Kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna”

Kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Stasiewszczyzna[a][b] (Staszewszczyzna)
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Iwieniec” batalion KOP „Stołpce”

Rozmieszczenie batalionu KOP „Iwieniec” w 1931

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 6 batalion graniczny ^[1][2], a w jego składzie 3 kompanię graniczną KOP. W 1930 kompanii nadano imię gen. Kazimierza Sosnkowskiego^[3].

Z dniem 1 grudnia 1934 zlikwidowano strażnicę „Suła” pozostawiając strażnice „Bardzie”, „Bosmany” i „Morozowicze”^[4][5]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 6 podoficerów, 4 nadterminowych i 66 żołnierzy służby zasadniczej^[c].

Przed 1937 rokiem (wg Szubańskiego) jako 4 kompania Szarzywszczyzna^[6] 6 batalionu KOP „Iwieniec”.

W wyniku realizacji drugiej fazy reorganizacji KOP, latem 1937 przesunięto 3 kompanię graniczną „Stasiewszczyzna” z batalionu „Iwieniec” do batalionu KOP „Stołpce” jako jego 5 kompanię graniczną^[7][8].

W 1939 5 kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna” podlegała dowódcy batalionu KOP „Stołpce”^[9].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

3 kompania graniczna „Stasiewszczyzna” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 13 kilometrów 277 metrów^[12]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Makwasy” i „Teleszewicze” z komendantury „Makwasy”^[13] .

Kompanie sąsiednie:

• 1 kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Rubieżewicze” – 1928^[14], 1929^[15], 1931^[13] , 1932^[16], 1934^[17], 1938^[18]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1932^{[14][15][13] [16]}

• strażnica KOP „Bardzie”
• strażnica KOP „Basmany”^[d]
• strażnica KOP „Suła”^[e][f]
• strażnica KOP „Morozowicze”^[g]

Strażnice kompanii w 1934^[17][h]

• strażnica KOP „Bardzie”
• strażnica KOP „Basmany”
• strażnica KOP „Suła”
• strażnica KOP „Morozowicze”

Strażnica „Suła” zlikwidowana została w 1935. Jej odcinek rozdysponowany został pomiędzy sąsiednie strażnice^[19]

Strażnice kompanii w 1938^[20]

• strażnica KOP „Bardzie”
• strażnica KOP „Basmany”
• strażnica KOP „Morozowicze”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[21][22]:

• dowództwo kompanii
• 1 strażnica KOP „Bardzie”^[i]
• 2 strażnica KOP „Basmany”
• 3 strażnica KOP „Morozowicze”

Dowódcy kompanii

• kpt. piech. Wincenty Zarembski (był IV 1927 dowódcą 3 kg^[23]  - 31 X 1927 → 62 pp^[24])
• kpt. Józef Szul (− 20 I 1929)^[25] 
• kpt. Tadeusz Gubowski (był IV 1929 − 9 V 1933 → przeniesiony do 38 pp)^[25] 
• kpt. Józef Kojder (19 VI 1933 −)^[25]  → dowódca 2 kompanii granicznej
• kpt. Stanisław Maciej Ziemba (był VIII 1935 - )
• kpt. Piotr Tymkiewicz (był IX 1935 - V 1937)^[23] 
• kpt. Stanisław Kieroń (V 1937 - )^[23] 
• kpt. Jerzy Gędzierski^[j] (- 1939)

Uwagi

1. Powiat stołpecki, województwo nowogródzkie. Poczta Iwieniec lub Rubieżewicze. Stacja kolejowa Stołpce (71 km), Wołożyn (62 km) lub Olechnowicze (38 km) → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 298
2. osada Stasiewszczyzna, gmina Iwieniec, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie
3. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366
4. okolica Besmany, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
5. folwark Suła, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
6. Strażnica „Suła” zlikwidowana została w 1935. Jej odcinek rozdysponowany został pomiędzy sąsiednie strażnice → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 62/1934
7. wieś Morozowicze, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
8. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Bardzie”, „Bosmany”, „Mirdzowo” → Szubański 1993 ↓, s. 277
9. wieś Bardzie, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie
10. Jerzy Leon Gędzierski, kpt. piech., w KOP od 1934. Do mobilizacji dowódca 5 kompanii granicznej „Stasiewszczyzna”. We wrześniu 1939 dowódca kompanii odwodowej baonu KOP „Troki”. Internowany na Litwie, uciekł i przedostał się na zachód. W oddziałach polskich na Zachodzie, m.in. dowódca I batalionu piechoty 15 pp. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Anglii. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 718

Przypisy

1. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
3. Głowiński 2018 ↓, s. 85.
4. Głowiński 2009 ↓, s. 21.
5. Głowiński 2018 ↓, s. 84.
6. Szubański 1993 ↓, s. 277.
7. Zarządzenie nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2/1.
8. Głowiński 2009 ↓, s. 22.
9. Szubański 2000 ↓, s. 89.
10. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
11. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
12. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 298.
13. Szkice dyslokacyjne ↓.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
15. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1929.
16. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 23/1932.
17. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 55/1934.
18. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 85 i 86/1938.
19. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 62/1934.
20. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 86/1938.
21. Prochwicz 2003 ↓, s. 308.
22. Grzelak 2001 ↓, s. 187.
23. Listy płac bg „Iwieniec” ↓.
24. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927, s. 331.
25. Obsada oficerska bg „Iwieniec” ↓.

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924-1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Tomasz Głowiński: Pułk KOP „Wołożyn” i chroniona przezeń granica (1929–1939). W: [red.] Artur Ochał, Michał Ruczyński, Paweł Skubisz: U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-528-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Listy płac batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1925-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.182/58.)
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza sprawie reorganizacji pododdziałów w batalionach i CSP(„R.3” II Faza) nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 z 17 lipca 1937. (sygn.177/132.)