Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Malpelo (hiszp. Isla de Malpelo) – wyspa wulkaniczna na Pacyfiku, położona ok. 500 km na zachód od północnych wybrzeży Ameryki Południowej, należąca do Kolumbii.
 Wyspa Malpelo | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Akwen | |
| Powierzchnia |
0,35 km² |
| Populacja • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Kolumbii  | |
 3°58′30″N 81°35′20″W | |
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
przyrodniczy |
| Spełniane kryterium |
VII, IX |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Ameryka Łacińska i Karaiby |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2006 |
Na wyspie rezyduje największa na świecie kolonia głuptaków galapagoskich Sula granti licząca ponad 40 tys. osobników. W wodach wokół wyspy zanotowano ogromne grupy głowomłotów tropikalnych Sphyrna lewini liczące ponad 200 osobników, a także liczące ponad tysiąc osobników grupy żarłaczy jedwabistych, rekinów wielorybich czy tuńczyków. Występuje tu również rzadki rekin piaskowy Odontaspis ferox.
W 2006 roku wyspa Malpelo z uwagi na unikatowe walory przyrodnicze i naturalne została wpisana na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Pochodzenie nazwy Malpelo nie jest znane[1][2]. Wyspa pojawiła się na mapie francuskiego kartografa Pierre’a Desceliersa (ok. 1500–1558) z 1550 roku pod nazwą „Ye mallabry”. Termin „mal ábrigo” (pol. „niechroniony”) w ówczesnej kartografii stosowany był na oznaczenie zatok i wysp[1][2]. Nazwa mogła pochodzić również od łac. malveolus (pol. „niegościnny”)[1]. Wyspa jest trudno dostępna, jej wybrzeże to w większości niemal pionowe urwiska o wysokości dochodzącej do 100 metrów[3].
Wyspa położona jest na Oceanie Spokojnym ok. 500 km na zachód Zatoki Buenaventurana[4][5][3]. Ma 1850 metrów długości i maksymalnie 600 m szerokości[3], a jej powierzchnia wynosi 35 hektarów[2]. Jest wystającym z morza grzbietem górskim o trzech wierzchołkach, z których najwyższy – Cerro de la Mona – osiąga wysokość 376 m n.p.m.[2] Podwodny łańcuch górski rozciąga się z północnego wschodu na południowy zachód na długości ponad 277 km (150 mil), a jego szerokość osiąga 50 mil[4][2].
Wyspa należy do Kolumbii i administracyjnie wchodzi w skład departamentu Cauca.
Malpelo to oceaniczna wyspa wulkaniczna, powstała w okresie miocenu ok. 17–20 milionów lat temu wskutek interakcji pomiędzy pióropuszem płaszcza Galapagos a płytami Nazca i kokosową[1]. Uważana za fragment oceanicznej skorupy ziemskiej, prawdopodobnie manifestacja plamy gorąca[3]. Wyspa zbudowana jest ze skał bazaltowych – dajek pochodzących z trzeciorzędu, zastygłej lawy poduszkowej i brekcji[3]. Na wyspie nie ma źródeł wody pitnej[2].
Malpelo znajduje się w strefie niskiego ciśnienia atmosferycznego przy równiku, gdzie zbiegają się pasaty z północnej i południowej półkuli, tworząc tropikalną strefę konwergencji[2]. Klimat charakteryzują zmienne wiatry i wysokie opady[2]. Pora deszczowa trwa od maja-czerwca do grudnia[2]. Średnia temperatura roczna wynosi 27°C[6].
Środowisko wodne determinują prądy morskie – m.in. ciepłe: Prąd Północnorównikowy, Równikowy Prąd Wsteczny, Prąd Południoworównikowy i zimne: Prąd Peruwiański, Kalifornijski[2]. Region podlega wpływowi El Niño i La Niña[2]. Temperatura wody waha się zazwyczaj pomiędzy 26°C a 28°C, a jej średnie zasolenie jest wysokie 33–34‰[2].
Powierzchnia wyspy pozbawiona jest niemal wegetacji roślinnej, z wyjątkiem mchów, porostów, alg oraz nielicznych, izolowanych stanowisk paproci Pityrogramma dealbata i traw, dla których pożywką jest ptasie guano[2][7].
Na wyspie zanotowano ponad 50 gatunków ptaków z czego 30 gatunków migrujących[2]. Rezyduje tu największa na świecie kolonia głuptaków galapagoskich licząca ponad 40 tys. osobników[2]. Ponadto występują tu fregaty: fregata wielka i średnia, petrel galapagoski i mewa widłosterna[2]. Na wyspie zanotowano cztery gatunki endemiczne: kraba lądowego Johngarthia malpilensis oraz jaszczurki: Anolis agassizi, Diploglossus millepunctatus i gekona Phyllodactylus transversalis[6]. Bezkręgowce są na wyspie reprezentowane przez około 60 stwierdzonych gatunków[7].
W wodach wokół wyspy występuje wiele gatunków zagrożonych wyginięciem[2]. Występują tu licznie pelagialne ryby kostnoszkieletowe, rekiny, ssaki morskie i żółwie morskie, m.in. rzadki rekin piaskowy Odontaspis ferox[2]. Wokół Malpelo zaobserwowano ogromne grupy głowomłotów tropikalnych liczące ponad 200 osobników, a także liczące ponad tysiąc osobników grupy żarłaczy jedwabistych, rekinów wielorybich czy tuńczyków[2]. Występują tu również barakudy Sphyraena idiastes, orlenie cętkowane, manty, pelamidy wschodnie, lucjanusy i karanksy a także endemiczne taksony rozgwiazd Tamaria stria i Narcissia gracilis malpeloensis[2].
W okresie hiszpańskich podbojów kolonialnych wyspa nie była znana Hiszpanom, choć należała do Hiszpanii po podziale strefy wpływów w Nowym Świecie pomiędzy Hiszpanią a Portugalią według linii demarkacyjnej wyznaczonej przez papieża Aleksandra VI w 1493 roku[2]. Na mocy Traktatu z Tordesillas z 1494 roku wyspa należała do Peru[2].
W 1810 roku, kiedy Kolumbia uzyskała niepodległość od Hiszpanii, wyspa przeszła w ręce Kolumbii w zgodzie z zasadą Uti possidetis[2]. Wyspa wyznacza granicę morską z Kostaryką[6]. Przynależność do Kolumbii została potwierdzona w kolejnych traktatach z 1976 i 1984 roku[2]. W 1986 roku kolumbijski rząd założył na wyspie stację marynarki, gdzie mogło przybywać sześciu żołnierzy, rozszerzając wyłączną strefę ekonomiczną o 450 mil na zachód[2].
Pierwszym naukowcem, który odwiedził wyspę był amerykański zoolog Charles Haskins Townsend (1859–1944), który przybył tu w marcu 1921 roku na pokładzie statku United States Fish Commission i zebrał okazy ptaków i gadów[1]. Townsend przywiózł m.in. endemiczną jaszczurkę Anolis agassizi, którą w 1900 roku opisał Leonhard Stejneger (1851–1943)[2]. W 1893 roku amerykański karcynolog Walter Faxon (1848–1920) opisał kraba lądowego Johngarthia malpilensis[1]. Podczas wyprawy na wyspy Galapagos w 1927 roku, amerykański herpetolog Joseph Richard Slevin (1881–1957) zebrał kilka okazów jaszczurek z Malpelo[1]. W 1945 roku powstało pierwsze naukowe opracowanie wyspy autorstwa Roberta Cushmana Murphy’ego (1887–1973), kolejne opublikował w 1972 roku Instytut Smithsona[2].
Założony w 1995 roku Rezerwat Przyrody Malpelo (ang. Malpelo Fauna and Flora Sanctuary, Malpelo FFS), po rozszerzeniach w 1996, 2002 i 2005 roku, ma powierzchnię 857,5 ha, z czego 99% przypada na wody oceaniczne[5][2].
W 2006 roku wyspa Malpelo z uwagi na unikatowe walory przyrodnicze i naturalne została wpisana na Listę światowego dziedzictwa UNESCO[8].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
