Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Codex Laudianus (Gregory-Aland no. Ea albo 08, Soden α 1001)[1][2] – bilingwiczny grecko-łaciński kodeks majuskułowy Nowego Testamentu, nazwany Laudianus od swego ostatniego właściciela, arcybiskupa Williama Lauda. Powstał na Sardynii w VI wieku. Od XVII wieku przechowywany jest w Bodleian Library. Końcowe partie rękopisu zostały utracone. Pod względem tekstualnym najbliższy jest bizantyńskiej tradycji tekstualnej. Tekst łaciński bliższy jest Wulgacie, niż rękopisom starołacińskim. Cytowany jest w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Jest najstarszym greckim rękopisem zawierającym wiersz Dz 8,37.
.jpg) Dz 15,22b-24a | |
| Oznaczenie |
Ea |
|---|---|
| Data powstania |
VI wiek |
| Rodzaj | |
| Numer |
08 |
| Zawartość |
Dzieje Apostolskie |
| Język |
grecko-łaciński |
| Rozmiary |
27 × 22 cm |
| Typ tekstu |
tekst mieszany |
| Kategoria |
II |
| Miejsce przechowywania | |
Tekst grecki i łaciński pisany jest w dwóch paralelnych kolumnach na tej samej stronie. Kodeks zawiera 227 kart (27 × 22 cm) i jest niemal kompletnym tekstem Dziejów Apostolskich[3], z luką w Dz 26,29-28,26. Pierwotnie zawierał prawdopodobnie również Listy powszechne[4]. Utracona partia Dziejów zajmowała sześć lub siedem kart[5]. Pergamin jest bardzo cienki[6] i bardzo często widoczne jest pismo z przeciwnej strony pergaminu[7].
Tekst pisany jest w dwóch kolumnach na stronę, 24 linijkach w kolumnie[3]. W lewej kolumnie jest tekst łaciński, w prawej – grecki. Tekst pisany jest kolometrycznie. Litery są wielkie, grube i okrągłe. Brak przydechów oraz akcentów. Litery iota oraz ypsilon często posiadają dierezę. Kształt litery ksi jest bardziej skomplikowany niż zazwyczaj. Bruce M. Metzger twierdzi, że skryba musiał często zanurzać pióro w kałamarzu, przez co styl pisma pozostał niezdarny[7].
Tekst łaciński był poprawiany przez trzech korektorów[5]. Korektor z VII wieku dodał na marginesach podział tekstu na rozdziały, w Dz 26,24 podział dochodzi do 58 rozdziału[7].
Na ostatniej zachowanej karcie kodeksu – folio 227 verso – znajduje się nota: Φλ[αυιος] Πανκρατιος συν θεω επαρχων δουξ Σαρδινιας[2][8].
Grecki tekst kodeksu jest przykładem tekstu mieszanego. Przeważa w nim element bizantyński, ponadto rękopis zawiera też niemałą liczbę lekcji właściwych dla innych tradycji zachodniej i aleksandryjskiej[9]. Kurt Aland dał mu następujący profil tekstualny – 361 211/2 222 22S (profil Alanda dotyczy tylko tych miejsc, w których najczęściej zachodzą różnice pomiędzy najważniejszymi tradycjami tekstualnymi). To znaczy, że według Alanda tekst rękopisu reprezentuje bizantyńską tradycję tekstualną w 36 miejscach profilowych; 21 razy jest zgodny zarówno z bizantyńską tradycją, jak i oryginalnym tekstem. 22 razy wspiera tekst oryginalny przeciwko bizantyńskiemu, ponadto zawiera 22 niezależnych i szczególnych wariantów (Sonderlesarten). W oparciu o ten profil Kurt Aland zaliczył tekst rękopisu do II kategorii[3].
Dawniej sądzono, że tekst łaciński był uzgadniany z greckim, jednak Ropes i Clark wykazali, że wiele „zachodnich” wariantów w tekście greckim pochodzi z tekstu łacińskiego[7]. Tekst łaciński jest bliższy dla Wulgaty niż Kodeksu Bezy[5]. Friedrich Blass w 1895 roku zauważył, że zachodzi duża zgodność z cytatami Dziejów Apostolskich w dziełach Lucyfera z Cagliari. Oznacza to, że typ tekstu reprezentowany przez Kodeks Laudiański był obecny na Sardynii w wieku IV[10].
Jest najwcześniejszym znanym greckim rękopisem zawierającym wiersz Dz 8,37 (etiopski eunuch wyznaje swoją wiarę)[9]. Wiersz ten zawierają liczne greckie minuskuły, Codex Gigas, Wulgata, niektóre syryjskie rękopisy i koptyjski Codex Glazier (IV/V wiek). Tradycja wyznania wiary Etiopczyka jest jednak znacznie starsza i sięga końca II wieku, znał ją już Ireneusz z Lyonu i cytuje w swoim Contra Haeresis (III,XII.8). Krytycy tekstu są zdania, że wiersz najpierw został wprowadzony na marginesie biblijnego tekstu i pełnił rolę komentarza wyjaśniającego, że wyznanie wiary poprzedziło chrzest. Późniejsi kopiści wprowadzili go do tekstu głównego[11].
W Dziejach 12,25 tekst łaciński wspiera wariant απο Ιερουσαλημ εις Αντιοχειαν (z Jerozolimy do Antiochii); wariant ten jest wspierany również przez minuskuł 1175 oraz lekcjonarz 1178. Niektóre greckie rękopisy przekazują wariant w brzmieniu εξ Ιερουσαλημ εις Αντιοχειαν (z Jerozolimy do Antiochii), są to: 429, 945, 1739 i 1891. Spośród starożytnych przekładów wariant wspierają: starołaciński Perpinianensis, Peszitta, przekład na saidzki dialekt języka koptyjskiego (copsa) oraz przekład gruziński. Większość rękopisów przekazuje wariant εις Ιερουσαλημ (do Jerozolimy)[12][13].
W Dziejach 16,12 termin κολωνια (kolonia) został zapisany w formie κωλονια[14].
W Dziejach 18,26 przekazuje wariant την οδον του κυριου (drogę Pańską); wariant ten jest wspierany przez minuskuły 1505, 2495 oraz lekcjonarz 598[15].
.jpg)
Paleograficznie datowany jest na VI lub VII wiek, przy czym większość paleografów i krytyków tekstu opowiada się za VI wiekiem[6]. Na ostatniej karcie rękopisu, na stronie verso, rękopis zawiera notę nawiązującą do dekretu wydanego przez bizantyjskiego zarządcę wyspy Sardynia imieniem Flavius Pancratius[8]. Oznacza to, że rękopis musiał powstać po 534 roku[6]. Andrea Lai datuje go na koniec VI wieku lub początek VII wieku[16]. INTF datuje go na VI wiek[17]. Przyjmuje się zwykle, że rękopis powstał na Sardynii. Scrivener przypuszczał, że przywieziony został do północnej Anglii przez Teodora z Tarsu, w 668 roku[18][2][14]. Frederic George Kenyon zaproponował w 1939 roku, że mógł go również przywieźć Ceolfryd na początku VIII wieku[19]. Prawdopodobnie został zdeponowany w jednym z wielkich klasztorów w Północnej Anglii. W latach 709-716 Beda Czcigodny pisał Expositio Actuum Apostolorum Retractata w oparciu o ten rękopis, co oznacza, że najprawdopodobniej znajdował się w bibliotece klasztoru Wearmouth-Yarrow[20][21].
W nieznany sposób dostał się do biblioteki katedralnej w Würzburgu. W 1631 roku, podczas wojny trzydziestoletniej, znaleźli go tu Szwedzi i przekazali arcybiskupowi Williamowi Laudowi, wraz z wieloma innymi rękopisami[7][14]. W 1636 roku Laud przekazał go Bodleian Library w Oksfordzie, wraz z innymi rękopisami[14], gdzie przechowywany jest po dziś dzień (Laud. Gr. 35 1397, I,8)[3][17]. Frederic George Kenyon oceniał, że jest to najcenniejszy rękopis biblijny przechowywany w tej bibliotece[22].
Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął go Johann Jakob Wettstein, który nadał mu siglum E[23]. W 1908 C.R. Gregory nadał mu siglum 08[1].
John Mill wykorzystał go w swoim wydaniu greckiego Nowego Testamentu w roku 1709 (jako Laud 3)[24]. Tekst został opublikowany w 1715 roku przez Thomasa Hearne, jednak z błędami. Ponownie w 1864 roku z większą dokładnością opublikował go E.H. Hansell, a w 1870 roku Konstantin von Tischendorf[25], który polecił wykroić specjalną czcionkę na potrzeby tego wydania[26]. Tekst łaciński opublikował ponownie Joannes Belsheim[27].
Pierwsze facsimile kodeksu wydał Scrivener w trzecim wydaniu „A Plain Introduction” (1883), następnie: H.J. Vogels, William Hatch, Guglielmo Cavallo, Bruce M. Metzger[28], H. Ueker, J. Irigoin oraz Andrea Lai[20].
Rękopis ponadto badali: Griesbach, James H. Ropes, B.R. Motzo, R.L. Poole, Albert C. Clark, M.-J. Lagrange, O. Kenneth Walther[29].
Od XVIII wieku cytowany jest we wszystkich ważnych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Cytują go: UBS3[30], UBS4[31], NA26[32] oraz NA27. W NA27, został zaliczony do pierwszorzędnych świadków tekstu Nowego Testamentu[33].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
