Jelonek czubaty

Jelonek czubaty^[15] (Elaphodus cephalophus) – gatunek ssaka parzystokopytnego z podrodziny jelenie (Cervinae) w obrębie rodziny jeleniowatych (Cervidae).

Jelonek czubaty

Elaphodus cephalophus
Milne-Edwards, 1871[1]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	Cetartiodactyla
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	jeleniowate
Podrodzina	jelenie
Plemię	Muntiacini
Rodzaj	Elaphodus Milne-Edwards, 1871[1]
Gatunek	jelonek czubaty
Synonimy Ropdzaju: Lophotragus Swinhoe, 1874[2] Gatunku: Cervus (Elaphodus) cephalophus[a]: Milne-Edwards, 1874[3] Lophotragus michianus Swinhoe, 1874[2] Elaphodus michianus[a]: Brooke, 1879[4] Elaphodus ichangensis Lydekker, 1904[5] Elaphodus michianus fociensis[b] Lydekker, 1904[5] E[laphodus]. cephalophus michianus[a]: Pocock, 1910[8] Elaphodus cephalophus fociensis[a]: Lydekker, 1915[9] Elaphodus cephalophus ichangensis[a]: Lydekker, 1915[10] Elaphodus cephalophus megalodon[c] Hooijer, 1951[11]
Podgatunki
E. c. cephalophus Milne-Edwards, 1871 E. c. ichangensis Lydekker, 1904 E. c. michianus (Swinhoe, 1874)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[14]
bliski zagrożenia

Taksonomia

Rodzaj i gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał francuski zoolog Alphonse Milne-Edwards nadając mu nazwę Elaphodus cephalophus. Opis ukazał się w raporcie dla profesorów-administratorów z Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu pod redakcją Armanda Davida, opublikowanym w czasopiśmie Nouvelles archives du Muséum d’histoire naturelle^[1]. Miejsce typowe to Moupin, Syczuan, Chińska Republika Ludowa^[16][17]. Holotyp to czaszka samicy (sygnatura MNHN-ZM-MO-1870-551) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz typowy zebrał Armand David^[18].

Jedyny przedstawiciel rodzaju jelonek^[15] (Elaphodus). Najbliżej spokrewniony z rodzajem Muntiacus z którym razem tworzą plemię Muntiacini^[17]. W zależności od źródła wyróżnia się 3-4 podgatunki^{[19][17][6][20][21]}; tutaj trzy podgatunki za Illustrated Checklist of the Mammals of the World^[17]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
E. c. ichangensis	Elaphodus ichangensis	Lydekker, 1904	Yichang, Hubei, Chińska Republika Ludowa[22].	Czaszka i skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH:Mamm:1901.3.2.17) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrał w 1901 roku Frederick William Styan[22].
E. c. michianus	Lophotragus michianus	Swinhoe, 1874	w pobliżu Ningbo, Zhejiang, Chińska Republika Ludowa[23].	Skóra (czaszka została zniszczona)[2], być może znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Londynie.

Etymologia

• Elaphodus: gr. ελαφος elaphos ‘jeleń’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’^[24].
• Lophotragus: gr. λοφος lophos ‘grzebień, czub’; τραγος tragos ‘kozioł’^[25].
• cephalophus: gr. -κεφαλος -kephalos ‘-głowy’, od κεφαλη kephalē ‘głowa’^[26]; λοφος lophos ‘grzebień, czub’^[27].
• ichangensis: Yichang, Chińska Republika Ludowa^[5].
• michianus: Alexander Michie (1833–1902) brytyjski przedsiębiorca, odkrywca, redaktor gazety, w Chinach od 1854 do 1894^[28].

Występowanie

Jelonek czubaty zamieszkuje górskie lasy Chińskiej Republiki Ludowej^[17]; kiedyś występował w Mjanmie^[17]. W południowych Chinach żyją na wysokościach 300 – 800 m, ale w niektórych prowincjach zaobserwowane zostały nawet na wysokości 4500 m. W związku z prowadzonym trybem życia badania tego gatunku są utrudnione.

Jelonek czubaty zamieszkuje w zależności od podgatunku^[17]:

• E. cephalophus cephalophus – południowo-zachodnia Chińska Republika Ludowa; stare zapisy z północnej Mjanmy
• E. cephalophus ichangensis – południowa Chińska Republika Ludowa
• E. cephalophus michianus – południowa-wschodnia Chińska Republika Ludowa

Morfologia

U jelonka błotnego występuje poroże w kształcie szpica, bardzo niewielkich rozmiarów, prawie całkowicie zasłonięte przez kilkunastocentymetrowy czub, czyli kępkę dłuższych włosów na czole (Komosińska i Podsiadło 2002). Gatunek ten ma specyficznie rozwinięte kły – u samców górne kły są wydłużone i zakrzywione oraz wystają na zewnątrz pyska. Ich długość dochodzi nawet do 2,5 cm.

Zarówno samce, jak i samice jelonka błotnego wydają zarówno w okresie godowym, jak i w przypadku zagrożenia charakterystyczne dźwięki przypominające szczekanie.

Długość ciała 100–120 cm, długość ogona 7–13 cm, w kłębie wysokość wynosi 50–70 cm; masa ciała 17–30 kg^[20][21]. Ubarwienie ciemnoszare, spodnia część ciała jest biała, natomiast głowa oraz szyja szara.

Ekologia

Osobniki zazwyczaj występują pojedynczo, rzadziej widywane są w parach. Przedstawiciele trzymają się zazwyczaj blisko wody. Jelonek czubaty jest gatunkiem roślinożernym. Głównymi składnikami jego diety są: trawa, owoce, rośliny zielne czy liście krzewów.

Aktywne głównie o świcie i po zmierzchu. Prowadzą samotniczy tryb życia, czasem spotykane w parach.

Po trwającej ok. 180 dni ciąży samica rodzi jedno, rzadko dwa młode. Dojrzałość płciową osiągają ok. 18 miesiąca życia.

Znaczenie w ochronie środowiska

Gatunek jelonka czubatego zalicza się do kategorii gatunków bliskich zagrożeniu – kategoria „Near Threatend”. Liczba osobników ciągle maleje, brak jest jednak dokładnych danych na ten temat. W Chinach liczba ta szacowana jest na 300–500 tys. Główną przyczyną takiego statusu Elaphodus cephalophus oraz zmniejszającej się populacji są polowania. Gatunek nie jest wpisany na światową listę gatunków chronionych i na razie ma taki status tylko w niektórych prowincjach Chin.

Znaczenie dla gospodarki

Gatunek ten nie odgrywa większej roli w gospodarce^{[potrzebny przypis]}. Źle znosi pobyt w niewoli i żyją zdecydowanie krócej niż na wolności^{[potrzebny przypis]}. W przypadku wystąpienia zagrożenia wydaje charakterystyczny dźwięk mogący być ostrzeżeniem np. przed panterami borneańskimi (Neofelis diardi borneensis) czy cyjonami rudymi (Cuon alpinus)^{[potrzebny przypis]}.

Uwagi

1. Kombinacja nazw.
2. Miejsce typowe: w oryginale „Fing-ling, Fo-kien, leżąca znacznie na południe od Ningpo”; uściślone do Kohwang niedaleko Ching Feng Ling, około 100 mi (161 km) na północny zachód od Foochow, Fuijan, Chińska Republika Ludowa^[6]; holotyp: czaszka i skóra dorosłej samicy (sygnatura BMNH:Mamm:1898.3.7.18) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrał Charles Boughey Rickett^[7]; etymologia: Fo-kien (= Fuijan), Chińska Republika Ludowa^[5].
3. Mijesce typowe: Yenchingkou, Wanhsien, Syczuan, Chińska Republika Ludowa^[11]; holotyp: przód czaszki samicy z prawymi M^1–3 i lewym P², P⁴–M² (sygnatura AMNH FM-18828) ze zbiorów Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku^[11]; etymologia: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē ‘wielki’^[12]; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’^[13].