Kościelec (Tatry)

Kościelec (słow. Koščielec, niem. Polnische Kapelle, węg. Koscielec^[1], 2155 m) – szczyt w Dolinie Gąsienicowej w Tatrach Wysokich. Znajduje się w bocznej Grani Kościelców, która od Zawratowej Turni odbiega w północnym kierunku, dzieląc Dolinę Gąsienicową na Czarną i Zieloną^[2].

Zobacz też: Kościelec w innych znaczeniach tego słowa.

Kościelec

Kościelec od zachodu
Państwo	Polska
Pasmo	Tatry, Karpaty
Wysokość	2155 m n.p.m.
Wybitność	45 m
Pierwsze wejście	1845 Antoni Hoborski
Położenie na mapie Tatr Kościelec
Położenie na mapie Karpat Kościelec
49°13′31″N 20°00′52″E

Mały Kościelec i Kościelec

Kościelec, Mały Kościelec i Świnica. Na tym ujęciu można dopatrzyć się podobieństwa do kościoła, szczególnie we froncie Małego Kościelca.

Kościelec i przełęcz Karb znad Czarnego Stawu Gąsienicowego

Zadni Kościelec i Kościelec od strony wschodniej

Topografia

W Grani Kościelców od Zadniego Kościelca (2162 m) oddziela go Kościelcowa Przełęcz (2110 m), a od Małego Kościelca (1866 m) przełęcz Karb (1853 m). Wierzchołek Kościelca wznosi się 533 m ponad powierzchnię Czarnego Stawu Gąsienicowego^[3].

We wschodniej, opadającej do Czarnego Stawu ścianie Kościelca wyróżnia się następujące formacje skalne^[4]:

• Kościelcowy Kocioł
• próg Kościelcowego Kotła
• wschodnia ściana Kościelca (od Kotła Kościelcowego ok. 250 m)
• północno-wschodnia grzęda Kościelca
• Żleb Zaruskiego
• Czuba nad Karbem
• Komin Muchy

W zachodniej ścianie najwybitniejszą formacją jest Komin Świerza.

Opis

Nazwa szczytu wywodzi się prawdopodobnie od kształtu przypominającego wieżę kościoła. Jego sylwetka w kształcie stromej piramidy to bardzo charakterystyczny element panoramy Doliny Gąsienicowej^[2].

Kościelec zbudowany jest z zapadających na północną stronę ławic granitu o grubości prawie 100 m, tworzących połogi i stromy cios^[5]. Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie saussurei wielkogłowej – bardzo rzadkiej rośliny, w Polsce występującej tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach^[6]. Tutaj też znajduje się najwyższe w polskich Tatrach stanowisko drzewiastej formy świerka^[5].

Turystyka i taternictwo

Na szczyt prowadzi czarny szlak turystyczny z przełęczy Karb. Z przełęczy szlak biegnie zakosami blisko lewej krawędzi płytowego stoku o nachyleniu ok. 30° aż do pionowego skalnego progu o wysokości około siedmiu metrów. Przez ów próg, bez klamer i łańcuchów, w górę (0+ w skali taternickiej^[4]) i dalej na wierzchołek, zakosami poprzez mniejsze progi, których przejście ułatwiają półki i rynny skalne.

Ze szczytu rozciąga się widok na całą Dolinę Gąsienicową oraz panorama szczytów, przez które biegnie Orla Perć. Widok na Tatry Wysokie jest istotnie ograniczony przez grań główną^[2]. Mieczysław Karłowicz zauważył, że „tylko z Kościelca widoczne są wszystkie bez wyjątku Stawy Gąsienicowe”^[5].

Pierwsze odnotowane wejście autorstwa Antoniego Hoborskiego miało miejsce w roku 1845. Zimowego wejścia dokonali 24 stycznia 1908 r. Mieczysław Karłowicz i Roman Kordys^[4]. Na nartach jako pierwsi weszli w 1911 r. Mariusz Zaruski oraz Stanisław Zdyb. Były to początki taternictwa narciarskiego^[2].

Na początku XX wieku, w związku z powrotem szczątków Juliusza Słowackiego do Polski, pojawił się pomysł umieszczenia sarkofagu z trumną poety w ścianie Kościelca. Nie został on jednak zrealizowany.

Zachodnia ściana Kościelca należy do najciekawszych i najczęściej odwiedzanych przez taterników w rejonie Hali Gąsienicowej. Rejon Kościelca jest związany z kilkoma głośnymi wypadkami: pod Małym Kościelcem w lawinie w 1909 r. stracił życie Mieczysław Karłowicz – miejsce tragedii upamiętnia mały obelisk (Kamień Karłowicza). Na zachodniej ścianie Kościelca 5 lipca 1929 roku zginął Mieczysław Świerz, natomiast 5 sierpnia 1993 roku Piotr Dawidowicz (jeden z najlepszych taterników początku lat 90. XX wieku)^[7]. Na Zadnim Kościelcu w 1962 r., w miejscu pozbawionym trudności, spadł i zginął Jan Długosz^[2].

Sztuka

Kościelec obecny jest w obrazach lub rzeźbach Walerego Eljasza, Stanisława Witkiewicza, Rafała Malczewskiego, Zenona Pokrywczyńskiego, Henryka Burzca i Michała Gąsienicy Szostaka. Wojciech Kilar napisał w 1976 roku poemat symfoniczny zatytułowany Kościelec 1909, upamiętniający śmierć Karłowicza. Stanisław Nędza-Kubiniec stworzył wiersz Psalm o świętych góralskich, w którym czci pamięć tragicznie zmarłego w ścianie Kościelca Mieczysława Świerza. Charakter taternicki ma natomiast wiersz Zachodnia ściana Kościelca autorstwa Karola Zająca (1933)^[8].

Szlaki turystyczne

czarny z Karbu – szlak turystyczny uznany za trudny (bez sztucznych ułatwień, niebezpieczny w razie mokrej lub śliskiej skały), o czym informują stosowne tablice na przełęczy. Do Karbu prowadzą dwa szlaki z Doliny Gąsienicowej: jego przedłużenie znad Czarnego Stawu i niebieski od szlaku na Świnicką Przełęcz. Czas przejścia z przełęczy na szczyt: 50 min, ↓ 40 min^[9].