Mundżak

Mundżak^[13] (Muntiacus) – rodzaj ssaków z podrodziny jeleni (Cervinae) w obrębie rodziny jeleniowatych (Cervidae).

Mundżak

Muntiacus
Rafinesque, 1815[1]
Mundżak indyjski (M. muntjak)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	jeleniowate
Podrodzina	jelenie
Plemię	Muntiacini
Rodzaj	mundżak
Typ nomenklatoryczny
Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780
Synonimy Cervulus Blainville, 1816[2] Muntjaccus[a]: J.E. Gray, 1825[3] Stylocerus C.H. Smith, 1827[4] Diopplon Brookes, 1828[5] Prox Ogilby, 1837[6] Styloceros[b]: Gloger, 1841[7] Muntjacus[a]: J.E. Gray, 1843[8] Dioplon[c]: Palmer, 1904[9] Procops Pocock, 1923[10] Megamuntiacus Do Tuoc, Vu Van Dung, Dawson, Arctander & Mackinnon, 1994[11] Caninmuntiacus Pham Mong Giao, Do Tuoc, Vu Van Dung, Wikramanayake, Amato, Arctander & Mackinnon, 1997[12]
Gatunki
21 gatunków (w tym 8 wymarłych) – zobacz opis w tekście
Zasięg występowania

Zasięg występowania

W warunkach naturalnych występują na Półwyspie Indyjskim, Półwyspie Indochińskim, w południowo-wschodnich Chinach i na Archipelagu Malajskim^[14][15][16].

Morfologia

Długość ciała 58–120 cm, długość ogona 10–20 cm, wysokość w kłębie 40–70 cm; długość poroża samców 1–28,5 cm; masa ciała 12–35 kg^[15][17]. Charakteryzują się długością owłosienia nasad poroży. Ich poroża mają zwykle dwa, rzadziej trzy krótkie rozgałęzienia.

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1815 roku francusko-amerykański przyrodnik Constantine Samuel Rafinesque w publikacji własnego autorstwa poświęconej naturze^[1]. Rafinesque w pierwotnym opisie nie wymienił żadnego gatunku; gatunek typowy (późniejsze oznaczenie) Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780.

Etymologia

• Muntiacus (Muntjaccus, Muntjacus): sundajska nazwa Muntjak dla mundżaka^[18].
• Cervulus: rodzaj Cervus Linnaeus, 1758 (jeleń); łac. przyrostek zdrabniający -ulus^[19]. Gatunek typowy: Blainville w pierwotnym opisie nie wymienił żadnego gatunku; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780.
• Stylocerus: gr. στυλος stulos ‘kolumna, słup’; κερας keras, κερατος keratos ‘róg’^[20]. Gatunek typowy: Smith wymienił kilka gatunków – Cervus philippinus C.H. Smith, 1826 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780, Cervus moschatus de Blainville, 1816 (= Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780), Cervus subcornutus de Blainville, 1816 (= Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780) i Cervus aureus C.H. Smith, 1826 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie) Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780.
• Diopplon: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; ὁπλον hoplon ‘broń’^[9]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780
• Prox: gr. προξ prox, προκος prokos ‘jeleń, sarna’^[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Prox moschatus Ogilby, 1837 (= Cervus muntjak E.A.W. Zimmermann, 1780).
• Procops: gr. προξ prox, προκος prokos ‘jeleń, sarna’^[22]; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’^[23]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cervulus feae O. Thomas & Doria, 1889.
• Megamuntiacus: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē ‘wielki’^[24]; rodzaj Muntiacus Rafinesque, 1815. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Megamuntiacus vuquangensis Do Tuoc, Vu Van Dung, Dawson, Arctander & Mackinnon, 1994.
• Caninmuntiacus: ang. canine ‘kieł’; rodzaj Muntiacus Rafinesque, 1815^[12]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Caninmuntiacus truongsonensis Pham Mong Giao, Do Tuoc, Vu Van Dung, Wikramanayake, Amato, Arctander & Mackinnon, 1997.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[25][17][14]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[13]	Podgatunki[15][14][17]	Rozmieszczenie geograficzne[15][14][17]	Podstawowe wymiary[15][17][d]	Status IUCN[26]
	Muntiacus reevesi	(Ogilby, 1839)	mundżak chiński	2 podgatunki	środkowa i południowo-wschodnia Chińska Republika Ludowa i Tajwan; introdukowany w Anglii we wczesnych latach XX wieku	DC: 70–80 cm DO: 12–13 cm MC: 12–15 kg	LC
	Muntiacus vuquangensis	(Do Tuoc, Vu Van Dung, Dawson, Arctander & Mackinnon, 1994)	mundżak olbrzymi	gatunek monotypowy	Góry Annamskie (Laos i Wietnam) i wschodnia Kambodża	DC: 110–115 cm DO: około 17 cm MC: około 34 kg	CR
	Muntiacus rooseveltorum	Osgood, 1932	mundżak laotański	gatunek monotypowy	zasięg bardzo niejasny, miejsce typowe w Laosie, ale prawdopodobnie obecny także w Wietnamie i prawdopodobnie w południowej Chińskiej Republice Ludowej	brak danych	DD
	Muntiacus puhoatensis	Le Trong Trai, 1997	mundżak stokowy	gatunek monotypowy	północno-zachodni Wietnam; prawdopodobnie sąsiedni Laos	brak danych	DD
	Muntiacus truongsonensis	(Pham Mong Giao, Do Tuoc, Vu Van Dung, Wikramanayake, Amato, Arctander & Mackinnon, 1997	mundżak annamski	gatunek monotypowy	Laos i Wietnam; być może południowa Chińska Republika Ludowa (Junnan)	DC: brak danych cm DO: brak danych cm MC: około 15 kg	DD
	Muntiacus putaoensis	Amato, Egan & Rabinowitz, 1999	mundżak liściowy	gatunek monotypowy	północno-wschodnie Indie i północna Mjanma	DC: brak danych cm DO: brak danych cm MC: około 12 kg	DD
	Muntiacus gongshanensis	Ma Shilai, 1990	mundżak czuboczelny	gatunek monotypowy	południowa Chińska Republika Ludowa (Junnan) i północna Mjanma; być może południowo-wschodni Tybet, północno-wschodnie Indie oraz Bhutan	DC: 90–110 cm DO: około 20 cm MC: 20–25 kg	DD
	Muntiacus crinifrons	(P.L. Sclater, 1885)	mundżak czarny	gatunek monotypowy	Chińska Republika Ludowa (Zhejiang i sąsiednie obszary)	DC: 90–110 cm DO: około 20 cm MC: 20–25 kg	VU
	Muntiacus feae	(O. Thomas & Doria, 1889)	mundżak samotny	gatunek monotypowy	zachodnia Tajlandia i przyległa Mjanma; wątpliwe doniesienia z północnej Mjanmy i południowej Chińskiej Republiki Ludowej	DC: 90–100 cm DO: 10–17 cm MC: 20–22 kg	DD
	Muntiacus atherodes	Groves & Grubb, 1982	mundżak żółty	gatunek monotypowy	Borneo (Sabah, Sarawak i Kalimantan, przypuszczalnie w Brunei)	DC: 85–90 cm DO: 15–19 cm MC: 14–18 kg	NT
	Muntiacus muntjak	(E.A.W. Zimmermann, 1780)	mundżak indyjski	2 podgatunki	półwyspowa część Tajlandii i Malezji, Sumatra, Borneo, Jawa, Bali oraz kilka powiązanych z nią mniejszych wysp	DC: 90–120 cm DO: 17–19 cm MC: do 35 kg	LC
	Muntiacus vaginalis	(Boddaert, 1785)	mundżak szczekliwy	7 podgatunków	Pakistan i Indie na wschód do południowej Chińskiej Republiki Ludowej (od południowego Syczuanu na wschód do południowego Fujianu, Hajnan), na południe do południowej Tajlandii; introdukowany na Andamanach	DC: brak danych DO: brak danych MC: do 35 kg	LC
	Muntiacus malabaricus	Lydekker, 1915		gatunek monotypowy	południowe Indie i Sri Lanka	brak danych	NE

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe:

• Muntiacus bohlini Teilhard de Chardin, 1940^[27] (Chińska Republika Ludowa)
• Muntiacus fenghoensis Zhou Mingzhen, 1956^[28] (Chińska Republika Ludowa)
• Muntiacus hengduanshanensis Zong Guanfu, Chen Wanyong, Huang Xueshi & Xu Qinqi, 1996^[29] (Chińska Republika Ludowa; kenozoik)
• Muntiacus huangi Dong Wei & Chen Shaokun, 2015^[30] (Chińska Republika Ludowa; plejstocen)
• Muntiacus leilaoensis Dong Wei, Pan Yuerong & Liu Jianhui, 2004^[31] (Chińska Republika Ludowa; wczesny miocen)
• Muntiacus noringenensis Dong Wei, 2007^[32] (Chińska Republika Ludowa; późny miocen)
• Muntiacus szechuanensis (Yang Zhongjian & Liu Dongsheng, 1950)^[33] (Chińska Republika Ludowa; plejstocen)
• Muntiacus zhaotongensis Dong Wei, Ji Xueping, Jablonski, Su & Li Wenqi, 2014^[34] (Chińska Republika Ludowa; miocen).

Uwagi

1. Niepoprawna późniejsza pisownia Muntiacus Rafinesque, 1815.
2. Niepoprawna późniejsza pisownia Stylocerus C.H. Smith, 1827.
3. Niepoprawna późniejsza pisownia Diopplon Brookes, 1828.
4. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała