Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze”

Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Rubieżewicze[a]
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Iwieniec” batalion KOP „Stołpce”

Rozmieszczenie batalionu KOP „Iwieniec” w 1931

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Rubieżewicach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 12 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Rubieżewicze” służbę graniczną pełniły pododdziały 12 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 8 batalion graniczny ^[8][9], a w jego składzie 16 kompanię graniczną KOP „Rubieżewicze”^[10].

Potem kompania przeszła w podporządkowanie dowódcy batalionu KOP „Iwieniec”. W 1930 strażnicy nadano imię Władysława Syrokomli^[11]. W 1934 w batalionie KOP „Iwieniec” dokonano pewnych zmian strukturalnych. Z dniem 1 grudnia 1934 w kompanii pozostały tylko strażnice „Lichacz”, „Oleszkowo” i „Borkowszczyzna”^[12]. Latem 1936 dowódca KOP polecił wyłączyć ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączyć ją jako 4 kompanię graniczną batalionu KOP „Stołpce”. Odcinek ochraniany przez kompanię włączono w rejon odpowiedzialności dowódcy batalionu KOP „Stołpce”^[13] . W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 4 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

W 1939 4 kompania graniczna KOP „Rubieżewicze” podlegała dowódcy batalionu KOP „Stołpce”^[14].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[15]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[16].

2 kompania graniczna „Rubieżewicze” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 16 kilometrów 811 metrów^[17]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Popki” i „Połoniewicze” z komendantury „Połoniewicze”^[18] .

Wydarzenia:

• W meldunku sytuacyjnym z 26 stycznia 1925 napisano:

W rejonie kompanii miało miejsce samobójstwo osoby cywilnej Alekszndry Kaczanowicz, która zastrzeliła się z rewolweru kpr. Romualda Mackiewicza z 1 komp. VIII baonu^[19].

Kompanie sąsiednie:

• 3 kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Kołosowo” – 1928^[20], 1929^[21], 1931^[18] , 1932^[22], 1934^[23], 1938^[24]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1932^{[25][21][18] [26]}

• strażnica KOP „Mikulicze”^[c]
• strażnica KOP „Lichacze”^[d]
• strażnica KOP „Oleszkowo”^[e]
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Strażnice kompanii w 1934^[23]

• strażnica KOP „Rubieżewicze”
• strażnica KOP „Lichacze”
• strażnica KOP „Oleszkowo”
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

W 1934 strażnica KOP „Mikulicze” przeniesiona została do Rubieżewicz^[23].

Strażnice kompanii w 1938^[24]

• strażnica KOP „Rubieżewicze”
• strażnica KOP „Oleszkowo”
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[27][28]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Rubieżewicze”
• 2 strażnica KOP „Oleszkowo”
• 3 strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Dowódcy kompanii

• kpt. Stanisław Wajczak (był IV 1927 dowódcą 2 kg)^[29] 
• kpt. Stanisław Rychter(był VII 1927 dowódcą 2 kg)^[29] 
• kpt. Stanisław Wolnowski (5 X 1928 − 14 III 1930 → przeniesiony do batalionu KOP „Wołożyn”)^[30] 
• kpt. Stanisław Bałka (17 IV 1930 − III 1931)^[30] 
• kpt. Kazimierz Przeradzki (20 III 1931 −)^[30] [29] 
• p.o. por. Władysław Monkosa (był 31 X 1931 −)^[30] 
• kpt. Tadeusz Stawicki (był I 1933 − IV 1935)^[29] 
• kpt. Józef Kojder (był VIII 1935 - 21 VI 1936)^[29] 

Latem 1936 wyłączono ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączono ją jako 4 kompanię graniczną do batalionu KOP „Stołpce”.

• kpt. / mjr Emil Zawisza (9 X 1936 - 30 IV 1937 → przeniesiony do 84 pułku piechoty)^[f]
• kpt. Franciszek Barszczewski^[g] (- 1939)

Uwagi

1. miasteczko Rubieżewicze, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366
3. okolica Mikulicze, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
4. wieś Lichacze, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
5. folwark Oleszków, gmina Stołpce, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
6. Opracowano na podstawie materiałów zgromadzonych w Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie.
7. Franciszek Barszczewski (1903-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. W 1939 dowódca 4 kompanii granicznej „Rubieżewicze”. Po walkach z Armią Czerwoną dostał się do niewoli. Więzień w Starobielsku. Według niepotwierdzonych informacji został przewieziony do więzienia w Mińsku, skąd podjął próbę ucieczki, w trakcie której zginął. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 710