Loading AI tools
Jordanes, łac. Iordanes, rzadziej Iordanis, forma błędna Iornandes (żył w VI wieku) — historyk i kronikarz rzymski, notariusz. Autor wydanych w 551 r. łacińskich kronik: Gotów (Getica) i Rzymian (Romana).
W źródłach jego imię występuje zazwyczaj w formie Iordanes. Rzadziej jest nazywany Iordanisem. Forma Iornandes jest błędnym zapisem jego imienia[1], którego używali pierwsi nowożytni (XVI w.) wydawcy dzieł Jordanesa Konrad Peutinger (w 1515 r.) oraz Beatus Rhenatus (w 1531 r.), ponieważ zapewne w posiadanym przez nich rękopisie widniała taka pisownia, chociaż średniowieczni autorzy używali zasadniczo formy Jordanes[2].
Wszystkie pewne informacje o życiu Jordanesa pochodzą z jego dwóch dzieł Getiki i Romany[3]. Jego pochodzenie etniczne budzi wątpliwości[4]. Na podstawie własnych słów Jordanesa z Getiki (... gentis praedictae, quasi ex ipsa trahenti originem, ...) wyciąga się różne wnioski[5]. Interpretacja bowiem słowa quasi jest niejednoznaczna — może ono oznaczać zarówno „jako”, jak i „tak jak”[6].
Również analiza imion przodków Jordanesa przekazana przez niego (... Alanoviiamuthis patris mei genitor Paria, id est meus avus, notarius ... fuit) ma ograniczoną siłę dowodową względem jego pochodzenia[7]. Samo imię Jordanesa nie może być wyznacznikiem tegoż, jest bowiem imieniem chrześcijańskim[8]. Z powyższego fragmentu Getiki wynika, że jego dziad miał na imię Paria[4]. Według jednej z hipotez etymologia tego imienia wykazywałaby proweniencję gocką (Farja — szyper), z tym że miałoby to być imię zastępcze (przezwisko), a nie imię właściwe[9]. Według innej — imię dziada Jordanesa wiązać należy z awestyjskim mianem pairika wywodzącym się od rdzenia paryā-, oznaczającego w tym przypadku młodzieńca[10]. Co do sprawiającego więcej problemów imienia ojca Jordanesa wysuwano kilka domysłów[11], m.in. emendowano je do postaci Amuth(is) o germańskiej proweniencji, co od razu stało się jednak przedmiotem krytyki[12]. Rozwiązywano je również jako frazę Alan. d. Viiamuthis, tj. łac. Alanorum ducis Viiamuthis); tym sposobem imię ojca Jordanesa miałoby brzmieć po gocku Veihamôts, tj. śmiały w boju[13]. Ta druga interpretacja zyskała znaczne uznanie[14], choć pewne jest jedynie to, że w przekazanej formie istotnie zaszyte jest imię ojca Jordanesa[15]. Wreszcie, wywodzono owo miano ze staroirańskiego aryana-vyamita, oznaczającego osobę wyróżniającą się spośród Alanów[10].
Najczęściej[4] Jordanes uważany jest po prostu za Gota[16], a przynajmniej za pół-Gota[17]. Nie wyklucza się jednak również, że mógł być Alanem, ale uznającym się za Gota[18] lub po prostu Alanem[19]. Do tych ostatnich odnosi się na kartach Getiki z sympatią, której nie mógł przejąć z pierwowzoru pióra Kasjodora[18]. Takie próby jednoznacznego przyporządkowania Jordanesa do któregoś z plemion barbarzyńskich bywają podważane ze względu na dosłowność odczytania, co prowadzi do określenia historyka jako osoby najprawdopodobniej pochodzącej ze Scytii Mniejszej lub Mezji[20]. Był osobą zasymilowaną w środowisku rzymskim[21].
Jordanes żył około połowy VI wieku[22], przypuszcza się, że mógł urodzić się około 480 r.[23] zapewne na Bałkanach[24]. Jordanes był wnukiem Parii, który był notariuszem Kandaka, wodza ludów irańskich (Alanów) i germańskich (Gotów) zamieszkujących Scytię Mniejszą i Mezję Dolną (diecezja tracka)[25]. Również jego ojciec Alanoviimuthis(?) mógł być notariuszem, choć nie zostało to zapisane w tekstach przez syna[26]. Związki rodziny Jordanesa z rodem Kandaka były dość mocne, ponieważ przyszły historyk tuż przed swoją conversio pracował zapewne w tamtych rejonach jako notariusz u siostrzeńca wodza Guntigisa, zwanego Bazą, będącego zarazem rzymskim magistrem militum[27]. Nie wiemy na pewno, co robił w późniejszych czasach, kiedy tworzył Geticę i Romanę[28]. W późniejszym okresie prawdopodobnie został duchownym[29], najpewniej scytyjskim mnichem[30]. Jordanes mówił i umiał pisać po łacinie, jednak nie ustrzegł się błędów językowych[30]. Znał również grekę, ponieważ gramatyka i ortografia Getiki pełna jest grecyzmów[31], choć niekiedy twierdzi się, że nie operował nią biegle[32].
Reszta wiadomości o Jordanesie oparta jest na domysłach i mniej lub bardziej uzasadnionych hipotezach, niepopartych jednak niezbitymi dowodami i często kwestionowanych[33]. Uznawano za możliwe, że był biskupem[34] albo Rawenny (na podstawie dokładnego opisu miasta w Getice)[35], albo leżącej w południowej Italii Krotony[36], albo którejś z północnoafrykańskich diecezji[37]. Utożsamiano go również z „obrońcą kościoła rzymskiego” wspominanym w liście papieża Pelagiusza do biskupów Toskanii z roku 556[38], a także stwierdzano, że był bliskim przyjacielem i współpracownikiem papieża Wigiliusza[36], choć z drugiej strony zwracano uwagę na niewłaściwy sposób zwracania się do niego przez historyka[39]. Istnieje też hipoteza, że Jordanes należał do ludzi związanych z rodem Anicjuszy[40], co jest jednak kwestionowane[41], i przyjaźnił się z Kasjodorem[42], co jednak nawzajem się raczej wyklucza[43].
Problematyczna jest także kwestia konwersji (conversio) Jordanesa, sygnalizowanej przez niego we wstępie Romany[44]. Proponowano następujące wytłumaczenia: chrzest Jordanesa-poganina, chrzest Jordanesa-arianina, przejście do stanu kapłańskiego (w tym, ewentualnie, zostanie biskupem)[45] lub przejście do stanu mniszego[46]. Uprawomocniając to samym wydźwiękiem tekstu, rozumiano ten termin również jako synonim religiosus, oznaczający nawrócenie na prawdziwe przestrzeganie słów Bożych[47].
Sympatie probizantyńskie Jordanesa są dobrze widoczne[48], a sam napisał, że Getica powstała dla chwały cesarza Justyniana I Wielkiego[49]. Historyk uważał go za prawowitego władcę i był zwolennikiem (inaczej niż Kasjodor) ścisłej współpracy Gotów z cesarstwem wschodniorzymskim[29]. Opowiadać się miał za sojuszem Rzymian i Gotów, który miał istnieć od zawsze[50] a którego uosobieniem miał być cesarz pochodzący z obu rodów władców — związanych z Justynianem Anicjuszy (cesarstwo) i Amalów (Goci)[51]. Jawi się jako zwolennik zlania się obu znanych mu rzeczywistości: Romanii i Gotii w jedność, tak jak on sam łączył swoje legitymistyczne rzymskie podejście z uwielbieniem dla barbaryzmu gockiego[52]. Nie tworzył swoich dzieł, by schlebić swoim własnym gockim sentymentom, lecz w określonych celach politycznych[53]. Jordanes miał uważać, że młody syn Germanusa i Matasunty jest niejako nadzieją na nową, wspólną przyszłość dla obu etnosów[54]. Takie zapatrywania Jordanesa na kwestię gocko-rzymskich interakcji są kwestionowane[55]. Podnosi się, że w jednym z utworów (Romanie) jego stosunek do Gotów nie jest jednoznacznie pozytywny, co tłumaczy się właśnie autorskim wkładem (w przeciwieństwie do Getiki)[56]. Ceni zdecydowanie wyżej waleczność u Belizariusza i cnoty u Justyniana niż tożsame zalety u Gotów[57]. Sam Jordanes czytelnikowi swoich tekstów przekazuje praktyczny wykład dziejów i zwraca jednocześnie uwagę na małą istotność świata doczesnego (ukazanego przez pryzmat tragicznych historii różnych społeczności) i na to, że prawdziwe ukojenie może przynieść jedynie zwrot ku Bogu[58].
Jordanes jest autorem dwóch, obu wydanych najprawdopodobniej w 551 r., gdy był już osobą starszą, dzieł, tj. Historii Rzymskiej (Romana) i Historii Gockiej (Getica)[59]. Swoje utwory napisał albo w samym Konstantynopolu[60] lub w jego okolicach[61], albo w którymś z klasztorów w Mezji bądź Tracji[62]. Ta druga możliwość była negowana ze względu na znajomość przez Jordanesa najnowszych kronik i najnowszych wydarzeń politycznych[63]. Rozpoczęte prace nad Romaną zlecone przez przyjaciela Wigiliusza musiał przerwać, by zająć się, na prośbę swojego innego przyjaciela Kastaliusza, dokonaniem skrótu Historii Gockiej Kasjodora i dopiero po ukończeniu tego zadania powrócił do przerwanej pracy[64]. Przypuszczano, że był — jeśli uznawano go za uchodźcę z italskiej Krotony, a jego przyjaciela Kastylisza uznawano także za mieszkańca Italii — szczególnie predestynowany do stworzenia kompilacji Kasjodorowego dzieła i że napisał ją w porozumieniu z tym ostatnim[65].
Zwłaszcza Getica ma duże znaczenie dla nauki historycznej, stanowi bowiem wyciąg z cennej a niezachowanej pracy Kasjodora[66] i jest dla wielu wydarzeń z ich historii jedynym źródłem[29], chociaż należy pamiętać, że zostały tam dodane treści pochodzące również z innych źródeł[48]. Romana nie ma takiego statusu, ponieważ zachowały się inne źródła dla przedstawianych w niej informacji[29]. Wartość historyczną umniejsza też nierzadkie mieszanie przekazów historycznych z legendarnymi[29]. W swoich utworach często używa języka genealogii biblijnej[67].
Twórczość i umiejętności pisarskie Jordanesa oceniane są raczej negatywnie: przypisuje się mu brak krytycznego oglądu opisywanych wydarzeń i operowanie niezdarną łaciną[29], chociaż nie pozwala to na uznanie go za osobę, będącą całkowicie illiterata[68]. Brak obu tym utworom wartości literackiej[29].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
