Lutomiersk
miasto w województwie łódzkim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
miasto w województwie łódzkim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lutomiersk – miasto w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie pabianickim, w gminie Lutomiersk, nad Nerem. Siedziba gminy Lutomiersk. Uzyskał lokację miejską w 1274 roku, zdegradowany w 1870 roku[4], od 1 stycznia 2022 ponownie na prawach miejskich[5].
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Zespół klasztorny w Lutomiersku | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
1274–1870; od 2022 | ||||
Burmistrz |
Jarosław Dębski | ||||
Powierzchnia |
5,18[1] km² | ||||
Populacja (30.06.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
43 | ||||
Kod pocztowy |
95-083 | ||||
Tablice rejestracyjne |
EPA | ||||
Położenie na mapie gminy Lutomiersk | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego | |||||
Położenie na mapie powiatu pabianickiego | |||||
51°45′13″N 19°12′39″E | |||||
TERC (TERYT) |
1008064[3] | ||||
SIMC |
0705893 | ||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Miejscowość położona jest na Wysoczyźnie Łaskiej przy drodze wojewódzkiej nr 710. Lutomiersk leży w historycznej ziemi sieradzkiej[6].
Lutomiersk należy do najstarszych miejscowości dawnego województwa sieradzkiego, położony jest na lewym brzegu Neru, w pobliżu ujścia do niego rzeczki Wrzącej. Badania archeologiczne wykazały ciągłość osadnictwa od bardzo dawnych czasów. Najstarsza osada pochodziła z IV okresu epoki brązu i była użytkowana przez ludność kultury łużyckiej, następna z II–IV w., czyli z okresu rzymskiego (kultura przeworska). Ostatnia, słowiańska, odkryta w 1956 na prawym brzegu Wrzącej, datowana jest na XII–XIII w. Odkryto tu też (przy rozwidleniu dróg z Lutomierska do Konstantynowa i Prusinowic) cmentarzysko z końca X i I poł. XI w. z grobami drużyny piastowskiej. Istnienie tak długiej tradycji osadniczej badacze wiążą z położeniem Lutomierska na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, biegnących z Ukrainy na Wolin oraz z Pomorza Gdańskiego na Węgry.
Prawa miejskie otrzymał Lutomiersk 24 kwietnia 1274 od Leszka Czarnego, księcia sieradzkiego. Jest to jednocześnie pierwszy dokument potwierdzający istnienie miejscowości, znany z kopii z 1615. Władysław Łokietek w 1292 przyłączył do miasta wieś Wrzącą, a w 1311 nadał Lutomiersk Wacławowi z Lisowic z rodu Zarembów wywodzących się z Kalinowej. Przynajmniej jednak część miasta musiała wkrótce wrócić do włości królewskich, bo w 1406 Władysław Jagiełło nadaje połowę Lutomierska rycerzowi Przedborowi i jego synowi Janowi z Chełmicy za zasługi w bojach z Krzyżakami. Od nich to pochodzi ród Lutomierskich herbu Jastrzębiec.
Druga część miasta pozostała jednak w rękach Zarembów, ponieważ przed 1418 najprawdopodobniej Wacław z tego rodu wzniósł tu obronną siedzibę o charakterze zamku rycerskiego. Zamek ten z rąk Zarembów ok. 1460 trafia do Poddębickich, a ok. 1518, przez małżeństwo, dostaje się Grzymalitom Grudzińskim.
W latach 1573–1589 odbywały się tu synody ariańskie[7]. W 1650 kolejny właściciel, Jędrzej Grudziński, wojewoda rawski i dziedzic klucza lutomierskiego, sprowadził reformatów, i oddał im na pomieszczenia klasztorne istniejący wtedy jeszcze zamek. Przebudowa zamku na klasztor oraz budowa przylegającego do niego kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP trwała z przerwami do 1659, bowiem jego fundator uczestniczy na czele chorągwi w wojnie z Chmielnickim, a gdy ginie w bitwie pod Beresteczkiem, ciężar opieki nad klasztorem przechodzi na jego syna Marcina, rotmistrza chorągwi rawskiej i uczestnika wojen: moskiewskiej, a potem szwedzkiej. Obecnie ślady po dawnym zamku rozpoznać można jedynie na pd. ścianie (zarys gotyckiej bramy i podpory, na której opierał się most zwodzony).
W życiu miasta dużą rolę odgrywali Żydzi. II poł. XVIII w. wzniesiono tu drewnianą synagogę projektu Beniamina Hilela, która stała się jeden z wybitniejszych przykładów drewnianej architektury sakralnej ówczesnej Rzeczypospolitej. Do znaczniejszych budynków należały także szkoła żydowska i szpital żydowski. Miasto zabudowane było jednak głównie niewielkimi, drewnianymi domami; w 1787 było ich 151[8].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 miasto zostało włączone do Królestwa Prus i znalazło się w departamencie kaliskim prowincji Prusy Południowe. Jednocześnie Lutomiersk uzyskał rangę miasta powiatowego, jednak już w 1796 ze względu na brak lokali dla instytucji publicznych powiat lutomierski rozwiązano[8]. W 1793 klasztor strawił pożar, lecz po trzech latach gmach został odbudowany przez lutomierskich Wężyków.
W 1797 kolejny pożar strawił połowę głównie drewnianej zabudowy Lutomierska. W 1807 miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 weszło w skład podległego Rosji Królestwa Polskiego. Miasto ominął dynamiczny rozwój przemysłu tekstylnego w regionie łódzkim, zaś na jego przyszłym rozwoju szczególnie negatywnie zaciążyło powstanie konkurencyjnego ośrodka miejskiego w odległym o 8,5 km Konstantynowie Łódzkim.
Reformaci z Lutomierska odegrali aktywną rolę w okresie powstania styczniowego, czynnie wspierając powstańców. W 1963 upamiętniono to tablicą odsłoniętą w kruchcie kościoła. W 1864 władze rosyjskie skasowały klasztor, zaś zakonników wywieziono do Warty. Kościół przez długie lata był zamknięty. W 1870 Lutomiersk podobnie jak 320 innych małych miast o charakterze rolniczym stracił prawa miejskie.
W czasie działań wojennych w 1914 spalił się dach i zawaliły sklepienia kościoła. Spłonęła również drewniana synagoga Hilela i dwór Aleksandra Sokołowskiego. Klasztor ograbiono, a Niemcy wywieźli cenne archiwum. Widoczną pamiątką po tej wojnie są armatnie kule wmurowane w fasadę kościoła.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kościół i klasztor odbudowano i w 1926 oddano pod zarząd księży salezjanów, którzy pracują tu do dziś. W 1921 miejscowość liczyła sobie 2193 mieszkańców, w tym 775 Żydów[9]. W 1929 Lutomiersk otrzymał połączenie tramwajowe z Konstantynowem Łódzkim i Łodzią. Na początku 1939 otwarty został budynek 7-letniej szkoły powszechnej.
W dniu 1 lipca 1929 uruchomiony został odcinek podmiejskiej linii tramwajowej z Konstantynowa Łódzkiego do skrzyżowania dróg do Lutomierska, Kazimierza i Aleksandrowa Łódzkiego. Podciągnięcie jej do rynku w Lutomiersku wymagało budowy mostu przez rzekę Ner. Tę inwestycję wykonano w latach następnych. Oddano go do użytku i uruchomiono brakujący odcinek (1300 m.; cała linia ok. 8 km) jesienią 1932[10]. Linia była własnością Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych (łódzkie tramwaje podmiejskie). Od 2012 MPK-Łódź wraz z Klubem Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi uruchamia od początku lipca do końca września jako atrakcję turystyczną Tramwajową Linię Turystyczną „43” na tej trasie, obsługiwaną (tylko jedna brygada; jeden skład) zabytkowym taborem (zestaw 5 N i 5 ND), z obsługą (członkowie Klubu) w historycznych mundurach, w obiegowych cenach biletów obowiązujących na tej linii[11][12].
We wrześniu 1939 roku Lutomiersk został zajęty przez wojska niemieckie, a następnie włączony do Rzeszy Niemieckiej. Nazistowska administracja niemiecka nadała mu później nazwę Nerthal („Dolina Neru”). Nowe władze rozpoczęły realizację polityki terroryzowania ludności polskiej i eksterminacji ludności żydowskiej. Przy ul. Kilińskiego zostało utworzone getto. Zgromadzonych w nim Żydów wywieziono w 1942 do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem i wymordowano. Lutomiersk został zajęty przez wojska radzieckie 19 stycznia 1945 roku. Z rąk niemieckich zginęło w okresie wojny ok. 700 lutomierskich Żydów i 38 Polaków.
W 1951 pomieszczenia klasztorne zniszczył gwałtowny pożar. Ze starego wyposażenia ocalał tylko XVII w. kredens w zakrystii i konfesjonał. W 1952 Lutomiersk został zelektryfikowany.
W 1973 do gminy Lutomiersk włączone zostały gmina Kazimierz i Szydłów.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie sieradzkim.
Od 1996 w klasztorze mieszczą się Salezjańskie Szkoły Muzyczne, które są kontynuacją Salezjańskiej Szkoły Organistowskiej z Przemyśla.
2 kwietnia 2009 spłonęło nieużywane poddasze klasztoru. Spaleniu uległo ok. 150–180 m² drewnianej konstrukcji pokrytego blachą dachu. Zniszczeniu lub uszkodzeniu uległy także pokoje mieszkalne, pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia dydaktyczne oraz znajdujące się tam instrumenty muzyczne.
Znajduje się tu jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych wczesnośredniowiecznej Polski znane jako cmentarzysko oddziałów normańskich-wikingów. Obiekt został odkryty przez łódzką ekspedycję archeologiczną kierowaną przez Konrada Jażdżewskiego pod koniec lat 40. XX wieku. Archeolodzy przebadali ogółem 133 groby, bogato wyposażone w topory, groty włóczni i mieczy. Wszystkie przedmioty cechuje skandynawskie wzornictwo[uwaga 1].
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:
Ponadto:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 1559 | 100 | 796 | 51,06 | 763 | 48,94 |
Lutomiersk posiada autobusowe połączenie z Łodzią przez Konstantynów Łódzki. Jest to linia 94 kursująca średnio co godzinę i obsługiwana przez spółkę MPK-Łódź (trasa i rozkład jazdy: ). Dawniej do Lutomierska kursowały tramwaje, jednak przez opłakany stan torowiska zmieniono je na autobusy. Do Lutomierska można dojechać również busami prywatnych firm Wicher Travel: linii Szadek – Wodzierady – Lutomiersk – Konstantynów Ł. – Łódź Kaliska i linii Aleksandrów Ł. – Konstantynów Ł. – Lutomiersk – Kwiatkowice – Łask oraz P.H.U. Ola linii Pabianice – Lutomiersk (rozkład i trasa)
przez Lutomiersk biegnie Łódzka magistrala rowerowa (ukł. N-S)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.