Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze”

Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Rubieżewicze[uwaga 1]
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Iwieniec” batalion KOP „Stołpce”

Rozmieszczenie batalionu KOP „Iwieniec” w 1931

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Rubieżewicach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 12 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Rubieżewicze” służbę graniczną pełniły pododdziały 12 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 8 batalion graniczny ^[8][9], a w jego składzie 16 kompanię graniczną KOP „Rubieżewicze”^[10].

Potem kompania przeszła w podporządkowanie dowódcy batalionu KOP „Iwieniec”. W 1930 strażnicy nadano imię Władysława Syrokomli^[11]. W 1934 w batalionie KOP „Iwieniec” dokonano pewnych zmian strukturalnych. Z dniem 1 grudnia 1934 w kompanii pozostały tylko strażnice „Lichacz”, „Oleszkowo” i „Borkowszczyzna”^[12]. Latem 1936 dowódca KOP polecił wyłączyć ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączyć ją jako 4 kompanię graniczną batalionu KOP „Stołpce”. Odcinek ochraniany przez kompanię włączono w rejon odpowiedzialności dowódcy batalionu KOP „Stołpce”^[13] . W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 4 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej^{[uwaga 2]}.

W 1939 4 kompania graniczna KOP „Rubieżewicze” podlegała dowódcy batalionu KOP „Stołpce”^[14].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[15]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[16].

2 kompania graniczna „Rubieżewicze” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 16 kilometrów 811 metrów^[17]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Popki” i „Połoniewicze” z komendantury „Połoniewicze”^[18] .

Wydarzenia:

• W meldunku sytuacyjnym z 26 stycznia 1925 napisano:

W rejonie kompanii miało miejsce samobójstwo osoby cywilnej Alekszndry Kaczanowicz, która zastrzeliła się z rewolweru kpr. Romualda Mackiewicza z 1 komp. VIII baonu^[19].

Kompanie sąsiednie:

• 3 kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Kołosowo” – 1928^[20], 1929^[21], 1931^[18] , 1932^[22], 1934^[23], 1938^[24]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1932^{[25][21][18] [26]}

• strażnica KOP „Mikulicze”^{[uwaga 3]}
• strażnica KOP „Lichacze”^{[uwaga 4]}
• strażnica KOP „Oleszkowo”^{[uwaga 5]}
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Strażnice kompanii w 1934^[23]

• strażnica KOP „Rubieżewicze”
• strażnica KOP „Lichacze”
• strażnica KOP „Oleszkowo”
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

W 1934 strażnica KOP „Mikulicze” przeniesiona została do Rubieżewicz^[23].

Strażnice kompanii w 1938^[24]

• strażnica KOP „Rubieżewicze”
• strażnica KOP „Oleszkowo”
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[27][28]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Rubieżewicze”
• 2 strażnica KOP „Oleszkowo”
• 3 strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Dowódcy kompanii

• kpt. Stanisław Wajczak (był IV 1927 dowódcą 2 kg)^[29] 
• kpt. Stanisław Rychter(był VII 1927 dowódcą 2 kg)^[29] 
• kpt. Stanisław Wolnowski (5 X 1928 − 14 III 1930 → przeniesiony do batalionu KOP „Wołożyn”)^[30] 
• kpt. Stanisław Bałka (17 IV 1930 − III 1931)^[30] 
• kpt. Kazimierz Przeradzki (20 III 1931 −)^[30] [29] 
• p.o. por. Władysław Monkosa (był 31 X 1931 −)^[30] 
• kpt. Tadeusz Stawicki (był I 1933 − IV 1935)^[29] 
• kpt. Józef Kojder (był VIII 1935 - 21 VI 1936)^[29] 

Latem 1936 wyłączono ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączono ją jako 4 kompanię graniczną do batalionu KOP „Stołpce”.

• kpt. / mjr Emil Zawisza (9 X 1936 - 30 IV 1937 → przeniesiony do 84 pułku piechoty)^{[uwaga 6]}
• kpt. Franciszek Barszczewski^{[uwaga 7]} (- 1939)

Uwagi

1. miasteczko Rubieżewicze, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366
3. okolica Mikulicze, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
4. wieś Lichacze, gmina Rubieżewicze, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
5. folwark Oleszków, gmina Stołpce, powiat stołpecki, województwo nowogródzkie
6. Opracowano na podstawie materiałów zgromadzonych w Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie.
7. Franciszek Barszczewski (1903-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. W 1939 dowódca 4 kompanii granicznej „Rubieżewicze”. Po walkach z Armią Czerwoną dostał się do niewoli. Więzień w Starobielsku. Według niepotwierdzonych informacji został przewieziony do więzienia w Mińsku, skąd podjął próbę ucieczki, w trakcie której zginął. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 710

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
3. Polak 1999 ↓, s. 6.
4. Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
5. Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
6. Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
7. Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
8. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
9. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
10. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 15/25.
11. Głowiński 2009 ↓, s. 84.
12. Głowiński 2009 ↓, s. 21.
13. Zarządzenie nr Ldz. 3499/tj./og.org./36 ↓.
14. Szubański 2000 ↓, s. 89.
15. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
16. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
17. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 298.
18. Szkice dyslokacyjne ↓.
19. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 15/1925.
20. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 7 i8/1928.
21. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1929.
22. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 23 i 25/1932.
23. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 55/1934.
24. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 86/1938.
25. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
26. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 23/1932.
27. Prochwicz 2003 ↓, s. 308.
28. Grzelak 2001 ↓, s. 187.
29. Listy płac bg „Iwieniec” ↓.
30. Obsada oficerska bg „Iwieniec” ↓.

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924-1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.

• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.182/58.)
• Listy płac batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1925-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie przeniesienia 2-giej kompanii granicznej baonu „Iwieniec” do baonu „Stołpce” z 23 lipca 1936.