Monika Gruchmanowa

Monika Gruchmanowa (z domu Mrozówna, ur. 13 listopada 1922 w Gelsenkirchen-Horst, Westfalia, zm. 14 sierpnia 2001 w Poznaniu) – profesor UAM, językoznawca, socjolingwista, znawca języka polskiego i gwary poznańskiej.

Szkoła podstawowa Moniki Gruchmanowej w Marklowicach

Monika Gruchmanowa

Data i miejsce urodzenia	13 listopada 1922 Gelsenkirchen-Horst
Data i miejsce śmierci	14 sierpnia 2001 Poznań
profesor
Specjalność: językoznawstwo
Alma Mater	Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Doktorat	1961
Habilitacja	1970
Profesura	1983
Uczelnia	Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Odznaczenia

Życiorys

Pochodziła z górniczej rodziny, która wcześniej wyemigrowała z północnej Wielkopolski. Ojciec był działaczem polonijnym. Dzieciństwo spędziła w Lubomi, wsi położonej pomiędzy Wodzisławiem Śląskim i Raciborzem. W 1936 ukończyła szkołę podstawową w Marklowicach i poszła do gimnazjum w Rybniku. Następnie uczęszczała do Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Lublińcu, gdzie w 1946 zdała maturę. Tam też poznała przyszłego męża – Bohdana. W latach 1946–1951 studiowała filologię w Poznaniu. W 1950 wzięła ślub. W 1951 uzyskała tytuł magistra (praca na temat gwary wsi Olza w powiecie wodzisławskim). Zaraz potem została asystentem w Katedrze Języka Polskiego na UAM. W 1961 otrzymała tytuł doktora, w 1970 doktora habilitowanego, w 1983 profesora nadzwyczajnego, a w 1991 profesora zwyczajnego.

W latach 1969–1972 była kierownikiem Zakładu Filologii Polskiej Wyższego Studium Nauczycielskiego (w strukturach UAM). W latach 1973–1976 została dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej UAM, a w latach 1976–1979 prodziekanem Wydziału Filologicznego. Do 1988 kierowała Zakładem Języka Polskiego. W końcowej fazie życia ciężko chorowała na chorobę stawów.

Została pochowana na cmentarzu Jeżyckim w Poznaniu^[1] (kwatera P, rząd 1, grób 14). Jedna z ulic w Poznaniu na Strzeszynie nosi jej imię.

Grób profesor Moniki Gruchmanowej na cmentarzu Jeżyckim w Poznaniu

Praca naukowa

W pracy naukowej zajmowała się przede wszystkim dialektologią. Działała w trzech głównych nurtach:

• dialektologia (badania dialektologiczne w latach 50. XX wieku napotykały duże trudności – ludność wsi była zastraszona przez komunistów, niepopularne były germanizmy, a władza lokalna – nieufna),
• język polonii amerykańskiej, zwłaszcza badania polonii w miejscowości Independence w stanie Wisconsin, założonej przez osadników z Popielowa w Opolskiem w drugiej połowie XIX wieku. Wniosła ponadto duży wkład do teorii i metodyki badań socjolingwistycznych języka Polonii,
• polszczyzna Poznania.

Monika Gruchmanowa była oceniana jako świetny dydaktyk i pracownik terenowy. Większość badań przeprowadzała in situ, często mimo niekorzystnych uwarunkowań i złej koniunktury politycznej. Posiadała szeroko rozbudowane umiejętności syntetyczne.

Stary Marych – symbol gwary poznańskiej

Publikacje

• prace przy Małym Atlasie Gwar Polskich pod redakcją Kazimierza Nitscha,
• Gwary Kramsk, Podmokli i Dąbrówki w województwie zielonogórskim – 1969,
• Gwary zachodniej Wielkopolski – 1970, obie te książki należały do jednych z najlepszych polskich monografii dialektologicznych,
• Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski – współpraca,
• Mowa mieszkańców Poznania – 1986, współpraca,
• Polszczyzna Poznania po odzyskaniu niepodległości, a obecnie – 1995,
• Słownik gwary miejskiej Poznania – 1997–1999 (nagroda naukowa miasta Poznania).

Nagrody

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1993)^[2]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• Medal Rodła
• Odznaka Honorowa Miasta Poznania
• Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego
• Odznaka „Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego”
• nagroda naukowa miasta Poznania
• nagrody rektorskie UAM

Przypisy

1. Monika Gruchman – miejsce pochówku [dostęp 2019-02-04].
2. Monitor Polski, poz. 40.

Bibliografia

• Bogdan Walczak, Z żałobnej karty – profesor Monika Gruchmanowa (1922-2001), w: Kronika Miasta Poznania, nr 4/2002, Wydawnictwo Miejskie, s. 341–348, ISSN 0137-3552.
• biografia na stronie Poznania. e-urzad.marklowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-24)]. (dostęp 2010-12-23)
• biografia na stronie Marklowic. e-urzad.marklowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-24)]. (dostęp 2010-12-23)
• publikacje na Open Library (dostęp 2010-12-23)

Linki zewnętrzne

• Prof. dr hab. Monika Gruchmanowa, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2011-04-04].

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 000000011034645X
• VIAF: 139323
• LCCN: n81048380
• GND: 121180131
• BnF: 128681399
• SUDOC: 127559981
• NKC: jn20000602653
• NTA: 138875499
• BIBSYS: 90334178
• CiNii: DA01484081
• PLWABN: 9810645132805606
• NUKAT: n95002024

Identyfikatory zewnętrzne:

• identyfikator osoby w serwisie „Nauka Polska”: 31502