Jasnota

Jasnota (Lamium L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych. Należy do niego w zależności od ujęcia, w tym statusu taksonów mieszańcowych, od 16 do 30^[4], 40^[5] a nawet 50 gatunków^[6]. Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego w Europie, Azji i północnej Afryce. Poza Starym Światem niektóre gatunki zostały introdukowane na obszary o podobnym klimacie i na tereny górskie^[4]. Centrum zróżnicowania jest Azja Mniejsza^[5]. W Polsce gatunkami rodzimymi są tylko: jasnota plamista L. maculatum i jasnota gajowiec (gajowiec żółty) L. galeobdolon. Poza tym zadomowionymi antropofitami są trzy inne gatunki (jasnota biała L. album, jasnota purpurowa L. purpureum i jasnota różowa L. amplexicaule)^[7]. W randze gatunków (jasnota mieszańcowa L. incisum i jasnota pośrednia L. moluccellifolium) podano z flory Polski taksony^[7], które bywają klasyfikowane jako odmiany jasnoty purpurowej^[8], choć potwierdzono także ich mieszańcową genezę, wskazującą na status odrębnych gatunków^[9].

Jasnota

Morfologia (jasnota purpurowa)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	jasnota
Nazwa systematyczna
Lamium L. Sp. Pl. 579. 1753
Typ nomenklatoryczny
Lamium purpureum L.[3]

Jasnota gargańska

Kwiat jasnoty wielkokwiatowej

Rośliny te zasiedlają widne lasy, tereny skaliste, niektóre rosną jako chwasty w uprawach. Kultywary jasnoty plamistej i gajowca żółtego uprawiane są jako rośliny ozdobne^[5]. Rzadziej uprawia się inne gatunki: jasnotę wielkokwiatową i gargańską^[10].

• 
  Jasnota różowa
• 
  Jasnota purpurowa
• 
  Jasnota plamista
• 
  Jasnota biała
• 
  Jasnota gajowiec (gajowiec żółty)

Morfologia

Plik

Rośliny jednoroczne i byliny osiągające do 1 m wysokości^[5]. Pędy w różnym stopniu owłosione, włoski pojedyncze^[4].

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe^[5], liście pojedyncze^[4], o blaszkach okrągławych lub nerkowatych do jajowatolancetowatych, na brzegu wyraźnie karbowanych, ząbkowanych lub piłkowanych^[11]. Na blaszkach często występują białawe plamy^[5].

Kwiaty

Zebrane w okółki 4–14-kwiatowe^[11], zwykle skupione w szczytowej części pędu^[12]. Ich kielichy są niewielkie, zrosłodziałkowe, zakończone 5 ząbkami równej długości lub prawie równej długości, z 5 żyłkami. Korona okazała (co najmniej dwa razy dłuższa od kielicha), różowa, fioletowa, biała lub żółta. Składa się z 5 płatków zrośniętych w dwie wargi, przy czym dolna warga bywa kolista lub trójłatkowa, ze środkową łatką czasem rozciętą. Boczne łatki półkoliste, na brzegach często karbowane lub ząbkowane. Górna warga kapturkowato wysklepiona. Pręciki cztery, w dwóch parach, schowane pod górną wargą korony, owłosione. Zalążnia górna, dwukomorowa, z dwoma zalążkami w każdej z komór. Szyjka słupka pojedyncza, cienka, na końcu rozwidlona^[5][11].

Owoce

Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze, trójkanciaste rozłupki, często brodawkowate^[5].

Systematyka

Synonimy taksonomiczne^[13]

Galeobdolon Adans., Lamiastrum Heist. ex Fabr., Matsumurella Makino, Wiedemannia Fisch. & C. A. Mey.

Pozycja systematyczna rodzaju

Rodzaj Lamium jest typowy dla rodziny jasnotowatych Lamiaceae i podrodziny Lamioideae. W obrębie podrodziny klasyfikowany jest do plemienia Lamieae obejmującego grupę taksonów składających się na rodzaj Lamium sensu lato tj. w różnych ujęciach włączanych lub wyodrębnianych z niego: Lamiastrum Heist. ex Fabr., Wiedemannia Fisch. & C.A. Mey., Stachyopsis Popov & Vved. i Eriophyton Benth^[9].

Wykaz gatunków^[14][10]

• Lamium album L. – jasnota biała
• Lamium amplexicaule L. – jasnota różowa
• Lamium bifidum Cirillo
• Lamium caucasicum Grossh.
• Lamium confertum Fr.
• Lamium coutinhoi J.G.García
• Lamium eriocephalum Benth.
• Lamium flexuosum Ten.
• Lamium galactophyllum Boiss. & Reut.
• Lamium galeobdolon (L.) L. – jasnota gajowiec, gajowiec żółty
• Lamium garganicum L. – jasnota gargańska
• Lamium gevorense (Gómez Hern.) Gómez Hern. & A.Pujadas
• Lamium glaberrimum (K.Koch) Taliev
• Lamium × holsaticum Prahl
• Lamium macrodon Boiss. & A.Huet
• Lamium maculatum (L.) L. – jasnota plamista
• Lamium moschatum Mill.
• Lamium multifidum L.
• Lamium orientale (Fisch. & C.A.Mey.) E.H.L.Krause
• Lamium orvala L. – jasnota wielkokwiatowa
• Lamium purpureum L. – jasnota purpurowa
• Lamium taiwanense S.S.Ying
• Lamium tomentosum Willd.
• Lamium tschorochense A.P.Khokhr.
• Lamium vreemanii A.P.Khokhr.

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
4. Gerrit Davidse, Mario Sousa Sánchez, A. O. Chater: Lamium L.. [w:] Flora Mesoamericana [on-line]. Universidad Nacional Autónoma de México. Instituto de Biología, Missouri Botanical Garden, Natural History Museum (London, England) UNAM, 1994. [dostęp 2019-05-16].
5. Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 296. ISBN 0-333-74890-5.
6. GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
7. ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 105, ISBN 978-83-62975-45-7.
8. Lamium purpureum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-27].
9. Mika Bendiksby. Molecular phylogeny and taxonomy of the genus Lamium L. (Lamiaceae): Disentangling origins of presumed allotetraploids. „Taxon”. 60, 4, s. 986–1000, 2011.
10. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 110. ISBN 978-83-925110-5-2.
11. Lamium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-16].
12. T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 3. Cambridge, London, New York, New Rochelle, Melbourne, Sydney: Cambridge University Press, 1981, s. 147. ISBN 0-521-08489-X.
13. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
14. Lamium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-16].

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh89001474
• GND: 4256707-5
• J9U: 987007541592805171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: plant/dead-nettle
• SNL: tvetann
• DSDE: tvetand

Identyfikatory zewnętrzne:

• EoL: 61777
• Flora of China: 117535
• Flora of North America: 117535
• GBIF: 2926678
• identyfikator iNaturalist: 55460
• IPNI: 20956-1
• ITIS: 32537
• NCBI: 53158
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30027405-2
• Tela Botanica: 86660
• identyfikator Tropicos: 40001518
• USDA PLANTS: LAMIU
• CoL: 8VYPZ