Mariensztat
część dzielnicy Śródmieście w Warszawie Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mariensztat – część warszawskiej dzielnicy Śródmieście.
| Osiedle Warszawy | |
 Mariensztat widziany z wieży kościoła św. Anny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°14′47,05″N 21°01′00,93″E | |
Jest to dawny teren pozalewowy u podnóża skarpy wiślanej, powstały dzięki przesunięciu się na wschód koryta Wisły[1]. W 1762 jego właściciele Eustachy i Maria Potoccy za zgodą króla Augusta III Sasa utworzyli tam jurydykę Mariensztat[2]. Nazwa, od imienia właścicielki, pochodzi z języka niemieckiego (Marienstadt, co oznacza „miasto Marii”)[3]. Taką samą nazwę nosiła główna ulica jurydyki[4].
W 1844 część budynków dawnej jurydyki zburzono w związku z budową wiaduktu Pancera[4].
W latach 1861–1863 przy ul. Bednarskiej powstały zakłady drukarskie Samuela Orgelbranda[5]. Przedsiębiorstwo było uznawane za największy i najnowocześniejszy zakład tej branży w Królestwie Polskim[6].
Ukształtowany ok. 1865 plac na Mariensztacie stał się głównym miejscem targowym na Powiślu[4]. W 1913 przeniesiono tam również stragany z likwidowanego targowiska na Rynku Starego Miasta[7]. Na początku XX wieku wybudowano przy nim kilka wysokich kamienic[4]. W latach 1910–1911 na rogu ulic Garbarskiej i Nowego Zjazdu wzniesiono dziewięciokondygnacyjną kamienicę Matiasa Taubenhausa, ówcześnie najwyższą w Warszawie, połączoną z nasypem wiaduktu Pancera pomostem na wysokości trzeciego piętra[8].
Przed II wojną światową ta część miasta była bardzo zaniedbana i zamieszkiwała ją uboga ludność[9]. Zabudowa została w znacznym stopniu zniszczona przez Niemców podczas powstania warszawskiego[10].
W latach 1948–1949 w miejscu zniszczonej w większości zabudowy, w związku z budową Trasy W–Z i mostu Śląsko-Dąbrowskiego, wzniesiono osiedle mieszkaniowe według projektu Zygmunta Stępińskiego[1]. Urbanistycznie i architektonicznie nawiązuje ono w luźny sposób do polskiej małomiasteczkowej zabudowy z XVIII wieku[1]. Do jego budowy użyto częściowo cegły rozbiórkowej[11]. Początkowo miało ono objąć teren przy ul. Mariensztat do ul. Dobrej, jednak później rozszerzono go także o ul. Bednarską[10]. Centrum osiedla stanowił prostokątny plac, rynek Mariensztacki, otoczony z trzech stron dwupiętrowymi budynkami stylizowanymi na kamieniczki i krytymi dachówką, a od czwartej (od północy) otwarty na Trasę W–Z[11]. Na placu zbudowano fontannę z rzeźbami chłopców dłuta Jerzego Jarnuszkiewicza[12].
W czasie budowy osiedla zmieniono dawną siatkę ulic[13]. Rozebrano wysokie kamienice znajdujące się przy wiadukcie Pancera[14]. Zlikwidowano także wszystkie pozostałości dawnej zabudowy na skarpie powyżej zachodniej pierzei rynku, odsłaniając widok na kościół św. Anny[15]. Plac zmienił kształt z trapezowatego na prostokątny, a jego powierzchnia zmniejszyła się od strony północnej z uwagi na nasyp mostu Śląsko-Dąbrowskiego i biegnącą obok niego ulicę Nowy Zjazd[14].
Osiedle było miejscem współzawodnictwa pracy[16][11]. Dom przy ul. Mariensztat 19 róg ul. Sowiej wybudowano w stanie surowym, od wylania fundamentów do pokrycia dachówką, w ciągu 19 dni, pracując na trzy zmiany[17][18]. Przy budowie osiedla pracował m.in. Michał Krajewski, twórca tzw. trójek murarskich[19].
Program funkcjonalny osiedla uzupełniły dom towarowy (przekazany później szkole muzycznej)[20] oraz przedszkole i szkoła[21]. Handlowe tradycje Mariensztatu upamiętniono socrealistyczną rzeźbą przekupki z kurą dłuta Barbary Zbrożyny[22]. Autorem rzeźb i płaskorzeźb na budynku przedszkola przy ul. Sowiej 4 był Jerzy Jarnuszkiewicz, a kolorowy zegar oraz sgraffito na elewacjach domów wykonali Zofia Czarnecka-Kowalska i Jan Sokołowski[12]. Tablicę z napisem Tu u stóp pałacu Kazanowskich walczył z małpami pan Zagłoba umieszczoną na murze oporowym pałacu zaprojektowała i wykonała Józefa Wnukowa[23]. Na rynku zbudowano fontannę, ustawiono ławki i stylowe latarnie[24].
Ogółem na osiedlu Mariensztat powstały 53 domy mieszkalne (w tym 29 domów przy ul. Bednarskiej)[25]. Osiedle zostało oddane do użytku wraz z Trasą W–Z 22 lipca 1949[23]. Było to pierwsze warszawskie osiedle mieszkaniowe zbudowane po II wojnie światowej[1]. Otrzymanie tam przydziału mieszkania stanowiło duże wyróżnienie[26]. Na osiedlu zamieszkali m.in. przodownicy pracy i zasłużeni budowniczowie Trasy[27]. Na ścianie budynku przy ul. Mariensztat 15 umieszczono tablicę upamiętniającą budowę osiedla[28].
W latach 50. rynek Mariensztacki był miejscem zabaw i koncertów[4][27]. W latach 70. na Mariensztacie zaczęto organizować Jarmark Perski, który później został przeniesiony na teren Spójni Warszawa, a następnie na Wolumen[29].
W 1999 upamiętniono 50-lecie osiedla Mariensztat odsłaniając tablicę na budynku przy ul. Mariensztat 19[28]. W 2009 układ urbanistyczny kolonii mieszkaniowej Mariensztat został wpisany do rejestru zabytków (nr rej. A-872)[30]. W 2010 skwerowi znajdującemu się w rejonie ulic Mariensztat i Sowiej nadano nazwę skwer Samuela Orgelbranda[31].
- Na Mariensztacie toczy się akcja filmu Przygoda na Mariensztacie (1953)[32].
- Powojenny Mariensztat upamiętania piosenka Ireny Santor Małe mieszkanko na Mariensztacie[33].
Teren dawnej jurydyki w 1873
Plac targowy na Mariensztacie, po prawej widoczny kościół św. Anny
Ulica Mariensztat przed 1939
Budowa osiedla Mariensztat (1949)
Dom przy ul. Mariensztat 19 wzniesiony w ciągu 19 dni
Zabawa na rynku Mariensztackim (1949)
Typowa zabudowa osiedla – budynki stylizowane na kamieniczki
Przekupka dłuta Barbary Zbrożyny
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
