby związane z Muszyną

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Muszyną.

Uzdrowisko

W latach 20. XX w. Muszyna w wyniku starań burmistrza Antoniego Jurczaka i dr Seweryna Mściwujewskiego stała się uzdrowiskiem. W 1930 została przyjęta do Związku Uzdrowisk Polskich. W 1932 dokonano odwiertu dwóch pierwszych źródeł mineralnych: Antoni (imię burmistrza Jurczaka) i Wanda (imię żony dr Mściwujewskiego).

Wybuch wojny w 1939 r. i okupacja spowodowały całkowitą dewastację urządzeń uzdrowiskowych. Po okupacji wraz z ustaniem walk zaczęła następować normalizacja. W 1958 r. w Muszynie wznowiono działalność o charakterze uzdrowiskowym. W uzdrowisku leczy się choroby układu oddechowego i układu pokarmowego.

Zasoby leczniczych wód mineralnych są głównym bogactwem Muszyny. Zawierają niezbędne człowiekowi biopierwiastki jak magnez, wapń, sód, potas, żelazo, selen czy lit.

Kultura i turystyka

Osobne artykuły: Muzeum Regionalne PTTK w Muszynie, Stacja Narciarska Dwie Doliny Muszyna-Wierchomla, Ogród biblijny w Muszynie i Park Zdrojowy „Zapopradzie” w Muszynie.

Aktywne formy wypoczynku w Muszynie

Baseny

Wyciągi narciarskie

Lodowisko

Spływ doliną Popradu

W mieście odbywają się następujące cykliczne imprezy:

• Festyn Nad Popradem
• Noc Świętojańska nad Popradem
• Święto Wód Mineralnych
• Jesień Popradzka
• Jarmark Muszyński

Uzdrowisko muszyńskie oferuje turystom możliwość pobytu w sanatoriach, zakładach przyrodoleczniczch, pensjonatach i licznych domach wypoczynkowych. Niewątpliwą atrakcją jest możliwość bezpłatnego korzystania z ogólnodostępnych pijalni wód mineralnych oraz z sezonowych punktów czerpalnych wód mineralnych. Poza tymi atrakcjami w Muszynie znajduje się kompleks basenów oraz lodowisko. W dzielnicy uzdrowiskowej Zapopradzie znajduje się Park Zdrojowy z ogrodami sensorycznymi^[13] oraz nowym placem zabaw.

Na terenie miasta w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowości Milik znajduje się rezerwat przyrody Las Lipowy Obrożyska o powierzchni 100,38 ha, utworzony w 1957 r.

W 2008 r. Muszyna została połączona systemem 10 wyciągów narciarskich z ośrodkiem w Wierchomli Małej.

Bezpieczeństwo i porządek publiczny

W Muszynie znajduje się ośrodek zdrowia, a także komisariat policji przy ulicy Zielonej i posterunek Straży Ochrony Kolei przy stacji kolejowej Muszyna.

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie oficjalnie powstała w 1883 roku, ale pierwszy statut jednostki został spisany w 1890 roku. W 1997 roku jednostka została włączona do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego^[14] w ramach KSRG; specjalizuje się w:

• ratownictwo techniczne,
• ratownictwo chemiczno-ekologiczne,
• ratownictwo wodne,
• ratownictwo wysokościowe.

Posiada dwa samochody GBARt 2,5/16 Mercedes-Benz Atego oraz Nissan Navara^[15].

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie Folwarku

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie Folwarku została założona w 2003 roku.

W 2018 roku OSP została włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Posiada 2 samochody pożarnicze: Iveco Eurocargo GBARt 2,5/16 oraz GLM Mercedes-Benz 508 D^[16].

Specjalizuje się w:

• ratownictwo wodne

Szlaki turystyki pieszej i rowerowej

• Muszyna – Złockie – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica-Zdrój – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Lackowa (997 m n.p.m.) – Wysowa-Zdrój (Szlak Wincentego Pola)
• Muszynka – Rezerwat przyrody Okopy Konfederackie – Wojkowa – Muszyna – Szczawnik – Pusta Wielka (1061 m n.p.m.) – Żegiestów
• turystyczna Pętla Muszyńska

Sport i rekreacja

Osobny artykuł: Hala sportowa Muszyna.

Osobny artykuł: Centrum Rekreacji i Sportu Zapopradzie.

Bank BPS Muszynianka Fakro (poprzednio MKS Muszynianka Muszyna), 2013

Kluby sportowe:

• Bank BPS Muszynianka Fakro (poprzednio MKS Muszynianka Muszyna) – siatkówka kobiet, ekstraklasa (obecnie pod nazwą OrlenLiga); klub osiągnął Mistrzostwo Polski w sezonach 2005/06, 2007/08, 2008/09, 2010/11; w 2018 roku klub ogłosił upadłość oraz wycofał się z ekstraklasy^[17]

Z tym tematem związana jest kategoria: Siatkarki Muszynianki Muszyna.

• Poprad Muszyna – piłka nożna, IV liga gr. małopolska^[18]

Współpraca międzynarodowa

Figury świętych i błogosławionych na murach kościoła pw. św. Józefa

Karolina Kózka

Maksymilian Maria Kolbe

Maria Ledóchowska

Szymon z Lipnicy

Jadwiga Andegaweńska

Andrzej Świerad

Święta Kinga

Stanisław ze Szczepanowa

Miasta partnerskie^[19]:

Arnutovce, Słowacja Bardejów, Słowacja Čirč, Słowacja Dubovica, Słowacja Kamenica, Słowacja Legnawa, Słowacja Lenartov, Słowacja Lipany, Słowacja Litmanowa, Słowacja Ľubotín, Słowacja Mały Lipnik, Słowacja Rožkovany, Słowacja Sabinov, Słowacja Spišský Štvrtok, Słowacja Lubowla (Słowacja), Słowacja Sulin (Słowacja), Słowacja Drużbaki Wyżne, Słowacja

Zobacz też

• Cmentarz wojenny nr 345 – Muszyna
• Cmentarz żydowski w Muszynie
• Bank Spółdzielczy Muszyna-Krynica Zdrój
• Parafia bł. Marii Teresy Ledóchowskiej w Muszynie
• Byłe przejście graniczne Muszyna – Plaveč
• Byłe przejście graniczne Muszyna – Legnava
• Sądecczyzna
• Stara Muszyna