Kuklik pospolity

Kuklik pospolity (Geum urbanum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. Występuje w Europie (bez północnych i południowych krańców), w północnej Afryce (od Maroka po Tunezję), zachodniej Azji (na wschodzie po Iran i Kazachstan), a jako gatunek zawleczony również w Ameryce Północnej, Kraju Nadmorskim i Nowej Zelandii^[3]. W Polsce jest pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich^[4] (w Polsce do nieco ponad 1300 m n.p.m.)^[5].

Kuklik pospolity

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	kuklik
Gatunek	kuklik pospolity
Nazwa systematyczna
Geum urbanum L. Sp. Pl.: 501 (1753)[3]

Kwiat

Owoc

Przekrój owocu

Morfologia

Łodyga

Prosto wzniesiona, miękko owłosiona^[5], rozgałęziona, zwykle czerwonobrunatna^[6]. Osiąga od 20 do 70, rzadko do 100 cm wysokości^[5].

Organy podziemne

Korzeń rzepowato zgrubiały, o charakterystycznym zapachu^[6], z krótkim kłączem, z którego wyrastają liście odziomkowe i łodygi z ich pachwin^[5].

Liście

Odziomkowe i łodygowe, generalnie podobne do siebie, aczkolwiek łodygowe z mniejszą liczbą odcinków, a najwyższe niepodzielone^[5] i siedzące^[6]. Liście są miękko i przylegająco owłosione, dolne – przerywano-lirowate, górne trójlistkowe i niepodzielone, lecz tylko wcinane. Odcinki liści pierzastych różnej wielkości, przy czym szczytowy jest największy, 3–5 wrębny lub klapowy, grubo karbowano piłkowany, czasem zrastający się z dwoma najbliższymi odcinkami^[5].

Kwiaty

Zebrane w rozpierzchły kwiatostan i rozwijające się na zawsze wzniesionych szypułkach. Kielich z działkami jajowato trójkątnymi, szerszymi i dłuższymi od listków kieliszka^[5]. Płatki korony jasnożółte, podobnej długości jak działki – osiągające 3–6 mm długości^[5]. W kwiatach znajduje się zielony, pierścieniowaty miodnik^[7].

Owoce

Orzeszki^[6] zebrane w siedzący, kulistawy owoc zbiorowy^[5], wsparty trwałymi, w dół odgiętymi działkami kielicha^[6]. Owoce zielone, pokryte włoskami o długości 1–1,5 mm. Szyjka słupka haczykowata, w dole naga, w górze z krótkimi i rzadkimi szczecinkami^[5].

Gatunek podobny

Kuklik zwisły Geum rivale ma kwiaty zwieszone w dół, płatki korony od zewnątrz czerwonobrunatne i u nasady zwężone w paznokieć^[7].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit^[8]. Kwitnie od maja do września^[8]. Kwiaty są lekko przedprątne, zapylane przez owady wabione nektarem. Pylniki pręcików są odchylone i otwierają się na zewnątrz, jednak mimo to czasami dochodzi do samozapylenia^[7]. Owoce rozsiewane są przez zwierzęta (epizoochoria). Haczyk, za pomocą którego owoce przyczepiają się do sierści zwierząt i ubrań ludzi powstaje z wydłużającej i zaginającej się szyjki słupka^[6][7].

Roślina azotolubna – rośnie na glebach żyznych, których jest wskaźnikiem^[6], próchnicznych^[7] i wilgotnych^[6]. Zasiedla lasy liściaste, zwłaszcza grądy i lasy łęgowe^[7], zarośla, przydroża i przychacia^[6]. W ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się duży wzrost liczebności i zajmowanie nowych stanowisk^[8]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Glechometalia^[9].

Zmienność

Tworzy mieszańce z kuklikiem sztywnym i k. zwisłym^[8].

Zastosowanie

• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski : korzeń (Radix Gei urbani, Radix Caryophyllatae); zawiera geinę (glikozyd), garbniki (do 30%), kwasy organiczne (galusowy, kawowy, chlorogenowy), flawonoidy, eugenol (olejek eteryczny).
  • Działanie : dawniej stosowano jako środek przeciwbiegunkowy, wzmacniający, ściągający i antyseptyczny w chorobach żołądka i malarii. Używany do płukania jamy ustnej, by wzmocnić dziąsła i zęby, wykorzystywane jest również jego działanie antyseptyczne^[10].
• Kłącze używane było do aromatyzowania alkoholi (piw, win i wódek)^[7].