Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Krasnosielc
wieś w województwie mazowieckim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Krasnosielc – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie makowskim, w gminie Krasnosielc[3][6], nad rzeką Orzyc.
Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1824, zdegradowany w 1870[7].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krasnosielc. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.
Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Krasnosielc[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1122 mieszkańców[9].
W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii św. Jana Kantego. W strukturze Kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Krasnosielc.
Remove ads
Nazwa
Pierwotna nazwa osady to Siedlec, Sielc i została utworzona od apelatywu „sioło” – ‘siedlisko, siedziba’. Po przejęciu wsi przez Krasińskich utworzona została od nazwiska właścicieli nazwa Krasnosielc, znana od XVIII wieku[10][11].
Herb
Nie zachowały się żadne pieczęcie Krasnosielca. W 1847 przesłano władzom do zatwierdzenia projekt herbu, który wówczas nie wszedł w życie. Dziś ów projekt stanowi podstawę współczesnego herbu. Wyobraża on biegnącego jelenia, nad którym znajduje się półksiężyc. Półksiężyc i jeleń są złote, na tle czerwonym[12].
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Średniowiecze
Najstarsze zapisy o Krasnosielcu sięgają 1374. Z listu komtura ostródzkiego, Henryka Holta z 15 lutego 1413 do wielkiego mistrza, Henryka von Plauena wiadomo, że w 1374 odbywał się ujazd graniczny, mający doprowadzić do rozsądzenia sporów o granicę mazowiecko-krzyżacką. Brali w nim udział książę mazowiecki, Janusz I, a ze strony krzyżackiej, komtur ostródzki Burkhart von Mansfeld. Januszowi I towarzyszyły postacie związane z Krasnosielcem. Pierwsza to Paszko (Paweł) z Radzanowa, wymieniony przy erekcji kościoła parafialnego w Sielcu w 1386 jako właściciel wsi[13]. Drugą z osób był bartnik książęcy, Tomasz Michałowicz (Thomis Michalowicz), sołtys wsi Sielc (starost czu Seelcz), spełniający rolę przewodnika w puszczy[14].
XVI–XVIII wiek
Znajdująca się od końca XVII do połowy XIX wieku w rękach Krasińskich osada przeżywała dynamiczny rozwój gospodarczy. W 1730 rozpoczęto budowę drewnianego kościoła, który ufundował Błażej Jan Krasiński. Świątynię pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła konsekrował sufragan płocki, Marcin Załuski 3 czerwca 1740. Około 1800 kościół przeniesiono do Drążdżewa, a stamtąd w 2007 do Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. Obecny, murowany kościół parafialny pw. św. Jana Kantego został ufundowany pod koniec XVIII wieku przez Kazimierza Krasińskiego i jego żonę Annę z Ossolińskich. Byli oni wykonawcami woli głównego fundatora, Jana Kantego Krasińskiego, sufragana chełmskiego[15].
Dzięki przywilejowi króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z 14 kwietnia 1781 w Krasnosielcu mogły odbywać się cotygodniowe targi i cztery jarmarki rocznie, a po pięciu latach nawet osiem[16].
13 marca 1794 przez Krasnosielc przemaszerował oddział generała Antoniego Madalińskiego, kierujący się przez Mławę do Krakowa, aby dołączyć do Tadeusza Kościuszki[17].
XIX wiek
W latach 1824–1869 Krasnosielc posiadał prawa miejskie[18]. Miasto było ośrodkiem handlu i rzemiosła. W 1824 w mieście było 56 rzemieślników. Byli oni zorganizowani w cechach. W 1860 roku właściciel miejscowości, Karol Krasiński uruchomił fabrykę sukna, zatrudniającą 34 osoby i produkującą 5000 arszynów sukna rocznie[19]. Ponadto działało tu 10 małych zakładów sukienniczych[16]. W 1883 w Krasnosielcu znajdowało się 108 dymów. Miejscowość zamieszkiwało wówczas 1720 osób[20]. Drobne warsztaty rzemieślnicze i małe gospodarstwa dawały niskie dochody mieszkańcom. Dodatkowo, sytuację pogarszały epidemie (tyfus, suchoty), klęski żywiołowe (np. susza z 1880). W 1881 hrabia Ludwik Krasiński z Opinogóry i Krasnosielca organizował wraz ze Stanisławem Skarzyńskim, właścicielem dóbr nad Bugiem pomoc finansową na rzecz dotkniętych głodem Kurpiów[20].
Ciężka sytuacja powodowała wzrost śmiertelności, szczególnie wśród dzieci. W księgach parafialnych w 1882 odnotowano 201 zgonów, w tym 113 dzieci (56,2%). Mimo tego w kolejnych latach liczba urodzeń z reguły przewyższała liczbę zgonów. Powodowało to w dalszej kolejności emigrację tych mieszkańców, którzy nie znajdowali w Krasnosielcu środków do utrzymania[21]. Emigracja zarobkowa była na przełomie XIX i XX wieku zjawiskiem charakterystycznym dla całego północnego Mazowsza. Głównym terenem gdzie kierowało się wychodźstwo zarobkowe były Stany Zjednoczone[22].
Powstanie styczniowe
Jeszcze przed wybuchem powstania w 1861 wikariusz parafii św. Jana Kantego, ks. Franciszek Rutkowski trafił do twierdzy Modlin, jako podejrzany o współpracę z tajnymi związkami działającymi na rzecz sprawy narodowej[23]. W planie opracowanym przez Zygmunta Padlewskiego na potrzeby powstania styczniowego Krasnosielc i jego okolice miały być miejscem przeznaczonym dla schronienia młodzieży przed branką. Aby ułatwić przeprowadzenie poboru naczelnik Okręgu Wojennego w Płocku, gen. Siemeka wydał rozkaz w ramach którego w Krasnosielcu znalazło się 200 strzelców z 3 kompanii niżegrodzkiego pułku piechoty. W okolicach Krasnosielca formułowały się oddziały partyzanckie, tworzone z inspiracji wychowanka Polskiej Szkoły Wojskowej w Cuneo, Roberta Skowrońskiego. W rejonie Krasnosielca oddział partyzancki w początkach 1863 stworzyli także bracia Wacław i Tytus Szteinkellerowie. W bitwie pod Podosiem w lutym 1863 grupa powstańców przegrała z Rosjanami, a wśród zabitych był również Tytus Szteinkeller[24]. Prawa miejskie utracił Krasnosielc w 1869, czego powodem była pomoc dla powstańców styczniowych[16]. W tym samym roku miejscowość uzyskała status osady[25].
XX wiek
Początek XX wieku przyniósł w Krasnosielcu wzrost ludności. W 1910 miejscowość liczyła 2782 mieszkańców. W 1920 po zniszczeniach wojny polsko-bolszewickiej liczba ludności zmalała do 1842 osób. W 1939 liczba ludności Krasnosielca osiągnęła rekordową liczbę 3960 osób. W czasie II wojny światowej w wyniku najróżniejszych represji liczba ludności Krasnosielca zmniejszyła się do 1820 osób[26].
Krasnosielca nie ominęły wydarzenia Rewolucji 1905–1907. Mieszkańcy żądali m.in. poprawy warunków bytowych, jak i wprowadzenia języka polskiego do szkół i urzędów. 1 czerwca 1905 pod Krasnosielcem odbyła się młodzieżowa manifestacja, podczas której śpiewano pieśni patriotyczne i wznoszono okrzyki: „Wiwat, niech żyje Polska!”[27]. 26 grudnia 1906 strajkowali robotnicy rolni zatrudnieni w majątku Krasnosielc. Wydarzenia rewolucyjne w miejscowości przyczyniły się do powstania w sierpniu 1905 Kółka Rolniczego, a w 1906 – do utworzenia Ochotniczej Straży Pożarnej[28].
W styczniu 1945 okolica stała się miejscem oporu dywizji Grossdeutschland, która usiłowała powstrzymać natarcie Armii Czerwonej maszerującej na Szczytno i Olsztyn. Po zakończeniu działań wojennych Krasnosielc był siedzibą makowskiej powiatowej rady narodowej[29]. W nocy z 1 na 2 maja 1945 miał miejsce atak na areszt Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnosielcu żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
Remove ads
Żydzi w Krasnosielcu
Podsumowanie
Perspektywa
Nadanie miejscowości praw miejskich spowodowało wzrost liczby Żydów. Ze spisu ludności przeprowadzonego w 1776 wynika, iż w parafii Krasnosielc znajdowało się 250 Żydów[30]. W 1781 otrzymali oni pozwolenie na budowę synagogi i założenie kirkutu. Samodzielna gmina żydowska powstała w 1842 na mocy decyzji płockiego rządu gubernialnego, która spowodowała uniezależnienie się Żydów krasnosieleckich od gminy wyznaniowej w Przasnyszu. Argumentem w tej sprawie był fakt, że dozór bóżniczy w Przasnyszu miernie obsługiwał Żydów wsi Łazy i Sławki, oddalonych od Przasnysza o 2,5 mili, a od Krasnosielca tylko o ćwierć mili[31][32]. Żydzi zajmowali tereny przy ulicach: Wodnej, Zduńskiej i Nadrzecznej, a zmiana tych miejsc zamieszkania była prawnie zakazana[33]. W latach 80. XIX wieku działała garbarnia Motla Frajmana. W 1883 ukończono budowę murowanej synagogi, która zastąpiła drewnianą[16]. W 1827 na 981 mieszkańców było 604 Żydów (61,6%). W 1857 liczba ludności Krasnosielca wynosiła 1842, w tym 926 Żydów (50%)[34].
W Krasnosielcu urodził się Benjamin Warner (prawdopodobnie pierwotnie nosił nazwisko Wonsal), ojciec współzałożycieli wytwórni filmowej Warner Bros., braci: Hirsza Harry’ego, Abrahama Alberta i Samuela Sama, którzy także (pod koniec XIX wieku) urodzili się w Krasnosielcu[18][35][36].
5 września 1939 w Krasnosielcu doszło do masakry Żydów. Tego dnia w miejscowej synagodze żołnierze niemieckiej Dywizji Pancernej „Kempf” zamordowali w okrutny sposób ok. 50 żydowskich mężczyzn. 28 września 1939 Niemcy wypędzili z Krasnosielca wszystkich Żydów[37][38].
Remove ads
Zabytki
- Zespół kościoła parafialnego pw. św. Jana Kantego (XVIII wiek)
- cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część)
- kaplica przydrożna św. Jana Nepomucena (z końca XVIII wieku)[39]
Osoby związane z Krasnosielcem
- Janusz Bojarski (ur. 1956) – generał dywizji Wojska Polskiego w stanie spoczynku.
- Jarosław Ferenc (ur. 1968) – prezydent Radomska
- Andrzej Kowalczyk (ur. 1950) – hydrogeolog, rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w latach 2016–2020.
- Albert Warner (1884–1967) – współzałożyciel wytwórni Warner Bros.
- Harry Warner (1881–1958) – współzałożyciel wytwórni Warner Bros.
- Sam Warner (1887–1927) – dyrektor wytwórni filmowej Warner Bros.
Remove ads
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads